Απού κοπελομάθει, δεν γεροντοξεχνά…

«Mνήμη και ευφυία είναι άρρηκτα συνδεμένες, αν δεν θυμόμαστε δεν κατανοούμε»
Ε.Μ. Foster, συγγραφέας

Ο Foster γνωστός από τις νουβέλες του που έγιναν ταινίες “Πέρασμα στην Ινδία”, “Δωμάτιο με θέα” είναι δηκτικός αναφορικά με τη μνήμη. Σε διάλεξη του -Πανεπιστήμιο Cambridge- ισχυρίστηκε, δικαίως, ότι «η ομορφιά της πλοκής ενός διηγήματος δεν γίνεται κατανοητή, αν ο αναγνώστης δεν διαθέτει επαρκή μνήμη».
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Foster αναφερόταν στη μνήμη εργασίας μας.
Η οποία όταν είναι αναπτυγμένη ορίζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα των αποφάσεών μας. Ευτυχώς, τα σύγχρονα ηλεκτρονικά βοηθήματα -και τα έξυπνα τηλέφωνα- μας σώζουν καθημερινά από αφηρημάδες.
Το ερώτημα είναι… «Αρκούν τα ηλεκτρονικά βοηθήματα για να καλύψουν σημαντικές ελλείψεις στο γνωστικό επίπεδο ενός ατόμου;».
Στο σημείωμα αναφέρω νέα ευρήματα για τη μνήμη και περιστατικά Χανιωτών με κοινό τόπο τη φράση μας «Απού κοπελομάθει δεν γεροντοξεχνά».

Στα Χανιά
Χανιώτισσα επαγγελματίας, μέσης ηλικίας, μας έλεγε ότι δεν μπορεί να θυμηθεί τον κωδικό της κάρτας που της έχει δώσει χανιώτικη αλυσίδα.
«Ευτυχώς, η επιχείρηση δίνει τον αριθμό σε μικρές πλαστικές κάρτες».
«Είναι δυνατόν;», ρώτησα. «Είναι μόνο 6 ψηφία. Θα μπορούσες να το θυμάσαι, αφού ψωνίζεις τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα».
«Μα τον θυμάμαι, μόλις πλησιάζω το ταμείο σε ένα συγκεκριμένο κατάστημα της αλυσίδας».
Εξήγησα στην παρέα ότι αυτό που της συμβαίνει δεν είναι μοναδικό, αλλά ερμηνεύεται με τη θέση ότι «οι τόποι έχουν μνήμη». Δηλαδή λειτουργούν σαν ισχυρό ερέθισμα ανάκλησης μιας πληροφορίας. Ένα εύρημα γνωστό από την αρχαιότητα.
Να συμπληρώσω -συνεχίζει η φίλη- ικανοποιημένη που θυμήθηκα τον κωδικό μου δεν προλαβαίνω να τον πω και μου τον γελώντας λέει η ταμίας. Είναι καταπληκτικό. Πως θυμάται τους κωδικούς όλων των τακτικών πελατών του καταστήματος;».
Όχι, της απαντώ. Την γνωρίζω την κυρία, πλησιάζει τη σύνταξη. Θυμάται τους κωδικούς δεκάδων πελατών που της έχουν κάνει εντύπωση. Είναι μια δεξιότητα που την έχει από μικρή, απλά οι συνθήκες δεν της επέτρεψαν να την εκμεταλλευτεί.
Όταν έκανα έρευνα για να γράψω το βιβλίο “Θυμάμαι εύκολα” γνώρισα Χανιώτες με αυτή την δεξιότητα.
Δηλαδή, μπορούσαν από μικρή ηλικία να συσχετίζουν πρόσωπα με αριθμούς καρτών, αριθμούς κυκλοφορίας αυτοκινήτων ή αριθμούς φακέλων σε Τράπεζα.

