ΦΡΕΝΤΡΙΚ ΤΖΕΪΜΣΟΝ, διάσημος Αμερικανός στοχαστής,καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κριτικής Θεωρίας
Εκδόσεις: ΤΟΠΟΣ, σειρά: λογοτεχνικό δοκίμιο
Υπεύθυνος σειράς: Αρης Μαραγκόπουλος
Μετάφραση: Μιχάλης Μαυρώνας
Ιερός ο άνθρωπος και ανίερο το χρήμα
Από τα βάθη των αιώνων με ενδιάμεσο τον Πλάτωνα επικρίνονται πλούτος – χρήμα του οποίου ζητείται η κατάργησή του. Χωρίς όμως να ταυτίζεται το χρήμα με το κεφάλαιο όπου δεν “κουραζόταν” να μας υπενθυμίζει έντονα ο Μαρξ…
Ομως προς το παρόν (αρχές 21ου αιώνα) αυτό που ενδιαφέρει είναι το ιδεολογικό και ουτοπικό αποτέλεσμα του οράματος εξάλειψής τους, παράλληλα με την υποψία ότι όλα τα σημαντικά και αναληθή στοιχεία της ουτοπίας μπορεί κάλλιστα να συνδέονται με αυτό το αναπαραστατικό σφάλμα, όσον αφορά το χρήμα.
Τώρα οι πολλαπλές φαντασιώσεις που συγκεντρώνονται γύρω από το χρήμα αρχίζουν να διαφαίνονται και μας παρακινούν να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς χρήμα. Ιδιαίτερα τώρα που αρχίζουν να εμφανίζονται οι διάφορες κριτικές δυστοκίες οι οποίες κυμαίνονται και σατιρικές υπερβολές του τωρινού μας κόσμου, μέχρι τις πιο γκροτέσκες μεγεθύνσεις και συμπεράσματα για το τι μπορεί να μας επιφυλάσσει στο απώτερο μέλλον η συνέχιση της ύπαρξης του χρήματος και η εμπορευματοποίηση των πάντων.
Ομως σε μια κατάσταση στην οποία το χρήμα ως αντικείμενο ή μη υποκατάστατο ενός αντικειμένου έχει καταστεί τόσο ευμετάβλητο όσο το ίδιο το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο, αρχίζει να τίθεται το ερώτημα αν η κίνηση του ίδιου του κεφαλαίου δεν έχει οδηγήσει στην αυτοκατάργηση του χρήματος…
Ομως εμείς στο ελληνο-ευρω-κοινοβούλιό μας και εκτός αυτού εντός και εκτός χώρας θα ασχολούμαστε με το ευρώ ή τη δραχμή και με την ιεροποίηση αποϊεροποίηση με καταπίεση του χρόνου κ.ά.
ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΡΑΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ
Από αρχή Μάη μπήκαμε στην τελική ευθεία για τις ευρωεκλογές και για τις περιφερειακές δημοτικές εκλογές στη χώρα μας.
Με τον λαό να καλείται να διαδραματίσει τον δικό του ρόλο σ’ αυτές τις εκλογές για τα μείζονα όσο και για τα ελάσσονα προβλήματα που πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν για το ελληνικό μέλλον (έθνους, κράτους, λαού).
Με δεδομένο ότι η δημοκρατία, στην ουσία δεν λειτουργεί, με συνέπεια να έχουν διαμορφωθεί καταστάσεις αποπροσανατολισμού για τους ψηφοφόρους σ’ αυτές τις εκλογές δεν θα εκφραστεί κατά τη γνώμη μας και κατά τη γνώμη πλείστων όσων πολιτών η πραγματική δημοκρατική λαϊκή βούληση για ένα αποφασιστικής σημασίας εκλογικό αποτέλεσμα.
ΑΛΛΑΖΕΙ ΠΟΛΥΚΟΜΜΑΤΙΚΑ
ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ;
Αφ’ ενός για τις ευρωεκλογές που θα αποτυπώσουν μια πιο αδέσμευτη πολιτική έκφραση και αφ’ ετέρου για τις περιφερειακές – δημοτικές οι οποίες θα έχουν μια κομματική αποτύπωση η οποία θα είναι διαφορετική από τις απόλυτα εμφανείς πολιτικές εκφράσεις του σκληρού δικομματισμού ή τρικομματισμού. Με δεδομένο ότι το σημερινό πολιτικό τοπίο αλλάζει, ιδιαίτερα λόγω του νέου πολυκομματισμού, που έχει δημιουργηθεί με συμμετοχή (έστω και προκατασκευασμένη στο κεντρικό κομματικό επίπεδο, αλλά και στο περιφερειακό και στο διαδημοτικό) πολλών νέων δυνάμεων για μια ανανέωση πολιτικών και αυτοδιοικητικών δυνάμεων στη χώρα.
Αυτό τούτο το γεγονός είναι ελπιδοφόρο από την πλευρά της αλλαγής των προσώπων και της έκφρασης πολιτικού λόγου προσαρμοσμένου στις νέες συνθήκες και ανάγκες των καιρών.
Η ΨΕΥΔΟΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΗ ΜΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ομως το γεγονός της ανανέωσης προσώπων είναι σημαντικό μεν, αλλά μη επαρκές, όταν αυτή η αλλαγή εξακολουθεί να εκφράζει παλαιότερες εικόνες (στη βαθύτερη ουσία) του κεντρικού κομματικού πολιτικού γίγνεσθαι, αλλά και του περιφερειακού και διαδημοτικού παρα-γίγνεσθαι στη χώρα. Με όλες αυτές τις εικόνες μιας επικοινωνιακής – ηλεκτρονικής αλλοτρίωσης να εξαφανίζουν την ουσιαστική αναγεννητική δύναμη της πραγματικής πολιτικής ουτοπίας μας. Χωρίς μια αποφασιστική ανατροπή καταστάσεων οι οποίες εδώ και χρόνια δημιουργούν τη συνεχή κρίση στην Ευρώπη, στον νεώτερο κόσμο και στη μεταμοντέρνα πραγματικότητα που δημιούργησε την ψευδαίσθηση μιας ψευδοελευθεριακής εκμεταλλευτικότητας η οποία τώρα έχει γίνει μια από τις πιο ενσκλαβωτικές και απάνθρωπες καταστάσεις για τη χώρα μας, την Ευρώπη, τον κόσμο.
ΘΕΑΤΟΙ ΚΑΙ ΑΘΕΑΤΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΑΔΗΦΑΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ
Μια πλουραλιστική δήθεν κατάσταση, με επίκεντρο το χρήμα, τους μηχανισμούς του και τους ναούς του, που τους εγκατοικούν οι αθέατοι δαίμονες της χρηματομεσιτικής αδηφαγίας και της ανθρώπινης καταστροφής. Οπως συμβαίνει με τα χρηματιστήρια, τις σκοτεινές εταιρείες αξιολογήσεων και χρηματιστικών καταναγκασμών.
Ομως εμείς ζήσαμε τη μεγάλη ληστεία των μικροκαταθετών του ελληνικού λαού πριν 10 τόσα χρόνια με τελικές πολιτικές και ακαδημαϊκές επιβραβεύσεις των πρωταγωνιστών τους, οι οποίοι έμμεσα και άμεσα επανεμφανίζονται στη σημερινή σκηνή της αλλαγής και παραλλαγής του παλιού νέου σκηνικού μας. Ενα σκηνικό του κυρίαρχου αμερικανο-παγκόσμιου καπιταλισμού. Με τις σύγχρονες (κατά τον Φρέντρικ Τζέιμσον) επιτυχίες του στη δεκαετία 1960 – 1970. Για να ισοπεδωθεί στο τέλος η προηγούμενη αισιοδοξία βίαια από τη νεο-συντηρητική επανάσταση. Αυτή όμως είχε επακόλουθο το χρέος, την πληθυσμιακή έκρηξη, την αποτυχία του εκσυγχρονισμού κ.λπ.
ΡΗΜΑΓΜΟΥΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΕΦΕΡΕ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
Εν τούτοις, τώρα πάλι -μέσα από τη φοβερή πραγματικότητα στην οποία ζει ο κόσμος ολόκληρος όλα και όλοι εξακολουθούν να πλέουν στον εξαιρετικά θυελλώδη καπιταλιστικό ωκεανό. Οπως είπε στις μέρες της δόξας της η φοβερή στον καιρό της (το έχουμε ξαναγράψει) Μάργκαρετ Θάτσερ. Για να δηλώσει τότε ότι: “Δεν υπάρχει καμιά απολύτως εναλλακτική λύση πέρα από τον καπιταλισμό…”.
Ομως, μετά την κρίση 1970 άρχισαν να διαμορφώνονται πολλές ουτοπικές εναλλακτικές αναζητήσεις, πολλά πολιτικά κινήματα στην Ευρώπη και στον κόσμο επιχειρούν να τις επανεφεύρουν. Ακόμα και μετά τις τρομοκρατικές και αντιτρομοκρατικές καταστάσεις τις οποίες έζησε τόσο βάναυσα και ξαναζεί με απόλυτη, σύγχρονη, οικονομική βαναυσότητα με “πόλεμο” απομύζησης του λαού μας και των άλλων λαών του ευρωπαϊκού, του αμερικανικού νότου, αλλά και όλου του μεσογειακού χώρου ο οποίος βιώνει τόσο έναν αέναο πραγματικό πόλεμο, παράλληλα με τον πόλεμο του οικονομικού αφανισμού…
Για να προσθέσει ο Τζέιμσον ότι: “οι παλαιότερες εικόνες εξακολουθούν να δημιουργούν μια αρνητική αίσθηση με διαφορά ότι αυτή η αίσθηση έχει μετατοπιστεί από τον χώρο της βιομηχανικής παραγωγής στον χώρο της πληροφορικής παραγωγής. Η οποία αποτέλεσε την έλευση του τρίτου σταδίου, του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.
ΣΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΩΝ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ
Το περιεχόμενό του, όμως διχάζεται μεταξύ των απρόσωπων συνωμοσιών από τη μια (σε αντίθεση με τους μεγάλους δικτάτορες) και τον κυβερνοχώρο της επιχειρηματικής καινοτομίας και της εμπορευματοποίησης της κατανάλωσης από την άλλη…
Αλλά και της διάλυσης του κράτους πρόνοιας με μείωση της φορολογίας των πλουσίων σε σημείο (όπως έγινε στην Αμερική και αλλού, αλλά και στη χώρα μας) το κράτος πρόνοιας να αδυνατεί πλέον να χρηματοδοτεί τις κοινωνικές υπηρεσίες του…
Στο έκτο μέρος του τελευταίου 13ου κεφαλαίου του με τίτλο “Το μέλλον ως ρήξη” ο συγγραφέας του έργου “Οι αρχαιολογίες του μέλλοντος – επιθυμία που λέγεται ουτοπία” διερωτάται: “Πώς λοιπόν μπορεί να λειτουργήσει σήμερα μια τόσο διφορούμενη οντότητα όπως ουτοπία, αν όχι ως πρόβλεψη πολιτικών και εμπειρικών πιθανοτήτων;”. Μπορούμε να αναζητήσουμε και να ορίσουμε αυτή τη λειτουργία μορφολογικά χωρίς αναφορά στο ένα ή το άλλο μεμονωμένο περιεχόμενο;
ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ
ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
…Η πρόοδος θεωρείται τώρα απόπειρα κατάληψης του μέλλοντος με υπαγωγή του απρόβλεπτου σε απτές πραγματικότητες στις οποίες μπορεί κανείς να επενδύσει και να εμπιστευθεί τις οικονομίες του, όπως περίπου συμβαίνει με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures) του χρηματιστηρίου. Οπως αυτά που οδήγησαν στη σημερινή καταστροφή, δηλαδή σε ένα είδος νέας αναλογιστικής κατάληψης του άγνωστου. Αλλά όπως είπε ο Βάλτερ Μπέντζαμιν “ούτε το παρελθόν είναι ασφαλές από τους κατακτητές”. Για να προσθέσει ο Τζέιμσον “μα ούτε και το μέλλον είναι ασφαλές”. Ενα μέλλον που προετοιμάζει η εξάλειψη της ιστορικότητάς μας. Το μέλλον της παγκοσμιοποίησης, στην οποία τίποτε δεν διατηρεί την ιδιομορφία του για να είναι όλα εύκολος στόχος για το εκμεταλλευτικό κέρδος. Για να διαμορφωθεί κατά τον Habermas: Το μέλλον ως ρήξη με το παρόν μας ως μια ριζική τομή. Ακόμη και με εκείνο το μέλλον που έχει προβλεφθεί και αποτελεί απλώς προέκταση του καπιταλιστικού παρόντος”.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΡΗΓΜΑ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΗΣ
Ομως ένα τέτοιο μέλλον όπως γράφει ο Τζέιμσον στη σελίδα 193 “είναι σαφώς και ένας μηχανισμός καταγραφής της λειτουργίας της ουτοπικής φαντασίωσης για το μυστήριο του Novum, που εκφράζει την αρχική ουτοπία του Mor που είναι η μεγαλύτερη από όλα τα ρήγματα που επέφερε η ουτοπική φαντασία. Δηλαδή η σκέψη της κατάργησης του χρήματος και της ατομικής ιδιοκτησίας.
Ενα πανάρχαιο ουτοπικό πρόγραμμα που ενδέχεται να είναι χρήσιμο ακόμη και στην καρδιά ενός χρηματοοικονομικού καπιταλισμού στον οποίο το χρήμα είναι λιγότερο σημαντικό σε σχέση με όλο και πιο αφηρημένες μορφές συναλλαγής, ωστόσο, παλαιότερες καταδικαστικές κρίσεις για το χρήμα και τα πλούτη φανερώνουν για άλλη μια φορά εκείνη τη θεμελιώδη αλλοτρίωση στην οποία συνίσταται το χρήμα. Με όλα τα έθνη του κόσμου σήμερα, τα οποία έχουν βιώσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
ΚΕΝΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ Η ΚΥΝΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ
Με τις συνέπειες του ύστερου καπιταλισμού από τη Ρωσία ως τη Λατινική Αμερική, Αγγλία, Ινδία, Κίνα και τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες να παραπονούνται όχι μόνο για το τέλος των παραδοσιακών αξιών (ελάχιστες από τις οποίες επέζησαν στην προηγούμενη μορφή τους) μετά τον ερχομό της νεωτερικότητας. Αλλά για το τέλος όλων των αξιών και την ολοκληρωτική αντικατάστασή τους από το χρήμα.
