Αποκαλύπτονται τα μυστικά της μνήμης

«Είμαστε η μνήμη μας. Είμαστε οι αναμνήσεις και τα βιώματά μας. Γι’ αυτό η έρευνα του εγκεφάλου δεν αφορά μονάχα κάποιους περίεργους τύπους με βραβεία μέσα σε ινστιτούτα και πανεπιστήμια. Μας αφορά όλους και σας παροτρύνω να μάθετε κι εσείς περισσότερα γι’ αυτό».
Με αυτά τα λόγια η βιολόγος – μεταπτυχιακή ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας Αλεξάνδρα Τζιλιβάκη, έκλεισε την ομιλία της στο πλαίσιο των εκδηλώσεων TEDxHania 2017 που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
Μια ομιλία μέσα από την οποία το κοινό ξεναγήθηκε στα μυστικά του ανθρώπινου εγκεφάλου τον οποίο μελετά η κα Τζιλιβάκη αναζητώντας απαντήσεις κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η μνήμη.
«Οι ερευνητές που μελετάμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο -με στόχο πάντα μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους μας- ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα παράδοξο: Μελετάμε τον εγκέφαλο χρησιμοποιώντας τον! Δεν είναι μαγικό;», σημείωσε η κα Τζιλιβάκη που το 2015 βραβεύτηκε από την Google με την πανευρωπαϊκή υποτροφία Google EMEA scholarship.
Κατά την ομιλία της περιέγραψε με απλά λόγια τη δομή του ανθρώπινου εγκεφάλου παρομοιάζοντάς τον με μια όμορφη και ζωηρή πόλη, με 3 χαρακτηριστικές γειτονιές: τον ιππόκαμπο, που αποθηκεύονται πληροφορίες για σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά και πληροφορίες για την ταχύτητα και την τοποθεσία μας, την αμυγδαλή, που είναι υπεύθυνη για τις μνήμες σχετικά με τα ανθρώπινα συναισθήματα και τέλος τον προμετωπιαίος φλοιός που είναι η περιοχή που υπεύθυνη για ανώτερες γνωσιακές λειτουργίες. «Ποιο, όμως, είναι το χαρακτηριστικό μιας πόλης; Οι κάτοικοί της. Ακριβώς έτσι και η πόλη του εγκεφάλου αποτελείται από δισεκατομμύρια κατοίκους που ονομάζονται νευρώνες», τόνισε η κα Τζιλιβάκη και διευκρίνισε πως κάθε νευρώνας είναι μοναδικός και διαφορετικός από τους άλλους και -όπως και οι άνθρωποι- έχει τον δικό του βιολογικό κύκλο.
Πως επικοινωνούν οι νευρώνες μεταξύ τους; «Η γλώσσα των νευρικών κυττάρων είναι η ηλεκτρική. Με άλλα λόγια τα νευρικά κύτταρα μοιάζουν με πολύ λεπτά και μακριά καλώδια και η πληροφορία από το ένα στο άλλο διαδίδεται με ηλεκτρικό και χημικό τρόπο», εξήγησε η κα Τζιλιβάκη και πρόσθεσε ότι η επικοινωνία σχετίζεται άμεσα με τη μνήμη καθώς η μνήμη είναι η ικανότητα των νευρικών κυττάρων να δημιουργούν, να αποθηκεύουν και να ανακαλούν πληροφορίες.
“Κλειδί” για να μελετήσουν οι επιστήμονες τον τρόπο λειτουργίας της ανθρώπινης μνήμης είναι η έρευνα γύρω από τους δενδρίτες, που αποτελούν τα “αυτιά” των κυττάρων όπου πραγματοποιούνται οι κυτταρικές συνάψεις. Η μελέτη τους, ωστόσο, κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση είναι καθώς πρόκειται για πολύπλοκλα και μικροσκοπικά τμήματα του εγκεφάλου που, λόγω του μικρού μεγέθους τους, δεν μπορεί να μελετηθούν με πειραματόζωα.
Έτσι -όπως εξήγησε η ομιλήτρια- η επιστημονική έρευνα που διεξάγεται στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Έρευνας με επικεφαλής την Παναγιώτα Ποϊράζη, έχει επιστρατεύσει τα μαθηματικά. «Συγκεκριμένα στο Ι.Τ.Ε. φτιάχνουμε λεπτομερή βιοφυσικά μοντέλα που αφορούν ολόκληρες εγκεφαλικές περιοχές, μικρές γειτονιές νευρώνων ή ακόμα και ένα μονό κύτταρο. Αυτό γίνεται αξιοποιώντας την ηλεκτρική φύση και την ηλεκτρική γλώσσα των νευρώνων μας την οποία προσομοιώνουμε με τη χρήση μαθηματικών εξισώσεων», σημείωσε η κα Τζιλιβάκη, υπογραμμίζοντας την ιδιαίτερα υψηλή αξιοπιστία των ερευνητικών μοντέλων που έχουν δημιουργηθεί. Μοντέλα που, όπως επεσήμανε, αποτελούν τον μίτο που μπορεί να οδηγήσει την έρευνα βαθιά μέσα στον λαβύρινθο των μυστικών της λειτουργίας του ανθρώπινης μνήμης και της διαδικασίας της μάθησης.