Οταν ήμασταν μικροί, δεν είχε σημασία καμία το ότι ο πατέρας μας ήταν ένας πραγματικός αγωνιστής της δημοκρατίας, το ότι είχε αποτολμήσει μαζί με άλλους το ακατόρθωτο χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες, το ότι είχε εκλεγεί δήμαρχος Χανίων στα 38 του ή ακόμα και το ότι τον υπολόγιζαν για φίλο, άνθρωποι πραγματικά σπουδαίοι, επώνυμοι και μη. Για μας αυτό που είχε σημασία ήταν ότι έφτιαχνε με τρόπο μαγικό τις φιγούρες στο ποδοσφαιράκι, όταν αυτές έσπαγαν, το ότι μας έφερνε γραμματόσημα από τα ταξίδια του, το ότι διάβαζε μαζί μας ιστορίες, το ότι μας άφηνε να καθόμαστε στη μεγάλη καρέκλα του στο γραφείο του στη Μυλωνογιάννη, αφήνοντάς μας να παίζουμε παιχνίδια στον υπολογιστή, σταματώντας τη δουλειά του όποτε το ζητούσαμε. Είχε σημασία το ότι μας μάθαινε να λύνουμε -πάλι μ’ έναν τρόπο μαγικό- τις ασκήσεις στην αριθμητική, το ότι έκανε περιοδεία σε όλες τις συνοικίες της πόλης με το Lada για να μαζέψει τους “συναθλητές” μας στους αγώνες που διοργανώναμε στη Χαλέπα και το ότι καθόταν να γράφει τα εφημεριδάκια που φτιάχναμε με τον Μιλτιάδη για το Δημοτικό μας Σχολείο.
Τη σημασία των άλλων -των πολύ ή και λιγότερο “σπουδαίων”– τα μάθαμε όταν αρχίσαμε να μεγαλώνουμε και αρχίσαμε να ψάχνουμε μέσα στην ιστορία και στις διηγήσεις εκείνων που πάλεψαν για την ελευθερία και τη δημοκρατία, μέσα στα λόγια αυτών που μας συναντούσαν και μας έλεγαν ότι είχαμε για πατέρα έναν σπουδαίο άνθρωπο καθώς και εκείνων που αναγνώριζαν το έργο του και το όραμά του για μια Ελλάδα πραγματικά καλύτερη – διαφορετική απ’ αυτή που κατέληξε να γίνει.
Αρχίσαμε να τα ψάχνουμε… Και μάθαμε για το πώς ακολουθώντας το όραμα του αδερφικού του φίλου Αλέκου Παναγούλη πρόταξε (μαζί με λίγους τρελούς) τα στήθη τους για να γυρίσει η δημοκρατία στη χώρα, για τους απίστευτους βασανισμούς που βίωσε, για το πώς βοήθησε ανθρώπους μέσα στη φυλακή (για ν’ αποδράσουν ή και να περάσουν καλύτερα) με προσωπικό κόστος, για το πώς ένωσε ετερόκλητα πολιτικά (αλλά πάντα δημοκρατικά) στοιχεία για να κερδίσει τις εκλογές στον Δήμο, για το όραμά του να αναπλάσει γειτονιές της πόλης, να φροντίσει ο Δήμος να έχει καθαρό νερό, να φτιάξει βιολογικό καθαρισμό και να επεκτείνει το γηροκομείο, να κινητοποιήσει δυνάμεις ώστε να δημιουργηθεί στα Χανιά ένα σύγχρονο και πρωτοποριακό πανεπιστημιακό ίδρυμα ή ακόμα και το να γίνει δημοτικός ο θερινός κινηματογράφος στον Κήπο (τον οποίο αναβάθμισε) ή ακόμα και το να γίνει το Δημαρχείο ανοιχτό στους Χανιώτες με εκθέσεις και εκδηλώσεις αξιοποιώντας όλες τις καλές ιδέες που έρχονταν στο Δημοτικό Συμβούλιο ανεξαρτήτως παράταξης.
