Σχεδόν 100.000 τεκµήρια που “ζωντανεύουν” την προσωπικότητα αλλά και την εποχή που έζησε και έδρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, περιλαµβάνει το ψηφιακό αρχείο το Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, το οποίο µέσα από τα
“φτερά” που δίνουν οι νέες τεχνολογίες ταξιδεύει και είναι προσβάσιµο σε όλο τον κόσµο.
Στο σηµερινό αφιέρωµα οι “διαδροµές”… βούτηξαν µέσα στο εξαιρετικά πλούσιο και σε πολλές περιπτώσεις σπάνιο αρχειακό υλικό του Ιδρύµατος, παρακολούθησαν την πορεία του µέσα στον χρόνο και γνώρισαν κάποιες ξεχωριστές στιγµές που το διαµόρφωσαν, ενώ κατάφεραν να ρίξουν µια… κλεφτή µατιά και στο µέλλον του, που υπόσχεται ακόµα πιο συναρπαστικές στιγµές συγκίνησης και πρωτόγνωρες εµπειρίες µάθησης για τους επισκέπτες του.
Ξεναγός µας σε αυτή την περιήγηση ήταν η µουσειολόγος, αρχειονόµος, βιβλιοθηκονόµος και υπεύθυνη συλλογών του Ιδρύµατος Χαρά Αποστολάκη την οποία συναντήσαµε στο γραφείο της στις εγκαταστάσεις του Ιδρύµατος στη Χαλέπα.
100.000 ΤΕΚΜΗΡΙΑ
«Το αρχείο ξεκινάει να δηµιουργείται µαζί µε το Ίδρυµα στις αρχές του 2000, γνωρίζοντας εξαρχής όλοι οι εµπλεκόµενοι ότι αρχείο, βιβλιοθήκη και µουσείο θα συµπορευτούν σε αυτό το όραµα», σηµειώνει η κα Αποστολάκη.
Μέσα σε αυτά τα σχεδόν 25 χρόνια που κύλισαν από τότε το αρχείο σταδιακά εµπλουτίστηκε µέσα από δωρεές και αγορές αρχειακού υλικού, όπως εφηµερίδες, επιστολές, χειρόγραφα, καρτ ποστάλ, φωτογραφίες, λιθογραφίες, επίσηµα έγγραφα κ.ά., που εκτείνονται χρονολογικά από τα µέσα του 19ου αιώνα µέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1960.
Τα αποτελέσµατα της συστηµατικής δουλειάς που έγινε όλα αυτά τα χρόνια ως προς τη συγκέντρωση του υλικού είναι πραγµατικά εντυπωσιακά: σήµερα στην ψηφιακή του µορφή το αρχείο περιλαµβάνει 100.000 τεκµήρια, συνυπολογίζοντας το υλικό για τον Ελευθέριο Βενιζέλο που υπάρχει στο Μουσείο Μπενάκη, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) και ένα τµήµα της ∆ηµοτικής Βιβλιοθήκης Χανίων, όπου φιλοξενείται η βιβλιοθήκη του Βενιζέλου, όλα τους ελεύθερα προσβάσιµα για το κοινό, στα ελληνικά και τα αγγλικά.
«Από την αρχή στόχος του Ιδρύµατος ήταν ο ψηφιακός προσανατολισµός του καθώς είχαµε πάντα στο µυαλό µας ότι το Ίδρυµα βρίσκεται στα Χανιά και δεν είναι εύκολα προσβάσιµη η πληροφορία για όλους ερευνητές, µελετητές, µαθητές, πολίτες κ.λπ.», αναφέρει η κα Αποστολάκη εξηγώντας την ιδιαίτερη µέριµνα του Ιδρύµατος για τις ψηφιακές τεχνολογίες. Μάλιστα, όπως αναφέρει, σε µια προσπάθεια ακόµα µεγαλύτερης διεθνοποίησης του υλικού το ψηφιακό αρχείο του Ιδρύµατος βρίσκεται και στον Εθνικό Συσσωρευτή Πολιτιστικού Περιεχοµένου (SearchCulture.gr) που αναπτύσσεται από το Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης, όπως και στη Europeana, την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη πολιτιστικής κληρονοµιάς, δίνοντας τη δυνατότητα να φτάσει σε ακόµα περισσότερους ανθρώπους.
ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ∆ΩΡΕΕΣ
Τα αρχεία του Ιδρύµατος εµπλουτίστηκαν σταδιακά µέσα στον χρόνο µέσα από µικρές και µεγαλύτερες δωρεές, φορέων και πολιτών, αλλά και αγορές.
Μια από τις πρώτες αξιοσηµείωτες δωρεές, την οποία αναφέρει η συνοµιλήτριά µας, ήταν εκείνη του Κλέαρχου Μαρκαντωνάκη, ανιψιού του γραµµατέα του Βενιζέλου, ο οποίος δώρισε ένα σώµα επιστολών – αλληλογραφίας του Κρητικού πολιτικού, που σχετίζονται µε τα γεγονότα του Θερίσου αλλά και τα κατοπινά χρόνια.
Μια ακόµα πολύτιµη δωρεά ήταν εκείνη του Βασίλη Καλαϊτζή – Μουντάκη που πρόσφερε το αρχείο της Στρατιάς της Μικράς Ασίας, ενώ η οικογένεια Βενιζέλου δώρησε µοναδικό φωτογραφικό υλικό που “φωτίζει” τον άνθρωπο Βενιζέλο.
Οι άνθρωποι που έχουν προσφέρει στο Ίδρυµα είναι πολλοί και µόνο ενδεικτικά θα µπορούσε να γίνει σε κάποιες αναφορά στο πλαίσιο ενός ρεπορτάζ.
Σίγουρα, πάντως, µεταξύ των πιο πιστών δωρητών θα πρέπει να συµπεριληφθεί ο εταίρος του Ιδρύµατος Νικήτας Περαθωράκης, ο οποίος ζει στην Αθήνα και προσφέρει, σε µηνιαία βάση, στο Ίδρυµα, ντοκουµέντα της εποχής που εντοπίζει και αγοράζει από παλαιοπωλεία, τα οποία επισκέπτεται κάθε Σαββατοκύριακο!
Μεταξύ των δωρεών ξεχωρίζει ακόµα εκείνη της Λίλης Βενιζέλου η οποία πρόσφερε το σταυρουδάκι από τη βάφτιση του εγγονού του Ελευθερίου Βενιζέλου, που έφερε το ίδιο όνοµα µε εκείνον, και στην οποία ο Βενιζέλος ήταν µάλιστα και νονός! Το συγκεκριµένο έκθεµα είναι µάλιστα και το πιο µικρό της συλλογής που φιλοξενείται στην Οικία – Μουσείο Βενιζέλου στη Χαλέπα.
Ποιο όµως είναι το αρχείο-δωρεά που η ίδια ξεχωρίζει, ρωτάµε την υπεύθυνη των συλλογών του Ιδρύµατος: «Εµείς οι αρχειονόµοι αγαπάµε τα αρχεία που αποτελούν ένα σώµα, που έχουν δηλαδή αρχή, µέση και τέλος. Το δικό µου λοιπόν αγαπηµένο αρχείο είναι εκείνο που µας χάρισε η οικογένεια Γεωργακάκη πριν πολλά χρόνια που αφορά την ιστορία ενός προγόνου τους ο οποίος έζησε και συµµετείχε στον ηπειρωτικό αγώνα, τους Βαλκανικούς Πολέµους, τον Α΄ Παγκόσµιο, πήγε στην Ουκρανία και στη Μικρά Ασία όπου και πέθανε. Το συγκεκριµένο αρχείο καθώς φαίνεται να ήταν ήταν από τους λίγους που ήξερε να γράφει, αποτελείται από αντίγραφα επιστολών και ηµερολόγια, όχι µόνο το δικό του αλλά και συµπολεµιστών του. Ένα “διαµάντι” που αποτυπώνει όλη την ελληνική ιστορία 20 χρόνων».
