4ο μέρος, (τελευταίο)
Με αφορμή τη γενική παραδοχή στην ημερίδα της ΙΛΑΕΚ με θέμα: “Λισός και άλλες πόλεις της ευρύτερης περιοχής”, 8 Ιουλίου 2018 στη Σούγια, για τον αρχαιολογικό πλούτο των αρχαίων πόλεων του νομού μας, αλλά και την επισήμανση του διαπρεπή καθηγητή αρχαιολογίας Λ. Πλάτων, ότι «Υπάρχει μεγάλο πεδίο έρευνας για όλες τις αρχαίες πόλεις της Νότιας Κρήτης», και ειδικότερα για την πόλη που ανέσκαψεν ο πατέρας του αείμνηστος Νικ. Πλάτων (1959 – 1960), τη Λισό. Θεωρήσαμε σημαντικό να γνωρίσουμε τις πόλεις αυτές και να παρουσιάσουμε την καθεμιά ξεχωριστά.
Πελκίς
Αρχαία πόλη του σημερινού δυτικού Σελίνου, πιθανώς στην περιοχή Καστράκι, πάνω από το χωριό Κοντοκυνήγι. Ετυμολογείται η ονομασία της πόλης από το πέλεκυς (τσεκούρι). Σήμερα διατηρείται με την ονομασία Πελεκάνιον ή Πελεκάνις.
Κάντανος
Κατά πολλούς μελετητές η Κάντανο συμμετείχε στο “Κοινό των Ορείων” και κατά άλλους όχι. Το σίγουρο είναι ότι άκμασε μετά την παρακμή της πόλης της Ελύρου.
Κτισμένη ανάμεσα στα χωριά Σπανιάκος, Κάδρος και Βληθιά, είχε την ακρόπολή της πάνω στο ομώνυμο κωνοειδή λόφο, κατά τον Pashley. Κάντανος σημαίνει πόλη της νίκης.
Κατοικήθηκε από τη νεολιθική εποχή, αρχικά από προελληνικά φύλα και στη συνέχεια από Αχαιούς και Δωριείς. Τα οχυρωματικά έργα της περιοχής υποδηλώνουνε ότι έπρεπε να προστατευθεί κατά καιρούς από επιδρομές των εχθρών της.
Από τον αρχαιολόγο Θεοφανείδη ανασκάφτηκε, κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, μεγάλο οικοδόμημα με πλευρά 30 μ. ρωμαϊκών χρόνων με 900 τ.μ. δάπεδο στρωμένο με μωσαϊκά γραμμικών σχημάτων. Βρέθηκε στο οικοδόμημα αυτό και βάση αγάλματος, αφιερωμένο στον αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο (193-211 μ.Χ.). Πιθανόν να χρησιμοποιείτο ως Πραιτώριο και κατά τους βυζαντινούς χρόνους να μετατράπηκε σε βασιλική. Τη βυζαντινοκρατία η Κάντανο είχε έδρα Επισκόπου. Το 823 δέχθηκε πλήγμα, όταν οι Σαρακηνοί κυρίευσαν τη Κρήτη.
Βίεννος ή Βιέννα
Κτισμένη στη Ν.Δ. Κρήτη, «Κριού μέτωπον». Υπήρξε επίνειο της μεσόγειας πόλης Πολυρρήνιας. Αναφέρεται η ύπαρξή της και στους Σταδιασμούς 335, 336.
Μεταξύ της παράκτιας ζώνης και μιας νησίδας προς βορρά, σχηματίζεται ορμίσκος που αποτελεί το λιμάνι της πόλης.
Ευρήματα όπως, ριγμένοι κίονες, αγάλματα, σπαρμένα θραύσματα μαρμάρων, πήλινων αγγείων, ως και θεμέλια οικιών, μαρτυρούν ως αδιάψευστοι μάρτυρες την ύπαρξη της αρχαιόπολης. Η αρχαιολογική σκαπάνη σε συνδυασμό με την ενάλιο αρχαιολογική έρευνα έχει πολλά μυστικά να φέρει στο φως της σωριασμένης πόλης, μέσα στο φόντος της απεραντοσύνης του Λιβυκού πελάγους.
Καλαμύδη (περιοχή Παλαιόχωρας)
Πόλη της Σελίνου, κτισμένη βόρεια του χωριού Τσαλιανά, κοντά στις εκβολές του ποταμού Κακοδικιανού.
Η θέα από την πόλη ήταν πανοραμική. Πολλά ανασκαφικά ευρήματα, όπως λαξευτοί τάφοι, πήλινα αγγεία και πελεκητοί λίθοι.
Η επιρροή της πόλης έφθανε μέχρι του “Κριού μετώπου” και μαζί με τη Δουλόπολιν, σημερινή Σκλαβοπούλα, κρύβουν καλά τα μυστικά τους και αποτελούν σημαντικό πεδίο έρευνας.
