Μα σαν ελθή τρελό το καρναβάλι,
αφήνουμε την πόζα την πλαστή
για μια στιγμή αλλάζουμε κεφάλι
και μασκαράδες βγαίνουμε σωστοί.
( Απόσπασμα από το ποίημα του Γεωργίου Σουρή «Αποκρηαίς»)
Η ΠΛΟΥΣΙΑ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Αν και είχαν περάσει ελάχιστα χρόνια από την ίδρυση της και από τη δημιουργία των πρώτων οικισμών της, στη γύρω από το λιμάνι περιοχή της Πάνω Σούδας, η τότε κωμόπολη της Σούδας κατόρθωσε από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, εξαιτίας κυρίως του λιμανιού της, να γίνει σιγά- σιγά επίκεντρο κοινωνικής συνεύρεσης των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Στο ρυθμό των αποκριάτικων εθίμων των χρόνων εκείνων λοιπόν, οι νεοφερμένοι από τις γύρω περιοχές κάτοικοί της, δεν έχαναν την ευκαιρία τις μέρες της Αποκριάς, ακολουθώντας το συρμό της εποχής και την πλούσια αποκριάτικη κρητική παράδοση να μεταμφιεστούν, να γλεντήσουν και να διασκεδάσουν με την ψυχή τους. Χαρακτηριστικό πολύτιμο αποτύπωμα της συνήθειας αυτής τη δεκαετία του 30, οι μικρές ασπρόμαυρες φωτογραφίες της εποχής, στα μετρημένα στα δάχτυλα σωζόμενα οικογενειακά άλμπουμ.
Ωστόσο η αναβίωση των αποκριάτικων εθίμων κορυφώθηκε και εδώ , όπως άλλωστε και στις περισσότερες περιοχές της Κρήτης, κυρίως στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Τότε που μασκαράδες πολλοί ξεχύνονταν στους δρόμους και μπαινόβγαιναν σε όλα τα σπίτια σκορπίζοντας το γέλιο με τα πειράγματά τους και προκαλώντας την περιέργεια να ανακαλυφτεί ποιος κρυβόταν πίσω από την παράξενη μεταμφίεση. Και, αν κάποιοι προσπαθούσαν να τους αποκαλύψουν, συναντούσαν την αντίσταση του αρχηγού της ομάδας που κρατούσε τον απαραίτητο «φορφωτήρα», δηλαδή ένα ξύλο που πρόβαλλε απειλητικό για όποιον θα επιχειρούσε να «ξεμασκαρώσει» κάποιον από την ομάδα. Ντυμένοι πρωτότυπα και ευρηματικά οι κουκούγεροι ( μια άλλη χαρακτηριστική ονομασία των μεταμφιεσμένων), τις περισσότερες φορές χωρίς έξοδα, με ό,τι παλιό και άχρηστο βρισκόταν στο σπίτι, προσαρμοσμένο με γούστο στην κάθε περίπτωση, γυναίκες, άντρες και παιδιά ξετύλιγαν την πιο αστεία πτυχή του εαυτού τους, διασκεδάζοντας γνήσια, χωρίς παρεξηγήσεις« εαυτούς και αλλήλους» με τα έξυπνα πειράγματά τους.
Οι μεγαλύτεροι θυμούνται με νοσταλγία τα ατέλειωτα γλέντια στα διάφορα καφενεία και τις ταβέρνες της περιοχής, στου Βλαχοστέλιου, στου Περογιώργη και στου Γιατράκη στη Σούδα, στου Τσουκαλά στα Μετόχια, στου Λαμπογιάννη, στου Μελάκη, στου Χαρχαλολευτέρη και στου Περοβαγγέλη στα Τσικαλαριά, στου Κοκοτσοστυλιανού στη Βαγιωνιά και στου Χατζή στο Καλάμι.