“ΜΩΣΑΪΚΟ” ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
Ποια είναι εικόνα που αποκοµίζει ο επισκέπτης που έρχεται σε επαφή µε το αρχείο; «Ό,τι ψάχνει κανείς θα βρει. Από πληροφορίες τοπικής ιστορίας έως στοιχεία που µπορεί να αφορούν µια εξειδικευµένη επιστηµονική έρευνα για τη µετάφραση του Θουκυδίδη κι από φωτογραφικό υλικό που αφορά σηµαντικά ιστορικά γεγονότα όπως η Μικρασιατική Καταστροφή έως τεκµήρια που αποκαλύπτουν την προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ή πτυχές που φωτίζουν τον διπλωµάτη, πολιτικό ή επαναστάτη Βενιζέλο. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν πένες και έγγραφα που σχετίζονται µε σηµαντικές συνθήκες, όπως των Σεβρών, κρυπτογραφηµένες και µη επιστολές του Βενιζέλου που αφορούν την Επανάσταση του Θερίσου, τα χειρόγραφα της µετάφρασης του Θουκυδίδη που έκανε. Μαζί, όµως, µε αυτά τα σηµαντικά υπάρχουν και ντοκουµέντα που ρίχνουν φως σε µικρές καθηµερινές στιγµές της ζωής του. Όπως ένα δικό του χειρόγραφο σηµείωµα που ευχαριστεί την κα Μαρία στη Χαλέπα για την υπέροχη σπανακόπιτα που του έστειλε, ενώ ζητάει και τη συνταγή. Μάλιστα, ω του θαύµατος, έχουµε και την απάντηση της κας Μαρίας µε τη συνταγή της σπανακόπιτας!», σηµειώνει η κα Αποστολάκη και συµπληρώνει: «Είναι πραγµατικά εντυπωσιακό γιατί έχεις την αίσθηση ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν µονίµως µε µια πένα στο χέρι!».
Την ίδια στιγµή, ένα πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό µαζί µε καρτ ποστάλ σκιαγραφούν την εποχή του Βενιζέλου, τη φυσιογνωµία των πόλεων της Κρήτης και της υπόλοιπης Ελλάδας αλλά και σηµαντικών προσωπικοτήτων της εποχής: «Όλα αυτά µαζεµένα συνθέτουν το µωσαϊκό της εποχής που έζησε και έδρασε ο Βενιζέλος».
ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΡΙΕΣ
Πόσοι και τι άνθρωποι όµως αναζητούν πληροφορίες στο αρχείο; «Έχουµε καταγράψει ετησίως κατά µέσο όρο 100.000 “χτυπήµατα” από µοναδικούς επισκέπτες. Από εκεί και πέρα το κοινό είναι τόσο πολυποίκιλο όσο και το αρχείο. Είναι από ερευνητές και ακαδηµαϊκούς, φοιτητές, µεταπτυχιακούς και µαθητές που κάνουν εργασίες και που επισκέπτονται τα αρχαία στις εγκαταστάσεις του Ιδρύµατος στη Χαλέπα, µέχρι απλούς ανθρώπους που βλέπουν µια φωτογραφία στο ψηφιακό αρχείο κι αυτό τους γεννά απορίες και αρχίζουν και ψάχνουν. Τα ερωτήµατα και τα αιτήµατα που δεχόµαστε για να δώσουµε πληροφορίες και κατευθύνσεις αυξάνονται χρόνο µε τον χρόνο όλο και πιο πολύ. Αν για παράδειγµα πριν την πανδηµία ήταν 50 την εβδοµάδα τώρα είναι 200. Τουλάχιστον 2 ηµέρες την εβδοµάδα χρειάζονται για να απαντάω σε τέτοια ερωτήµατα. Επίσης, επικοινωνούν µαζί µας πολλές εφηµερίδες που κάνουν αφιερώµατα», τονίζει η κα Αποστολάκη ενώ στην ερώτησή µας αν θυµάται κάποιο ερώτηµα που να τις έκανε ιδιαίτερη εντύπωση σχολιάζει: «Προχθές µε πήραν από το Τυχερό Έβρου και µε ρώτησαν αν είναι αλήθεια µια φήµη που υπάρχει ότι ονοµάστηκε έτσι η κωµόπολη αυτή επειδή πέρασε από εκεί ο Βενιζέλος όταν πήγε να υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών. Μία άλλη φορά µε είχαν ρωτήσει τι αριθµό κυκλοφορίας είχε η “Πακάρ” ή ποια ήταν η ισοτιµία της αγγλικής λίρας µε τη δραχµή το 1912. Γενικά, έχω ακούσει πολλά περίεργα, που όµως όλα µαζί µας δίνουν χαρά γιατί δείχνουν ότι εµείς δουλεύουµε 25 χρόνια και κάποιοι παρακολουθούν τη δουλειά µας και µας αναζητούν».