Μάθαμε για το πώς αγωνίστηκε στο Συμβούλιο της Ευρώπης για τα δίκαια της Ελλάδας, για το πώς ενίσχυσε τις πολιτιστικές ανταλλαγές με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις καθώς και πώς κατάφερε να έχει άριστες σχέσεις με πολιτικά εχθρούς και φίλους. Μάθαμε δυστυχώς για το πώς προδόθηκε από φίλους στους οποίους υπολόγιζε (σε παραπάνω από μια περιπτώσεις), το πώς για ένα καπρίτσιο -θεωρώντας ότι σα δήμαρχος όλων των Χανιωτών δεν του έπρεπε να υποδέχεται πρωθυπουργούς στ’ αεροδρόμια- δεν υποστηρίχθηκε αποτυγχάνοντας να εκλεγεί δήμαρχος δεύτερη φορά, για το πώς παράτησε πολιτική καριέρα και επιτυχημένο γραφείο στην Αθήνα για να έρθει στα Χανιά πιστεύοντας σε μια “πολυκεντρική” Ελλάδα ακολουθώντας την παράκληση του Αλέκου, βγάζοντάς τα πέρα με δυσκολία -αλλά και χωρίς παράπονο, αφού πίστευε ότι θα έρθουν καλύτερες ημέρες.
Μάθαμε για το πώς βοήθησε πολλούς νέους μηχανικούς να σταθούν στα πόδια τους, χωρίς να επιζητά ανταλλάγματα, αφού πίστευε πως οι νέοι πρέπει να υποστηρίζονται, παραβλέποντας την οικονομική ζημιά που μπορεί να ερχόταν. Ακούσαμε για το πώς βοήθησε τόσους και τόσους -σα δήμαρχος ή αντινομάρχης- χωρίς να γνωρίζει καν το όνομά τους και χωρίς ποτέ να ζητάει κάτι σε αντάλλαγμα. Τον είδαμε να είναι τίμιος, να μην κλέβει και να αποδίδει τα δέοντα εκεί που πρέπει, «ας πηγαίνω καλά και ας πληρώνω περισσότερα» έλεγε.
Σαν πατέρας μας δίδαξε πολλά. Μας έμαθε να είμαστε ταπεινοί, αλλά να γνωρίζουμε την αξία μας, να ζητάμε τις μεγάλες χάρες για τους άλλους, αλλά ποτέ για μας, ν’ αγωνιζόμαστε για οτιδήποτε πιστεύουμε και ν’ αντιδρούμε στην αδικία ακόμα και αν η επιτυχής κατάληξη φαίνεται αδύνατη. Να μη βολευόμαστε με οτιδήποτε έχουμε σίγουρο και να επιδιώκουμε το καλύτερο. Να βάζουμε το κοινό καλό πάνω από το προσωπικό.
Μας ζητούσε επίμονα να «είμαστε άρχοντες», να γινόμαστε θυσία για τους φίλους και να βοηθάμε τους εχθρούς, όταν το χρειάζονται πραγματικά, ακόμα και όταν αυτοί νομίζουν ότι μας «εκμεταλλεύονται». Να έχουμε το σπίτι μας ανοιχτό, να συμμετέχουμε πρώτα στις λύπες και μετά στις χαρές των άλλων.
Το τέλος του, δεν του έπρεπε. Μια επιπλοκή στο port-a-cath οδήγησε σε αδυναμία κατάποσης και περιόρισε την ομιλία του δραστικά.
Δεν πτοήθηκε, αλλά καταβλήθηκε -ήταν αγωνιστής μέχρι τέλους παλεύοντας με υπέρτερο αντίπαλο, «όσο ήμουν στα κρατητήρια της Μπουμπουλίνας, κάθε πρωί μου έκαναν εικονική εκτέλεση» μας έλεγε «θ’ αντέξω». Δεν τα κατάφερε όμως παρά τον αγώνα.
Έφυγε έχοντας «τα θέματά του λυμένα» (όπως σχολίασε σοφά ένας φίλος), με το κεφάλι ψηλά και μ’ ένα χαμόγελο στα χείλη. Καλό ταξίδι πατέρα – μακάρι να φανούμε αντάξιοί σου.
