Κέφι, χαρά, µουσική, χορός, καλοπροαίρετα πειράγµατα και µασκαρέµατα, είναι τα χαρακτηριστικά των Αποκριών. Σήµερα οι “διαδροµές” γυρνάνε τον χρόνο πίσω σε απόκριες άλλων εποχών. Ανασκαλεύουµε και βρίσκουµε φωτογραφίες από καρναβάλια του νοµού Χανίων περασµένων χρόνων αλλά και ρεπορτάζ και ιστορικές αναφορές στον Τύπο της εποχής για το πως γιορτάζονταν οι απόκριες στο µακρινό ή και πιο πρόσφατο παρελθόν. Μια αποκριάτικη περιήγηση από τις βενετσιάνικες γκιόστρες και την κινηµατογράφηση του καλυβιανού καρναβαλικού υπερθεάµατος το µακρινό 1957, έως τα άρµατα… διαφηµιστικών χορηγών και την ανατολίτικη καµήλα που κάποτε έκλεβε τις εντυπώσεις µε τα τσαλίµια της στο παλιό λιµάνι.
Η Γκιόστρα των Χανίων
Ο διδάκτωρ θεατρολογίας Κωνσταντίνος Νταντινάκης έγραφε στο περιοδικό “Εν Χανίοις” για τις γκιόστρες οι οποίες διοργανώνονταν κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας.
Όπως γράφει ο Κ. Νταντινάκης «οι θεαµατικότατες γκιόστρες (κονταροχτυπήµατα), τις οποίες οργάνωναν οι βενετοκρητικοί αξιωµατούχοι κάθε πόλης την περίοδο του Καρναβαλιού µε αφορµή διάφορες περιστάσεις, όπως µεταξύ άλλων την άφιξη ή την αποχώρηση κάποιου σηµαίνοντος παράγοντα της ζωής του τόπου, και οι οποίες συγκέντρωναν ένα εντυπωσιακό πλήθος θεατών» ενώ παρακάτω αναφέρει ότι «το κονταροχτύπηµα (tournement στα γαλλικά και barriera ή giostra στα ιταλικά) ήταν ένα µεσαιωνικό λαϊκό έφιππο αγώνισµα της ιπποτικής παράδοσης. Ξεκίνησε ως θέαµα διασκέδασης στις αυτές των ευγενών, συνεχίστηκε ως τέρψη του λαού αλλά και ως πολεµική εξάσκηση του στρατού και του ιππικού, για να καταλήξει σε υψηλής ποιότητας καλλιτεχνική εκδήλωση, µε σκηνογραφική, ενδυµατολογική, φωτιστική, ηχητική και σκηνοθετική επιµέλεια.
Με αυτή την ολοκληρωµένη θεατρική µορφή πραγµατοποιήθηκε ένα κονταροχτύπηµα στα Χανιά την περίοδο του Καρναβαλιού του 1594 και συγκεκριµένα το βράδυ της 27 προς 28 Φεβρουαρίου, το οποίο κατέγραψε ρεαλιστικότατα ο ιταλικής καταγωγής Gian Carlo Persio µε τίτλο La nobilissima barriera della Canea».
Τα ρεπορτάζ για το Καλυβιανό Καρναβάλι
Ένα από τα παλαιότερα καρναβάλια του νοµού Χανίων είναι το Καλυβιανό Καρναβάλι το οποίο διοργανώθηκε για πρώτη φορά το 1954.
Τρία χρόνια αργότερα -το 1957- όπως διαβάζουµε στην εφηµερίδα “Κήρυξ” της 2ας Μαρτίου οι καρναβαλικές εκδηλώσεις θα κινηµατογραφούνταν.
Σε ρεπορτάζ µε τίτλο ‘‘Θα κινηµατογραφηθούν αι εορταί του καρναβαλιού είς τις Καλύβες’’ διαβάζουµε ότι «χθὲς τὸ ἑσπέρας ἐπερατώθη ἡ προεργασία διὰ τὴν ὀργάνωσιν τῶν ἐφετεινῶν ἑορτῶν Καρναβάλου εἰς Καλύβες.
Κατόπιν εὐγενοῦς προσφορᾶς ἐκ µέρους του ∆ήµου Χανίων ἡ Φιλαρµονική θὰ άποσταλῆ εἰς Καλύβες διά τάς ἑορτάς.
Εξαιρετικὴν ἐπιτυχίαν θὰ ἔχη ἐφέτος τὸ ἅρµα τοῦ Καρναβάλου. Η ἔκπληξις δὲ τῶν ἐφετεινῶν ἑορτῶν θὰ εἶναι τὸ ἅρµα µὲ τὴν Γοργόνα καὶ τοὺς ψαράδες. Μεγαλοπρεπές ἅρµα κατεσκευάσθη ἐπίσης διὰ τὴν Βασίλισσαν καὶ τὴν συνοδείαν της.
