Πέρα από πολύ µεγάλης περιβαλλοντικής αξίας -που αναγνώρισε και πρόσφατα το Υπουργείο Περιβάλλοντος µε σχετικό ΦΕΚ που παρουσιάστηκε στα χθεσινά “Χανιώτικα Νέα”- η περιοχή του Σταυρού παρουσιάζει πολύ µεγάλη αρχαιολογική αξία.
Μια αξία που είχε αναγνωριστεί από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 όταν µε υπουργικές αποφάσεις και διατάγµατα χαρακτηρίστηκαν ως µνηµεία το Βενετσιάνικο λατοµείο αλλά και τα σπήλαια του “Λερά” και “Νεροσπήλιος”.
Ειδικότερα:
• ΒΕΝΕΤΣΙΑΝΙΚΟ ΛΑΤΟΜΕΙΟ: Για το συγκεκριµένο αρχαιολογικό χώρο δίπλα στη θάλασσα από όπου και αφαιρέθηκε πέτρα για το κτήσιµο των Νεωρίων και άλλων µνηµείων της πόλης των Χανίων ο καθηγητής Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης κ. Μανώλης Μανούτσογλου είχε αναφέρει στα “Χ.ν.”: «Ο λατοµικός χώρος διακρίνεται σε ανατολικό και δυτικό. Είναι ένας πλούσιος σε γεωλογικά και αρχαιολογικά στοιχεία χώρος. Μπορεί κανείς όχι µόνο να διαπιστώσει αλλά και να υπολογίσει στατιστικά την φορά των ανέµων που δηµιούργησαν πριν πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια τις διασταυρωµένες στρώσεις στις απολιθωµένες θίνες, που µε την σειρά τους δηµιούργησαν το υλικό που εξορύχτηκε, τους αιολιανίτες. Μπορεί κανείς να κατανοήσει τη διαχρονική αλλαγή της στάθµης της θάλασσας παρατηρώντας την εγκοπή που προέκυψε από τη διαβρωτική επενέργεια των κυµάτων και βρίσκεται 1,5 µέτρο πάνω από τη σηµερινή δράση τους που δηµιουργεί την επίκαιρη. Με αυτόν τον απλό τρόπο κατανοεί κανείς ότι πριν µερικές εκατοντάδες χρόνια η θαλάσσια στάθµη ήταν 1,5 µέτρο πιο πάνω από τη σηµερινή. Η πορεία εξόρυξης, η διαχείριση των αποβλήτων, ο τρόπος και τα εργαλεία χρήσης, οι “µάρτυρες” που αντιπροσωπεύουν το µη εξορυσσόµενο υλικό εν µέσω του λατοµικού χώρου που βοηθούσε στη συµµετρική προώθηση των µετώπων, το µέγεθος των εξορυσσόµενων καντονάδων και πολλά πολλά ακόµα, συνθέτουν ένα µοναδικό φυσικό τοπίο που δέχθηκε µια ήπια τεχνολογική παρέµβαση που αποσπά την προσοχή και το ενδιαφέρον από απλούς περιπατητές και φυσιολάτρες µέχρι φοιτητές και επιστήµονες».
• ΣΠΗΛΑΙΑ: Τόσο ο “Νεροσπήλιος” όσο και το σπήλαιο “του Λερά” έχουν πολύ µεγάλη σηµασία. Ειδικά για το δεύτερο ο παλιός ορειβάτης κ. Α. Πλυµάκης έχει επισηµάνει πως πήρε το όνοµα του «από τον Ακρωτηριανό οπλαρχηγό Στέφανο Λερά που απαγχονίστηκε από τους Τούρκους».
Με υπουργικές αποφάσεις του 1966, 1967 και 1973 οι χώροι αυτοί χαρακτηρίστηκαν ως αρχαιολογικοί.
