Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι ZEA mays (Ζέα η µαύς). Ανήκει στην οικογένεια των Αγρωστοειδών και στη χώρα µας το συναντούµε µε τις ονοµασίες καλαµπόκι, αραποσίτι, αραπόσταρο, κούκλα, µπαρµπαρόσταρο, στίχρος, µισέρι. Κατάγεται από τη νότιο και κεντρική Αµερική.
Καλλιεργείται σε όλο τον κόσµο, σε πολλές ποικιλίες και υβρίδια, σαν φυτό διατροφής και κτηνοτροφής. Η άγρια µορφή του, που κατάγεται από την τροπική Αµερική, σήµερα δεν είναι πια γνωστή.
Το καλαµπόκι έχει φύλλα σπαθοειδή, µεγάλα, κορµό που φτάνει τα δύο µέτρα, άνθη σε φούντα και ρίζα επιπόλαιη. Τα αρσενικά άνθη σχηµατίζουν ταξιανθία φόβη (φούντα) και τα θηλυκά σχηµατίζουν σπάδικα που καλύπτεται από σκληρά και πλατιά φύλλα. Και τα δύο είδη µπορούν να βρίσκονται στο ίδιο φυτό και επικονιάζονται µε τον αέρα. Ο σπάδικας αυτός µε τους καρπούς λέγεται κοινά κούκλα ή ρόκα και οι κλωστές που περιέχονται µέσα, αποκαλούνται µε διάφορα ονόµατα όπως στίγµατα, στύλοι, κοινά µουστάκια ή µαλλιά του καλαµποκιού.
Ιστορικά στοιχεία
Ο Αραβόσιτος ήταν άγνωστος στους αρχαίους Έλληνες. Είναι ιθαγενές της Αµερικής. Στην Ευρώπη το εισήγαγαν οι Ισπανοί µετά την ανακάλυψη της Αµερικής γύρω στα 1552.
Στο Μεξικό έχουν βρεθεί απολιθώµατα γυρεοκόκκων του, ηλικίας 80.000 ετών. Οι πολιτισµοί των Αζτέκων και των Ίνκας στηρίχτηκαν στην καλλιέργεια του. Από καλαµποκάλευρο φτιάχνεται η γνωστή «µποµπότα» και άλλα αρτοσκευάσµατα, όπως η πολέντα των Ιταλών, η µαµαλίγκα των Ρουµάνων, η ριµότ των Γάλλων, το τορτίγια των Μεξικάνων. Οι λαοί που χρησιµοποιούν αποκλειστικά ως τροφή το καλαµπόκι, πάσχουν από πελάγρα, µια πάθηση του δέρµατος που οφείλεται σε έλλειψη βιταµίνης (νιασίνης).
Στο Περού, οι ιθαγενείς χρησιµοποιούν τους στύλους του καλαµποκιού ως παραισθησιογόνο. Τους καίνε και εισπνέουν τους ατµούς οι οποίοι τους προκαλούν µια ψυχική διέγερση που φτάνει µέχρι το παραλήρηµα.
Στην Κρήτη το φυτό το αποκαλούσαν Ξενικό ή Ξενικόσταρο. Το φύτευαν την εποχή των κηπικών για να το συλλέγουν τον δεκαπενταύγουστο. ∆εν το χρησιµοποιούσαν για αλεύρι. Στην Κρήτη το ψωµί το έκαναν από κριθάρι, σιτάρι ή µιγαδερό και το πολύ πολύ τριοµίγαδο (ανάµικτο µε βρώµη). Οι Τουρκοκρητικοί το ονόµαζαν ξενικό κοκορόζι. Τον χυλό των ξεξικόµαλλων τον έπιναν ως διουρητικό, στη στραγγουριά και την κατσίβερη (ιλαρά). Πλένοντας τα µαλλιά µε αυτό ξάνθαιναν. Με τα µεµβρανώδη περιβλήµατα, γέµιζαν στρωµατάκια για τις κούνιες των βρεφών. Τις φούντες µετά το δέσιµο του ξενικού τις έκοβαν και τις έδιναν στα αιγοπρόβατα. Τους κόκκους του ξενικού τους καβούρδιζαν και τους έπιναν σαν καφέ για την υπέρταση. Κατά την παράδοση, το ξενικό πήρε τα µαλλιά του από µια κοπέλα, που πεθαίνοντας είπε: «…εσύ το ξενικόσταρο έπαρε τα µαλλιά µου/ να µην τα πάρει θηλυκό κι έχει τα βάσανά µου».