Όσφρηση, εργαλείο μνήμης
Πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν τη σχέση όσφρησης και προσανατολισμού (περιοδικό Nature). Διαπιστώθηκε ότι ερεθίσματα από δύο κέντρα του εγκέφαλου μας
-της όσφρησης και του προσανατολισμού- συγχρονίζονται σε εκπληκτικό βαθμό.
Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να διευκολύνεται όχι μόνο στην ανάκληση πληροφοριών που συνδέονται με μια συγκεκριμένη μυρωδιά αλλά και να προσανατολίζεται στον χώρο της.
Όπως ακριβώς κάνουν και τα ζώα. Με μια προϋπόθεση, πρέπει να έχει αναπτυγμένη την αίσθηση της όσφρησης. Την οποία δεν την έχουμε όλοι. Αυτόπτες μάρτυρες ενίσχυσαν την κατάθεση τους όταν μύρισαν μια οσμή που επικρατούσε στο χώρο του συμβάντος.
Τέλος. άτομα με ανεπτυγμένη όσφρηση, όταν φθάσουν στη μέση ηλικία ανασύρουν μνήμες όσφρησης και συναισθημάτων από την παιδική τους ηλικία. Μπορεί να είναι η μυρωδιά φρεσκοψημένου ψωμιού έξω από το φούρνο της γειτονιάς, η θαλασσινή αύρα στο Κουμ Καπί ή ένα γυναικείο άρωμα. Μνήμες που ενδυναμώνονται με το αντίστοιχο οπτικό ερέθισμα.
Η ανακάλυψη του μηχανισμού που μετατρέπει τις οσμές σε μνήμες χάρισε το βραβείο Nobel στους ερευνητές R.Axel και L.Buck.

Απού κοπελομάθει, δεν γεροντοξεχνά
Η μνήμη μας παίζει παιχνίδια σε όλους μας. Κάποια είναι αθώα, όπως η αδυναμία των ηλικιωμένων να θυμηθούν ότι έχουν αφηγηθεί ένα βιωματικό περιστατικό τους σε εγγόνια, συγγενείς και φίλους.
Έτσι παππούδες και γιαγιάδες συνεχίζουν να το επαναλαμβάνουν με λεπτομέρειες που εκπλήσσουν, αμέτρητες φορές. Είναι μοναδικά περιστατικά που καταγράφτηκαν στη μνήμη τους με πολλαπλά συνοδά ερεθίσματα, γι’ αυτό μένουν ανεξίτηλα.
Στον αντίποδα τα πράγματα γίνονται σοβαρά. Αυτό συμβαίνει όταν άτομα συμμετέχουν σε διαπραγματεύσεις πρόσωπο με πρόσωπο χωρίς να έχουν ισχυρή μνήμη και χωρίς τα βοηθήματα τους. Αυτοί είναι ευάλωτοι. Παγιδεύονται εύκολα από το συνομιλητή τους.
Η μνήμη των ατόμων που δεν έχουν μάθει πώς να μαθαίνουν, που δεν γνωρίζουν στρατηγικές κωδικοποίησης και ανάκλησης είναι ευάλωτη. Κι όμως αυτό συμβαίνει σήμερα με άτομα της μέσης ηλικίας. Τα παλάτια της μνήμης τους είναι τα ηλεκτρονικά τους βοηθήματα. Αλίμονο και τους λείψουν.

Συμπερασματικά
✓Η συνεχής χρήση βοηθημάτων για να μας υπενθυμίζουν καθημερινές υποχρεώσεις δεν μας ωφελεί μακροπρόθεσμα.
✓Αν δεν γνωρίζουμε πώς να μαθαίνουμε κάτι εύκολα, αρκεί να επαναλαμβάνουμε την πληροφορία που θέλουμε να θυμηθούμε σε τόπους και χρόνους άσχετους.
✓Σε κάθε ευκαιρία ας προικίζουμε τα παιδιά με μνήμες ισχυρές που θα συνδέουν μυρωδιές, εικόνες, θετικά συναισθήματα, τόπους και χρόνους.
✓Συντροφιά και πλούτη των ατόμων της 3ης και 4ης ηλικίας είναι το σεργιάνισμα στα παλάτια της μνήμης τους.
✓Κι αν ξεχνάμε είναι φυσιολογικό. Είναι χαρακτηριστικό της φύσης μας να λησμονεί κακοτυχίες, βάσανα και οδύνες και να απαλύνει τις λύπες.

*Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη Διά Βίου Μάθηση.
Τα βιβλία του ‘Μαθαίνω εύκολα΄ ‘Θυμάμαι εύκολα’ ‘Μελετώ αποτελεσματικά’ διατίθενται από το βιβλιοπωλείο Libraire. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr