Μετά την επέτειο της Γαλλικής Επανάστασης και το σχετικό αφιέρωμα της στήλης, θέλω να διατυπώσω κάποιες σκέψεις και προβληματισμούς που μου γεννήθηκαν μελετώντας την.
Η μεγάλη αυτή Επανάσταση του 1789 σάρωσε το παλιό καθεστώς, τον παλιό κόσμο, εξέπεμψε άνεμο ισότητας, δικαιοσύνης και δημοκρατίας και άλλαξε τη μορφή όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και άλλων ηπείρων, όπως λ.χ. ολόκληρης της Νότιας Αμερικής.
Μέχρι τότε την κοινωνία της Γαλλίας, εκτός από τον βασιλιά που προσωποποιούσε την ανώτατη εξουσία, συνέθεταν τρεις νομοκατεστημένες τάξεις: Οι ευγενείς, ο κλήρος και η Τρίτη Τάξη ή Τρίτη Κατάσταση που περιελάμβανε τους αστούς, τους εργάτες και τους χωρικούς.
Γύρω στα 1780, στη Δυτική Ευρώπη, άρχισε μια πραγματική βιομηχανική επανάσταση. Τι σημαίνει αυτό; Ο E.J. Hobsbawm εξηγεί: σημαίνει ότι κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1780, και για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, λύθηκαν τα δεσμά της παραγωγικής δύναμης των ανθρώπινων κοινωνιών, που στο εξής μπόρεσαν να επιτύχουν τον συνεχή, ταχύ, και ως σήμερα απεριόριστο πολλαπλασιασμό ανθρώπων, αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό, δηλαδή, που η οικονομολόγοι σήμερα ονομάζουν «απογείωση για μια αυτοδύναμη ανάπτυξη». Από την ανάπτυξη αυτή ωφελήθηκε κυρίως η αστική τάξη, η οποία αύξησε τον πλούτο της. Παράλληλα, μεγάλη πηγή πλουτισμού για την αστική τάξη ήταν το ατλαντικό εμπόριο, το εμπόριο δηλαδή με την Αμερική και τις αποικίες. Η τάξη λοιπόν αυτή, που γινόταν ολοένα και ισχυρότερη, άρχισε να επιζητεί συμμετοχή στην εξουσία.
Την ίδια αυτή περίοδο τα λαϊκά στρώματα δέχτηκαν σημαντική οικονομική πίεση, που οδήγησε μεγάλο μέρος τους στην εξαθλίωση. Σε αυτό συνετέλεσε και η έκρηξη του ηφαιστείου Λάκι (1783 – 1784) στην Ισλανδία, η οποία θεωρείται σήμερα μία από τις γενεσιουργούς αιτίες της Γαλλικής Επανάστασης, επειδή το ηφαιστειακό νέφος οδήγησε στην καταστροφή της σοδειάς στη Γαλλία και στον λιμό της περιόδου 1785 – 87. Μια από τις συνέπειες της έκρηξης του Λάκι ήταν η πτώση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, καθώς το διοξείδιο του θείου απλώθηκε στο βόρειο ημισφαίριο. Αυτό προκάλεσε καταστροφή των σοδειών στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι εξαιτίας της έκρηξης πέθαναν 6 εκατ. άνθρωποι παγκοσμίως, κατατάσσοντας την έκρηξη ως τη πιο θανάσιμη τους ιστορικούς χρόνους.
Διακόσια είκοσι έξι χρόνια μετά, μπορούμε να διαπιστώσουμε εκπληκτικές ομοιότητες και αναλογίες στην εξέλιξη της Ιστορίας. Σημειώνεται -όπως τότε η βιομηχανική- τώρα η ψηφιακή επανάσταση, η οποία αποκαλύπτει νέες δυνατότητες και δημιουργεί νέες συνθήκες συναλλαγών και επιχειρηματικής δράσης. Οι νέες συνθήκες δίνουν τεράστια ώθηση στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και στο εικονικό χρήμα. Από την ανάπτυξη αυτή ωφελήθηκε κυρίως η τάξη των τραπεζιτών και των χρηματιστών -η οποία είδε τεράστια αύξηση στον πλούτο της- και η οποία αποτέλεσε τις περίφημες αγορές. Η τάξη αυτή, τμήμα αρχικά της μεγαλοαστικής τάξης, βγήκε μπροστά και με τη δύναμη του χρήματος έχει πλέον αξιώσεις παγκόσμιας κυριαρχίας, και μάλιστα χωρίς να παράγουν καν πραγματικό πλούτο. Οι αγορές απροκάλυπτα και ανενδοίαστα απομυζούν και καταπιέζουν χώρες και λαούς. Οι πολιτικοί πλέον -όπως άλλοτε οι βασιλείς “όμηροι” των ευγενών- στη μεγάλη πλειοψηφία τους, λειτουργούν σαν ενεργούμενα των αγορών, με βασικό καθήκον τους να χειραγωγούν τους λαούς για να υποτάσσονται ευκολότερα στις επιταγές των αγορών.
Παράλληλα η παγκοσμιοποίηση -όπως τότε η Αμερική και οι αποικίες- επεξέτεινε στο μέγιστο το πεδίο επιχειρηματικής δράσης και αύξησε τον όγκο των συναλλαγών, με αποτέλεσμα να ισχυροποιηθούν ακόμα περισσότερο οι αγορές και να καταστούν κυρίαρχοι του κόσμου.