Οι Βενετοί την ονόμαζαν Castel Selino από οχυρό που έχτισαν το 1279, το οποίο καταστράφηκε από τον Barbarossa το 1539.
Φοίνιξ
Αρχαιόπολη των Σφακίων, επίνειο των πόλεων Ανώπολης και Αράδαινας, κείμενη πλησίον του σημερινού Λουτρού των Σφακίων.
Η ονομασία της οφείλεται είτε στην εγκατάσταση Φοινίκων εμπόρων στην περιοχή, που είναι και το πιο πιθανό, είτε σε δένδρα φοίνικες που ενδημούν στην περιοχή.
Αναφέρεται στους Σταδιασμούς της Μεγάλης θάλασσας, 328: «Από Φοίνικος εις Τάρραν στάδιοι ξ’» .
Εχουν βρεθεί στην αρχαία πόλη θεμέλια οικημάτων, επιγραφές, τάφοι, κίονες, θραύσματα αγγείων, Εν πάση περιπτώσει ερείπια όλων των εποχών.
Αναφέρεται και στις Πραξεις των Αποστολων.Το πλοιο που μετεφερετον Απόστολο Παύλο στη Ρώμη, σταμάτησε εκεί, για να διαχειμάσει «Εις Φοίνικα παραχείμασαι, λιμένα της Κρήτης».
Ιδιαίτερα ορατή από την περιοχή του Φοίνικα είναι η νήσος Γαύδος (Καύδο), η αποκαλούμενη Ωγυγία του Ομηρικού κόσμου, το άντρο της Καλυψούς.
Ανώπολις
Αρχαία πόλη κτισμένη στη σημερινή Ανώπολη των Σφακίων. Είχε επίνειο την Φοινικούσα, στη θέση του σημερινού Λουτρού των Σφακίων που έφερε και την ονομασία Κατώπολις ή Φοίνικας.
Η Ανώπολις διακρίνεται από την Αρχαία Αραδήν, πράγμα που διαφαίνεται από τη Συνθήκη που υπέγραψαν και οι δύο πόλεις ως ξεχωριστές με τον βασιλιά Ευμένη Β΄ της Περγάμου, στα Ελληνιστικά χρόνια, το 183 π.Χ. Στην Ανώπολη βρέθηκαν λείψανα περιτειχίσματος στη θέση Ρίζα και επιτύμβιες επιγραφές και δεξαμενές που διασώζονται τα ερείπιά τους.
Ο Pashley αποκάλυψε όστρακα Ελληνιστικής περιόδου, αλλά η πόλη άκμασε και κατά τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους.
Την περίοδο της ενετοκρατίας υπήρξε κέντρο επαναστάσεων της Δυτικής Κρήτης και επί τουρκοκρατίας οι κάτοικοί της ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και τη ναυτιλία. Χαρακτηριστική ιστορική της στιγμή το 1770, όταν εξερράγη το προεπαναστατικό κίνημα του Δασκαλογιάννη.
Αραδήν
Στο σημερινό χωριό Αράδαινα της επαρχίας Σφακίων και συγκεκριμένα στη δυτική πλευρά του ομώνυμου φαραγγιού που ξεχωρίζει τα δύο οροπέδια, το οροπέδιο της Αράδαινας και το οροπέδιο της Ανώπολης., συνανταται η αρχαιοπολης Αραδήν.
Το όνομα της πόλης έχει φοινικική προέλευση, Aruad που σημαίνει καταφύγιο, και πόλη με το ίδιο όνομα συναντάται στην αρχαία Φοινίκη.
Σώζονται τείχη της πόλης σήμερα και επιτύμβιες επιγραφές. Σύναψε, όπως προαναφέρθηκε, Συνθήκη με το Βασιλιά Ευμένη Β΄ της Περγάμου.
Η οικονομία της στηριζόταν κυρίως στην κτηνοτροφία και στο δασικό πλούτο της περιοχής. Είχε κόψει αυτόνομη το δικό της νόμισμα. Ευημερούσε μέχρι και την περίοδο της τουρκοκρατίας και καταστράφηκε ολοσχερώς με την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-“Travels in Creta”, London 1837, R. Pashley.
-Aρχαίοι τόποι και μνημεία Νομός Χανίων, ΚΕ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
-“Ο Νομός Χανίων μέσα από τα μνημεία του”, Μαρία Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη.
– “Τα Μουσεία της Κρήτης”, Αριστείδης Μιχαλόπουλος, Εκδόσεις “Ερευνητές”.
– Αντώνης Θωμά Βασιλάκης, “Οι 147 πόλεις της Αρχαίας Κρήτης”, Ηράκλειο 2000, Εκδόσεις Καίρατος.
Σημ.: Οι φωτογραφίες του αφιερώματος είναι ευγενική παραχώρηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, την οποία ευχαριστούμε.
