Αξιόλογη και θετική η πρωτοβουλία του Δήμου Χανίων και των αρχαιολόγων, που παρείχαν δωρεάν τις υπηρεσίες τους, ώστε να οργανωθεί η ξενάγηση των επισκεπτών στον αρχαιολογικό χώρο της Απτέρας. Ωστόσο, χρειάζεται να γίνουν πολλά ακόμα, από την Πολιτεία και τους τοπικούς φορείς, για να αναδειχθεί σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια η αρχαία πόλη – κράτος.
Η Απτέρα απέχει μόλις 15 χιλιόμετρα από τα Χανιά. Αποτελεί τμήμα της ιστορίας της Κρήτης, της Ελλάδας και μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού. Έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα από τις συνέπειες της υποχρηματοδότησης και της εγκατάλειψης, που προκάλεσε η μνημονιακή λαίλαπα. Οι ανασκαφικές έρευνες, που τώρα έχουν σταματήσει, αλλά και οι γραπτές πηγές της αρχαιότητας (αναφέρεται στις πινακίδες της Γραμμικής Β’ 14ος – 13ος αιώνας π.Χ.), μας βεβαιώνουν ότι η Απτέρα ήταν μία από τις πιο σπουδαίες πόλεις της Κρήτης.
Για το όνομά της υπάρχουν δύο εκδοχές. Η μία μιλά για την απόδοση τιμής στην Αρτέμιδα (Άρτεμις Απτέρα), η οποία λατρευόταν στην περιοχή καθώς, σύμφωνα με τον Παυσανία, την πόλη ονοματοδότησε ο βασιλιάς των Δελφών Πτέρας ή Απτέρας, που φέρεται και ως ιδρυτής της. Η δεύτερη εκδοχή μιλά για τον μουσικό αγώνα των Μουσών με τις Σειρήνες, που έγινε πάνω στον λόφο, όπου είναι χτισμένη η Απτέρα. Οι Σειρήνες, λυπημένες από την ήττα τους, πέταξαν τα φτερά τους και όπως έμειναν Άπτερες, Λευκές, έπεσαν στη θάλασσα. Με τα λευκά φτερά τους σχηματίστηκαν τα νησάκια, που και σήμερα βρίσκονται στον κόλπο της Σούδας, τα οποία ονομάζονται Λευκές.
Πόλη – κράτος που δέσποζε πάνω από τον κόλπο της Σούδας ελέγχοντας την περιοχή με δύο σημαντικά λιμάνια στις εισόδους του κόλπου, Μινώα (το σημερινό Μαράθι) και Κίσαμο. Η Απτέρα βρισκόταν σε διαμάχη με τις γειτονική πόλη της Κυδωνίας (σημερινά Χανιά), Φαλάσαρνα και Πολυρρήνια.
Τέλη του 4ου – 3ου π.Χ. η πόλη κόβει δικό της νόμισμα, σημάδι ακμής και προόδου, ενώ συνέχισε να κατοικείται και στην περίοδο της Ρωμαϊκής κατοχής. Αντεξε στα γεγονότα που προκάλεσε η γεωλογική καταστροφή του 7ου αιώνα καθώς και στις συνεχείς επιθέσεις των Σαρακηνών πειρατών.
Στην περίοδο της «Ρωμαϊκής ειρήνης» συντελείται η σταδιακή της πολιτική και διοικητική συρρίκνωση, αλλά παράλληλα αναπτύχθηκε, σύμφωνα με τις επιδιώξεις των Ρωμαίων, η αγροτική παραγωγή στην ίδια περιοχή. Στα Βυζαντινά χρόνια συνεχίζεται η κατοίκησή της, χωρίς όμως τη λάμψη του παρελθόντος.
Σε μία από τις κεντρικές τοποθεσίες της αρχαίας Απτέρας δημιουργήθηκε η μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, η οποία αναφέρεται σε πηγές από το 1181 μ.Χ. Έτσι η περιοχή πέρασε στα χέρια της Μονής Πάτμου στην οποία και ανήκε μέχρι το 1960.
Η γεωστρατηγική της θέση εκτιμήθηκε και από τους Τούρκους κατακτητές, οι οποίοι έχτισαν κάστρο στα χρόνια 1866 – 1869, για να επιβληθούν και να καταστείλουν τις Κρητικές επαναστάσεις.
Από τα σπουδαία αρχαία οικοδομήματα σώζονται και εντυπωσιάζουν:
– Τα συγκροτήματα των Ρωμαϊκών δεξαμενών, που μαζί με τις στέρνες και τα πηγάδια κάλυπταν τις ανάγκες της αρχαίας πόλης καθώς εξυπηρετούσαν ταυτόχρονα τα δημόσια και ιδιωτικά λουτρά.
– Τμήμα μεγάλης οικίας, όπου στο εσωτερικό της αυλής της βρίσκονται οι περισσότεροι από τους κίονες.
– Το «διμερές ιερό», ναός του 5ου αιώνα π. Χ., ο οποίος ανακαλύφθηκε από τις γερμανικές αρχές κατοχής το 1942. Είναι γνωστό πως οι Ναζί στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, επεδίωξαν τις αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές με στόχο να λεηλατήσουν αρχαία μνημεία.
– Το αρχαίο θέατρο, στο οποίο έχουν ξεκινήσει εργασίες αποκατάστασης.
– Κομμάτια του αρχαίου τείχους, που εκτείνεται σε μήκος περίπου 4 χιλιομέτρων και η νεκρόπολη, έξω από το τείχος, όπου η ανασκαφή έφερε στο φως τάφους και μνημεία του 8ου – 7ου – 4ου – 3ου αιώνα π.Χ. καθώς και της Ρωμαϊκής περιόδου.
Η ολοκλήρωση των ανασκαφών, με την ενίσχυση σε κονδύλια και ανθρώπους, ώστε να έρθει στο φως το σύνολο της αρχαίας Απτέρας, θα πρέπει να γίνει μέριμνα της νέας ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού αλλά και των τοπικών αρχών. Όπως αντίστοιχη μέριμνα θα έπρεπε να υπάρχει για την πολύμορφη ανάδειξη του χώρου. Η αρχαία Απτέρα προσφέρεται για επισκέψεις σχολείων, για γνωριμία με την ιστορία, καθώς μια απλή περιήγηση στα σωζόμενα οικοδομήματα εντυπωσιάζει και μας ταξιδεύει στον χρόνο.
Με τα φτερά της Ιστορίας και του Πολιτισμού μπορούμε να πετάξουμε πιο μακριά.
*συγγραφέας