Στο ίδιο διάστημα, τα λαϊκά στρώματα δέχονται -όπως και τότε- ισχυρή οικονομική πίεση, υποβάθμιση του βιοτικού τους επιπέδου και απώλεια σημαντικών δικαιωμάτων που είχαν με αγώνες κερδίσει ιδιαίτερα από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά. Βέβαια, για τις ανώτερες τάξεις, ο ιδανικός κόσμος θα ήταν ένας κόσμος χωρίς λαϊκά στρώματα! Ελα, όμως, που τα λαϊκά στρώματα είναι εργάτες και καταναλωτές, και εξ αυτών των λόγων απαραίτητα!
Η Γαλλική Επανάσταση “άναψε” μέσα στη Συνέλευση των τάξεων που αναγκάστηκε να συγκαλέσει το 1789 (είχε να συγκληθεί από το 1614), ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο 16ος. Για τη Γαλλική Επανάσταση έχουν γράψει πολλοί και μεγάλοι ιστορικοί και συγγραφείς, παίρνοντας θέση άλλοι υπέρ και άλλοι κατά. Ο Γουσταύος Λε Μπον είναι από αυτούς που παίρνουν θέση αναφανδόν κατά της Γαλλικής Επανάστασης και των πρωταγωνιστών της. Ας δούμε τι γράφει, παρά τη γενική αντίθεσή του, για τα αίτια της Επανάστασης:
Στην πάλη τους, τόσο οι ηγεμόνες όσο και τα προνομιούχα στρώματα (ευγενείς) αναζήτησαν συμμάχους, τους οποίους δεν μπορούσαν να βρουν αλλού παρά μόνο στην πιο εξελιγμένη και μορφωμένη μερίδα των λαϊκών μαζών, δηλαδή της Τρίτης Τάξης (ας φέρουμε στο μυαλό μας τους σημερινούς πολλούς και διάφορους καθηγητές και ειδήμονες που με περισπούδαστο και εμβριθές ύφος υμνούν στα Μ.Μ.Ε. το υπερβατικό και μυστικιστικό μεγαλείο των αγορών. Ας θυμηθούμε λ.χ. το πρόσφατο δημοψήφισμα). Τι ειρωνεία! «Σε μια συγκέντρωση της Συνέλευσης των Τάξεων του 1614, οι ίδιοι είχαν αναγκάσει τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης να μείνουν γονατισμένοι, χωρίς καπέλο, σε ένδειξη υποταγής. Οταν ένα μέλος της Τρίτης Τάξης τόλμησε να πει ότι οι τάξεις είναι σαν τρία αδέλφια, ο ομιλητής των ευγενών απάντησε: “ότι δεν υφίστατο καμία αδελφότης μεταξύ αυτών και της Τρίτης Τάξης, ότι οι ευγενείς δεν ήθελαν, τα παιδιά των υποδηματοποιών και των μπαλωματών να τους ονομάζουν αδελφούς τους”. Ο Γουστάυος Λε Μπον σημειώνει: «Υπήρχε ένα μακρύ παρελθόν περιφρονήσεων και καταπίεσης. Τα τραύματα φιλοτιμίας είναι αυτά των οποίων η ανάμνηση σβήνεται δυσκολότερα».
Τρομάζει κανείς στη συνειδητοποίηση των ομοιοτήτων και αντιστοιχιών: Η εξασθενημένη εξουσία, τότε, των βασιλέων και σήμερα των πολιτικών. Η υπό αμφισβήτηση κυριαρχία, τότε, των ευγενών και σήμερα των τραπεζιτών. Τέλος, η Τρίτη, τότε, τάξη και σήμερα η τάξη που περιλαμβάνει όλους όσους δεν ανήκουν στους παραπάνω και βέβαια και τον «παροιμιώδη μέσο ανθρωπάκο» του Βολφ Μπίρμαν! Ακόμα βέβαια το πεδίο δράσης που τότε επεκτάθηκε στην Αμερική και τις αποικίες, τώρα, λόγω της παγκοσμιοποίησης επεκτείνεται σε όλο τον πλανήτη!
Τι λείπει; Η θρυαλλίδα των εξελίξεων, ο καταλύτης που θα ενώσει την «Τρίτη τάξη» σε μια πανίσχυρη δύναμη, που ούτε η ίδια τη φαντάζεται.
Ποιος άραγε μπορεί να είναι αυτός ο καταλύτης; Θα μπορούσα να σκεφτώ δύο: Το χρήμα και τον φόβο. Το χρήμα δεν το βλέπω, γιατί απλούστατα, πολύ εύκολα, το μαζεύει η απληστία των αγορών. Πιστεύω ότι είναι πιθανό, ο καταλύτης των μελλοντικών κοινωνικών εξελίξεων να είναι οι κοσμογονικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως συνέβη και τότε. Κάποιοι θα συνειδητοποιήσουν και θα δείξουν την αιτία της θανατηφόρας αυτής αλλαγής. Δηλαδή τον καπιταλιστικό τρόπο διαχείρισης των φυσικών πόρων και το μοντέλο κατανάλωσης που έχει τεχνηέντως επιβληθεί στην κοινωνία. Οι πολλοί θα κινηθούν, μέσα στην άγνοια, το φόβο και τον πανικό, προς την ίδια κατεύθυνση, αποτελώντας έτσι μια τεράστια δύναμη ανατροπής. Αραγε, μήπως στη Γαλλική Επανάσταση είχε όλο το πλήθος συνείδηση του τι συνέβαινε;
(*) δρ Μηχανικός
τ. δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Ολα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο “http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/”.