Συστατικά-χαρακτήρας
Ο Αραβόσιτος αποτελείται από νερό 10,6%, πρωτεΐνη 9,4%, υδατάνθρακες 74,4%, και περιέχει µέταλλα όπως ασβέστιο, φωσφόρο, σίδηρο, µαγνήσιο, νάτριο, κα΄λιο και ψευδάργυρο.
Τα στίγµατα των θηλυκών ανθέων του Αραβοσίτου περιέχουν αµίνες των οποίων ο τύπος δεν έχει αναγνωρισθεί αν και η ορδενίνη είναι καταγραµµένη στο γένος Ζέα, έλαιο (γλυκερίδια λινελαϊκού, ελαϊκού, παλµιτικού και στεατικού οξέος), µη προσδιορισµένες σαπωνίνες και τανίνες και άλλα συστατικά όπως αλλαντοϊνη, πικροί γλυκοσίδες, κρυπτοξανθίνη, κυανογενετικό σύµπλοκο (µη ταυτοποιηµένο), φλαβόνη, κόµµι, φυτοστερόλες (σιτοστερόλη, στιγµαστερόλη), χρωστικές, ρητίνη, βιταµίνες C, Β1, Β2, Β6 και Κ. Περιέχει ακόµη µαννίτη και µια ουσία παρόµοια µε την εργοτίνη που είναι συστατικό των µυκήτων που φυτρώνουν στα στάχυα της σίκαλης ως αρρώστια. Οι τροπικές µορφές περιέχουν ένα αλκαλοειδές.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Ιούνιο µέχρι τον Σεπτέµβριο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται οι στύλοι ( ή στίγµατα) των θηλυκών ανθέων. Αυτοί είναι λεπτές µαλακές ίνες µε µήκος 10 έως 20 εκατοστά. Τα στίγµατα συλλέγονται λίγο πριν την επικονίαση. Καλό είναι να χρησιµοποιούνται φρέσκα γιατί χάνουν µέρος της δραστικότητάς τους µε τον χρόνο. Οι σπόροι του φυτού ωριµάζουν Σεπτέµβριο και Οκτώβριο.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
∆ρα ως διουρητικό, µαλακτικό και τονωτικό.
Σαν καταπραϋντικά διουρητικά, τα γένια καλαµποκιού βοηθούν σε κάθε ερεθισµό του ουροποιητικού συστήµατος. Η διουρητική τους ικανότητα φανερώνεται µέσα σε 3-4 ηµέρες και η ποσότητα των ούρων αυξάνει. Ρίχνουν τις πέτρες των νεφρών και της ουροδόχου κύστης.
Χρησιµοποιούνται για προβλήµατα νεφρών στα παιδιά και σαν µαλακτικό του ουροποιητικού σε συνδυασµό µε άλλα βότανα για την θεραπεία της κυστίτιδας, της ουριθρίτιδας, της προστατίτιδας, νυχτερινής ενούρησης κ.α.
Συνδυάζεται άριστα µε την Αγριάδα, τον Αρκτοστάφυλλο ή την Αχιλλέα για την θεραπεία της κυστίτιδας.
Το αλεύρι του φυτού έχει µεγάλη θρεπτική αξία και αρκετά ανόργανα συστατικά. Είναι κατάλληλο για παιδιά ως κρέµα, ενήλικους, προπαντός αναιµικούς και ανθρώπους που αναλαµβάνουν από αρρώστια, όπως και τους φυµατικούς, γιατί περιέχει ασβέστιο 0,07%, φωσφόρο 0,39% και σίδηρο 0,0038%.
Στην οµοιοπαθητική ένα βάµµα από στύλους χρησιµοποιείται ως διουρητικό και εναντίον της κυστίτιδας.
Ο σπόρος δρα ως διουρητικό και ήπιο διεγερτικό. ∆ρα θετικά σε έλκη, οιδήµατα και ρευµατικούς πόνους. Χρησιµοποιείται παραδοσιακά σε θεραπεία καρκίνου, όγκων και κονδυλωµάτων. Η αλλαντοΐνη που περιέχει συµβάλλει στη δράση αυτή.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 2 κουταλιές του τσαγιού φρέσκο ή ξηρό βότανο και το αφήνουµε σκεπασµένο 10-15 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις:
Τα στίγµατα του αραβοσίτου µπορεί να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση σε άτοµα µε υπερευαισθησία. Υπερδοσολογία µπορεί να προκαλέσει υποκαλιαιµία εξ αιτίας της διουρητικής της δράσης. Η υπερβολική δόση είναι επίσης πιθανό να παρέµβει σε ακολουθούµενη υπογλυκαιµική, υπερτασική ή υποτασική θεραπεία. Το αποφεύγουµε κατά την διάρκεια εγκυµοσύνης ή θηλασµού.