Το αποκορύφωμα της γιορτής γινόταν την Καθαρή Δευτέρα. Τότε οι άνθρωποι μαζεύονταν για να ανοίξουν τη Σαρακοστή, φέρνοντας μαζί τους και τα ανάλογα εδέσματα στο Πολύ Νερό και στ’ Αλώνια στα Τσικαλαριά, στον Κουλέ στα Άπτερα, στο Γυρογιάλι, στη Σφάκουδα, στη Σκάλα και τους Βολάκους στο Καλάμι, στο Βλητέ, στο Μπεντένι, στην Καλοκατσού, στο Πέρα Πλατάνι, στο γειτονικό Μαράθι, ακόμα και στο Νησί (νησίδα Σούδας), όπου μεταφερόταν αρκετοί με βάρκες και ψαροκάϊκα. Ατέλειωτο χοροί και τραγούδια συνόδευαν το πέταγμα του χαρταετού για το οποίο συναγωνιζόταν μικροί και μεγάλοι.
Και η μέρα έφευγε βρίσκοντάς τους όλους βαμμένους στο πρόσωπο με λουλάκι και αμουζουδιές με τα οποία κατά το έθιμο ήταν απαραίτητο να βαφτούν.
Το σημαντικότερο, όμως ήταν ότι το βράδυ τους έβρισκε όλους ικανοποιημένους, γιατί μπόρεσαν να κρατήσουν γερά τους δεσμούς μεταξύ τους, να ζήσουν ανθρώπινες και ειλικρινείς στιγμές και να ετοιμαστούν να υποδεχτούν τη Μεγάλη Σαρακοστή και το Πάσχα.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΟΥΔΑΣ
Τα χρόνια πέρασαν από τότε και μαζί τους ξεφτούσαν και το έθιμα. Τα μαζικά γλέντια και τα ξεφαντώματα τις μέρες αυτές περιορίστηκαν σε οικογενειακές μαζώξεις, ενώ την Καθαρή Δευτέρα στην ύπαιθρο, αντικατέστησαν για όσους είχαν την οικονομική δυνατότητα οι ταβέρνες της Κυανής Ακτής και τα εξοχικά κέντρα του Κουτρουμπά και του Ευγενίδη στην Αγία Παρασκευή, στο Πλατάνι.
Ωστόσο το 1983 μια ομάδα νέων από το νεοσύστατο τότε Πολιτιστικό Σύλλογο Σούδας πρωτοστάτησε στην αναβίωση των πρώτων αποκριάτικων εκδηλώσεων στη πλατεία της Σούδας στηριγμένη κυρίως στην πλούσια αυτή αποκριάτικη πολιτιστική παράδοση της περιοχής. Η ανταπόκριση μικρών και μεγάλων ήταν τεράστια. Έτσι χρόνο με το χρόνο το πρώτο Σουδιανό καρναβάλι με τη βοήθεια του τότε Δήμου Σούδας έγινε πραγματικότητα το 1993, ακολουθώντας το συρμό της εποχής, καθώς και άλλες κωμοπόλεις οργάνωναν καρναβάλια την αντίστοιχη περίοδο.
Η θεματολογία του στηριζόταν κυρίως στην καθημερινότητα των ανθρώπων της Σούδας, αλλά και στον απόηχο των ευρύτερων κοινωνικών και πολιτικών δρώμενων των χρόνων εκείνων.
Το Σουδιανό καρναβάλι είχε γίνει ήδη θεσμός με την αξιοποίηση της δυναμικής της εθελοντικής συλλογικής προσπάθειας των κατοίκων της Σούδας και των φορέων της περιοχής, αλλά και την ανάγκη της καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας μιας μεγάλης μερίδας πολιτών. Οι Σουδιανοί ενωμένοι, μακριά από ο,τιδήποτε τους χώριζε, έκαναν το καρναβάλι δική τους υπόθεση, ενώ το οικονομικό κόστος των εκδηλώσεων στηριζόταν κυρίως στη χορηγία του Δήμου και στην προσφορά των επαγγελματιών, καταστηματαρχών της Σούδας και της ευρύτερης περιοχής. Ζητούμενο, εκείνα τα πρώτα χρόνια ήταν η αισθητική αναβάθμιση χρόνο με το χρόνο του καρναβαλιού, μέσα από τις προσωπικές δημιουργίες του ντόπιου καλλιτεχνικού δυναμικού. Χαρακτηριστικό μάλιστα στο σημείο αυτό είναι το γεγονός ότι ακόμα και οι στολές των ομάδων των παρελάσεων ήταν χειροποίητα δημιουργήματα εθελοντριών γυναικών που διέθεταν μήνες από τον ελεύθερο χρόνο τους για την κατασκευή τους.
Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις που κρατούσαν ένα μήνα στο σύνολο τους, ζωντάνευαν την περίοδο αυτή ακόμα και την πιο απομακρυσμένη γειτονιά, στο πλαίσιο της προετοιμασία της για τη δημόσια εκπροσώπησή της στην τελική παρέλαση.
Ανάμεσα στα αποκριάτικα δρώμενα των ημερών, εκείνα τα πρώτα χρόνια, ήταν και οι συστηματικές επιδείξεις κατασκευής χαρταετών από ομάδες ηλικιωμένων του ΚΑΠΗ Σούδας που επισκεπτόταν με πρωτοβουλία των Συλλόγων Γονέων τα σχολεία για το σκοπό αυτό. Ταυτόχρονα γινόταν με ευχάριστο τρόπο η διάχυση στα παιδιά του σημαντικού μηνύματος της συναισθηματικής και ποιοτικής αξίας των χειροποίητων κατασκευών, ενώ παράλληλα δινόταν και ένα οικολογικό μάθημα ενάντια στην εύκολη λύση των έτοιμων πλαστικών χαρταετών που είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους, αναιρώντας ακόμα και την ετυμολογία του ονόματος του χαρταετού που υποδεικνύει το χαρτί, ως υλικό κατασκευής του.
ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΗΜΕΡΑ
Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε όλα αυτά τα χρόνια με το Σουδιανό καρναβάλι να αγκαλιάζεται από το νέο Καλλικρατικό Δήμο Χανίων. Οι δυνατότητες πλέον για την αναβάθμιση των εκδηλώσεων αυτών, που ενισχύονται ανάμεσα στα άλλα από την παρουσία πολλών ελεύθερων χώρων για τη στάθμευση και παραμονή των επισκεπτών, είναι σαφώς μεγαλύτερες, αν πάρουμε παράδειγμα και από το γειτονικό Ρέθυμνο.
Φέτος οι καρναβαλικές εκδηλώσεις του Δήμου Χανίων που επέστρεψαν δυναμικά μετά από την πανδημία θα αποκορυφωθούν την Κυριακή 19 Φεβρουαρίου με τη μεγάλη παρέλαση αρμάτων και ομάδων στη Σούδα που έβαλε τα καλά της και περιμένει τους επισκέπτες. Μια ανάσα από την πόλη των Χανίων η Σούδα θα δώσει σε πολλούς ανθρώπους, οικογένειες και παιδιά την ευκαιρία μέσα από τις καρναβαλικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται από το Δήμο Χανίων, την Περιφέρεια Κρήτης, την Ένωση Επιχειρηματιών Σούδας και το Πολιτιστικό Σύλλογο Σούδας ,να ξεφύγουν, έστω και για λίγο από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Και αυτό δεν είναι και λίγο στους καιρούς της οικονομικής και κοινωνικής δυσπραγίας που διανύουμε.
Στοχευμένος επίσης και τίτλος που δόθηκε στο καρναβάλι,« Σειρήνες και Μούσες» που είναι παρμένος από τη μυθολογία*, σύμφωνα με την οποία, στην είσοδο του κόλπου, ανάμεσα στη νησίδα της Σούδας και στο Ιντζεδίν, διαγωνίσθηκαν οι Σειρήνες και οι Μούσες για τα πρωτεία της καλλιφωνίας. Ένας μύθος που οριοθετεί, κρύβοντας μέσα του μεγάλες αλήθειες για τη σπουδαία αυτή πολιτιστική κληρονομιά, το μέγεθος της ευθύνης μας για τη διατήρηση της, όχι μόνο μέσα από παρόμοιες δράσεις, αλλά και από ουσιαστικές πράξεις που θα στοχεύουν στην ανάδειξη του πλούσιου αρχαιολογικού θησαυρού της και στη διάσωση των μνημείων του χαρισματικού αυτού τόπου.
*Ο μύθος αποτυπώνεται από τον Στέφανο Βυζάντιο στα τέλη του 5ου αιώνα μ. χ στο γεωγραφικό λεξικό του με τίτλο« ΕΘΝΙΚΑ»
* Η Μαρία Μαράκη είναι φιλόλογος, ΜΔΕ στην Εκπαίδευση Ενηλίκων