∆ιὰ τὴν ἀναπαράστασιν τοῦ Κρητικού Γάµου κατεβλήθη ἐφέτος ιδιαιτέρα φροντίς.
Τὴν ὅλην παρέλασιν θὰ λαµπρύνουν διαφηµιστικὰ ἄρµατα διαφόρων ἐπιχειρήσεων τῶν Χανίων.
Εξ ἄλλου ἐπληροφορήθηµεν ὅτι ἡ ὅλη ἑορτὴ θὰ κινηµατογραφηθή ὑπὸ εἰδικοῦ συνεργείου».
…και η επιτυχία των εκδηλώσεων
Για την µεγάλη επιτυχία των εκδηλώσεων του Καλυβιανού Καρναβαλιού παρά το γεγονός ότι η παρέλαση των αρµάτων είχε διεξαχθεί µία µέρα µετά την προγραµµατισµένη εξαιτίας κακοκαιρίας διαβάζουµε στο φύλλο της εφηµερίδας “Κήρυξ” της 6ης Μαρτίου 1957. Μάλιστα, η παρέλαση στην οποία συµµετείχαν διαφηµιστικά άρµατα ήταν βραδινή!
Μὲ πρωτοφανή συρροὴν κόσµου ἔλαβον χώραν οἱ ἑορταί τοῦ Καρναβάλου εἰς τὸ χωρίον Καλύβες.
Λόγω τῆς σφοδρᾶς κακοκαιρίας ἡ ὁποία ἐνεσκυψε ἀπὸ τῆς ἐσπέρας τοῦ Σαββάτου δὲν ἐπραγµατοποιήθη ἡ παρέλασις τῆς ποµπῆς κατὰ τὴν Κυριακήν. Τὴν ∆ευτέραν βελτιωθέντος τοῦ καιροῦ παρήλασε περὶ ὥραν 8 µ.µ. ἡ ποµπή του 3ου Καρναβάλου τῶν Καλυβῶν ἐν µέσῳ ἐνθουσιῶντος πλήθους.
Ἡ ἐπιτυχία τοῦ Καρναβάλου ἦτο ὡς ἀνεµένετο µεγίστη. To συγκεντρωθὲν πλήθος κατεχειροκρότησε τοὺς µετασχόντας τῆς ποµπῆς καὶ διεσκέδασε µὲ τις διάφορες ἀµφιέσεις.
Τῆς ποµπῆς προηγεῖτο ἡ Φιλαρµονικὴ τοῦ ∆ήµου µετ’ αὐτὴν δὲ ἠκολούθη ὁ Τελετάρχης ἔφιππος µὲ µεγάλην στολήν. Πίσω ἤρχοντο οἱ Κολοµπίνες, κάτι χαριτωµένα κοριτσάκια ἀκολούθως δὲ τὸ ἄρµα τῆς Βασιλίσσης δίδος Μαρίκας Βλαµάκη ἡ ὁποία εἶχε ἐκλεγῆ τὸ Σάββατον βράδυ εἰς τὸν µεγάλον χορόν τοῦ ‘‘Ηραίου’’.
Πιὸ πίσω ἤρχετο τὸ ἄρµα τοῦ Καρναβάλου τὸ ὁποῖον είχε φιλοτεχνηθὴ ὡραιότατα καὶ ἀναπαρίστα τὸν ∆ιόνυσον µὲ τὴν ἀκολουθίαν του. Μετὰ ἦτο τὸ ἅρµα µὲ τὶς γοργόνες, θαῦµα ὡραιότητος. Τρεῖς ὡραιότατες κοπέλες µὲ κουστούµια γοργόνας παριστοῦσαν τὶς Νεράϊδες ἐνῷ µία ἐπιγραφή: ἔλεγεν: «φᾶτε µάτια ψάρια». Mετὰ τις γοργόνες που κατεχειροκροτήθησαν ήρχοντο οἱ ἔφιπποι Πρίγκηπες, τὰ θηρία, τὸ ἅρµα τοῦ Μαχαραγιᾶ, ὁ Κρητικὸς γάµος ὁ ὁποῖος ἐπίσης ἄρεσε πολύ, ὁ µονοστίβανος προικολόγος -οἱ Περιηγηταὶ πολύ πετυχηµένοι ὅπως καὶ ὁ ∆ιογένης.
Μετὰ ἀκολουθοῦσαν τὰ διαφηµιστικὰ ἅρµατα τῆς ΕΛΜΑ, τοῦ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ, της ΝΟΥ ΝΟΥ, τοῦ ΓΙΩΤΗ καὶ τῆς ΠΕΤΡΟΓΚΑΖ τὰ ὁποῖα ἦσαν ὁµολογουµένως ἐπιτυχῆ. Τὴν ποµπὴν ἔκλειναν οἱ καουµπόϋδες µὲ ἐπικεφαλῆς τὴν δίδα Ελένην Τζοµπανάκη ἡ ὁποία ἐπροξένησε ἐξαιρετικὴν ἐντύπωσιν εἰς ὅλους µὲ τὴν ὁµορφιά της καὶ τὴν ζωντάνια της.