“Βιώνοντας” τις απόπειρες δολοφονίας!
∆ιαθέτοντας ένα τόσο σπουδαίο και πλούσιο αρχειακό υλικό, η πρόκληση για τους ανθρώπους του Ιδρύµατος είναι να µπορέσουν να προσφέρουν στους επισκέπτες δυνατότητες σύγχρονης προσέγγισης της πληροφορίας: «Επιδίωξή µας είναι να βελτιώνουµε συνεχώς την εµπειρία της επαφής των επισκεπτών µε το αρχειακό υλικό. Αφού για παράδειγµα απέκτησε η Οικία – Μουσείο τη σηµερινή της µορφή, το 2015 έγινε η διαδραστική σοφίτα – κάτι πρωτόγνωρο για τα Χανιά τότε. Έκτοτε φτιάξαµε τα Μουσεία στον Θέρισο και τις Μουρνιές αξιοποιώντας τη διαδραστική τεχνολογία. Το επόµενο βήµα που θα το δείτε σύντοµα είναι µε µάσκες εικονικής πραγµατικότητας. Οι επισκέπτες θα έρχονται δηλαδή θα τις φοράνε και θα “βιώνουν” τις δολοφονικές απόπειρες κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1920 και 1933. Αυτό για να γίνει εφικτό και να αποδοθούν ρεαλιστικά τα γεγονότα εργάστηκαν πάρα πολλοί άνθρωποι και χρειάστηκε µεγάλη έρευνα στο αρχείο που διαθέτει τις καταγραφές και την τεκµηρίωση. Επίσης, στο σπίτι στις Μουρνιές, που είναι το σπίτι που γεννήθηκε ο Βενιζέλος και έζησε για 2 χρόνια, θα κάνουµε µια τρισδιάστατη αναπαράσταση ενός σπιτιού του 19ου αιώνα, κοντά δηλαδή σε αυτό που έζησε ο Βενιζέλος, στηριζόµενοι στο σχέδιο που έχουµε του σπιτιού. Ίσως σε ένα επόµενο βήµα να αξιοποιηθούν και σε αυτή την περίπτωση οι µάσκες εικονικής πραγµατικότητας.
Προσφορά στην επιστήµη και την κοινωνία
«Το αρχείο του Ιδρύµατος στηρίζει αποφασιστικά την ιστορική και πολιτιστική διαδροµή του Ιδρύµατος», επισηµαίνει ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, Νίκος Παπαδάκης, και υπογραµµίζει πως το Ίδρυµα έχει καταφέρει να διαθέτει ένα πολύ µεγάλο µέρος του αρχειακού υλικού που σχετίζεται µε τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Σε ό,τι αφορά την ψηφιοποίηση του υλικού, που αγγίζει τα 100.000 τεκµήρια, ο κ. Παπαδάκης υπογραµµίζει τη συνεργασία µε το Μουσείο Μπενάκη και το ΕΛΙΑ. «Αυτή η προσπάθεια επιτεύχθηκε µετά από µια µακρά και δύσκολη πορεία που έχει να κάνει και µε την εξεύρεση των πόρων αλλά και µε τη συστηµατική τεκµηρίωση άπειρου υλικού που σε διαφορετική περίπτωση θα έµενε στοιβαγµένο στις αποθήκες. Αυτό είναι µια µεγάλη προσφορά όχι µόνο προς τον Έλληνα µελετητή, ιστοριοδίφη, ιστορικό και τον φιλίστωρα, αλλά και προς την πατρίδα. Κι αυτό γιατί η προσέγγιση του έργου του Βενιζέλου υποχρεωτικά περνάει µέσα από την αναδίφηση ιστορικών αρχείων, επιστολών, εικαστικών έργων κ.λπ. που αποδίδουν την εποχή του και αφορούν τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας», αναφέρει ο κ. Παπαδάκης και προσθέτει πως επιδίωξη του Ιδρύµατος είναι να έρθουν στο αρχείο ακόµα περισσότερα τεκµήρια ώστε αυτά να γίνουν κτήµα ιστορικών, µελετητών, πολιτών αλλά και πολιτικών, αφού η πολιτική παρακαταθήκη του Βενιζέλου διαπερνά το αρχειακό υλικό και προσφέρει χρήσιµες ιδέες και προσεγγίσεις και για τις µέρες µας.