Αυτό που αποκαλούμε ΚΥΝΙΚΗ λογική που όμως αποτελεί κενή ιδεολογία που συνοδεύει τις πρακτικές του κέρδους και του πλουτισμού και που δεν έχει (και δεν χρειάζεται) περιεχόμενο για να κρύψει το πραγματικό της πρόσωπο. Με το χρήμα να στερείται περιεχόμενου: Αφού, δεν είναι κώδικας (κατά τον φιλόσοφο Ντελέζ), αλλά αξίωμα.
…Με την κυνική λογική αυτής της χρηματο-υπερκυρίαρχης πραγματικότητας να αποτελεί απλά την παραδοχή της. Για να γίνεται μια νέα ιδεολογική διαδικασία, που δεν χρειάζεται κανένα σημαντικό ιδεολογικό εγχείρημα για το μέλλον, με τον πλουτισμό.
ΙΕΡΟ ΚΑΙ ΑΝΙΕΡΟ ΤΟ χΡΗΜΑ
ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
Χωρίς να είναι απαραίτητο για όσους χρειάζονται χρήματα να πιστεύουν και οι ίδιοι στην ιδεολογική ανωτερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος, αλλά να έχουν πεισθεί για τη μονιμότητά του. Οπως έγινε και πριν λίγες μέρες στην ελληνική μας Βουλή, όπου ο υπουργός των Οικονομικών χαρακτήρισε το χρήμα – νόμισμα “ιερό” που κανείς δεν μπορεί να προσβάλει την ιερότητά του. Για να του απαντήσει με οργή το πράγματι ιερό σύμβολο της εθνικής αντίστασης κατά τη γερμανική κατοχή ο Μανώλης Γλέζος ότι “το χρήμα – νόμισμα γίνεται ανίερο όταν γίνεται όπλο μέσο για την απάνθρωπη δολοφονία του ανθρωπισμού…”.
Ομως ο Τζέιμσον (σελ. 404) επιστρέφει στη θεμελιώδη ουτοπική αρχή του Μορ, για την κατάργηση του χρήματος τονίζοντας ότι δεν αποτελεί μια πρωτότυπη ιδέα του.
Για να ενεργοποιείται τώρα η ουτοπική φαντασίωση για ολοκληρωμένες μεθόδους απαλλαγής από το χρήμα. Με αναζήτηση σειράς υποκατάστατων λειτουργιών, αλλά και μορφών ικανοποίησης που πρόσφερε το χρήμα του οποίου η χρήση (ακόμα και τώρα στην οικονομική κρίση) έχει γίνει μια ύψιστη αγωνία με τη δυστυχία του χρήματος, την απελπισία των πτωχότερων κοινωνιών, τα θλιβερά θεάματα των Μ.Μ.Ε. των “πλουσίων” κοινωνιών να δημιουργούν τον καθημερινό μας εφιάλτη. Με την τοποθέτηση της εγκατάλειψης του χρήματος ως αιτήματος στο επίκεντρο ενός πολιτικού προγράμματος να σηματοδοτεί τη ρήξη και τη διάνοιξη ενός χώρου στον οποίο μπορεί να εισέλθει η ουτοπία. Με τη ρήξη να είναι το όνομα μιας νέας στρατηγικής λόγου και η ουτοπία να είναι η μορφή που αποκτά αναγκαστικά αυτή τη ρήξη.
Πάντως ο Πλάτων στο Δ’ βιβλίο της Πολιτείας του (αλλά και σε άλλα μέρη του μεγάλου έργου του) επικρίνει τον πλούτο και τη “θεοποίηση” του χρήματος. Συγκεκριμένα στο Δ’ βιβλίο (415e-417D) λέει ο Σωκράτης: “Η ενότης του κράτους ήτις είναι ο πρώτος όρος της υπάρξεώς του, αποκλείει και τον πλούτον και την πενίαν.”
“Οι αρχαιολογίες του μέλλοντος είναι ένα προκλητικό βιβλίο για τους κρίσιμους καιρούς που περιέχει πολλά περισσότερα από όσα μπορέσαμε να αναπτύξουμε στα άρθρα μας στα “Χ.N”.