Πολὺ ὡραῖες ἐπίσης ἦταν, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Βασίλισσα, ἡ νύφη τοῦ Κρητικοῦ γάµου δις ∆ήµητρα Ηλιάκη, ἡ ἀδελφή της Ροῦλα Ηλιάκη ὡς Ντιάνα εἰς τὸ διαφηµιστικόν ἄρµα τοῦ Παπα στράτου, οἱ τρεῖς γοργόνες χάρι µα ὀµορφιᾶς, καθώς καὶ ἡ καπέλα ποὺ ἦταν στὸ διαφηµιστικό ἅρµα τῆς ΕΛΜΑ.
Εἶναι ἄξιοι θερµῶν συγχαρητηρίων ὅλοι ὅσοι συνέβαλον εἰς τὴν ἐπιτυχίαν τῶν ἑορτῶν.
Ἰδιαιτέρως ἀξίζει ένα εύγε πρὸς τὸν ∆ιοικητὴν τῆς Τροχαίας τὰ ὑπ’ αὐτὸν ὄργανα καὶ τοὺς ἐκπροσώπους τοῦ 35ου ΚΤΕΛ τὴν ὑποδειγµατικὴν κίνησιν τῶν αὐτοκινήτων ἡ ὁποία ἐπέτρεψε τὴν ἄνετον µετακίνησιν τοῦ πλήθους τῶν παρευρεθέντων τὴν ὡραίαν αὐτὴν ἑορτήν»
Το έθιµο της καµήλας
Η έναρξη του εθίµου της καµήλας χάνεται στα βάθη των χρόνων. Ένα έθιµο το οποίο σκορπούσε χαρά σε µικρούς και µεγάλους και που έχει αναβιώσει στα Χανιά ξανά.
Στο φύλλο της εφηµερίδας “Κήρυξ” 75 χρόνια πριν και συγκεκριµένα στο φύλλο της 9ης Μαρτίου 1949 διαβάζουµε σχετικά: «Τὴν ὑπενθύµησι πώς συµώνουν οἱ µέρες τοῦ γλεντιοῦ, ἔκανε πάντα τὴν τελευταία πρὸ τῆς Τυρινῆς Κυριακής, έβδοµάδα, τόσο στην Αθήνα ὅσο καὶ στα Χανιά µας, ή ἐµφάνιση τῆς ‘‘Καµήλας’’. Παλαιότέρα, κατὰ τὰ 1912-13, στά Χανιά έκανε τὴν ἐµφάνισή του καὶ τὸ ‘‘γαϊτανάκι’’, ἀλλά µέσα σε λίγα χρόνια έγκατελείφθη. «Έµεινε µονάχα ἡ Καµήλα, µὲ ἀρχικαµηλιέρη ἐπὶ πολλά χρόνια τὸν Μανώλη Τσέπη, µετὰ τὸν θάνατό του δὲ ἀνεγνωρίσθη ἀπό τήν µερίδα τοῦ Σανδριβανιοῦ σἂν ἄξιος διάδοχός του ὁ Τσέρικος. Εγύριζε λοιπόν ή καµήλα, σβάρνα τις γειτονιές, µὲ τὸν ἀρχικαµηλιέρη ἐπὶκεφαλῆς.
Αὐτὸς ἐβαροῦσε ρυθµικά το ντέφι ἐτραγουδούσε κάτι ἀκατάληπτα τραγούδια, το ρυθµό τῶν ὁποίων έκρατοῦσαν οἱ κινήσεις τῆς καµήλος, δηλαδὴ τὰ πόδια τῶν πολυπληθών φτωχών διαβόλων που κρυβόντουσαν κάτω απ’ τις λινάτσες τοῦ δέρµατος, δηλ. τῆς ὑποτιθεµένης καµήλας καὶ ἐµάζευε δεκάρες καὶ ἀργότερα δραχµούλες…
Είναι κάπου τριάντα χρόνια τώρα που κάτι τέτοιες µέρες περνοῦσε ἀπο τὸ Νησί µας ένα βαπόρι µὲ περιηγητές που τραβούσαν για τὴν Ανατολή. Όλοι τους ἦσαν βόρειοι καὶ τοὺς ἐπροκαλοῦσε µᾶλλον κατάπληξι το θέαµα τῆς καµήλας, Ψυχροί καὶ λιγόλογοι δὲν µποροῦσαν νὰ καταλάβουν τὸ νόηµα τῆς χαρᾶς τῶν ἀναριθµήτων παιδιών πού ἀκολουθοῦσαν τὴν καµήλα καὶ περιτριγύριζαν τὸν κα ηλιέρη. ‘‘Ας εἶναι, κάθε τόπος καὶ τσοκόνι, κάθε µαχαλᾶς καὶ τάξη.
Πῶς µποροῦσαν αὐτοὶ νὰ καταλάβουν τη χαρά τοῦ Ἀνατολίτη’’.
