Αρχή Τριωδίου 

» Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου – «Μὴ προσευξώµεθα φαρισαϊκῶς, ἀδελφοί…»

Τριώδιο ονοµάζεται το Λειτουργικό Βιβλίο της Εκκλησίας µας το οποίο περιλαµβάνει τους Ύµνους των Κυριακών, απο την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου µέχρι και το Μεγάλο Σάββατο πρίν την Τελετή της Αναστάσεως. Ονοµάζεται έτσι διότι οι περισσότεροι Κανόνες του Όρθρου (πρωινή Ακολουθία) περιέχουν τρείς Ωδές ενώ συνήθως περιέχουν εννέα Ωδές – την 8η και την 9η πάντοτε, ύστερα δε διαδοχικά µία από τις πέντε πρώτες.

Το Τριώδιο τοποθετείται στα Αναλόγια των Ναών µας στον Εσπερινό του Σαββάτου της Κυριακής του Τελώνου και του Φαρισαίου αφού πρώτα ο Πρωτοψάλτης το παραλάβει από την Εικόνα του Χριστού και το ασπασθεί. Έτσι ανοίγει το Τριώδιο, περίοδος η οποία διαιρείται σε τρείς µικρότερες, δηλ. Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου µέχρι Κυριακή της Τυροφάγου, Καθαρά ∆ευτέρα µέχρι το Σάββατο Του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων το βράδυ µέχρι το Μεγάλο Σάββατο πρίν την Ανάσταση. Παλαιότερα στην περίοδο του τριωδίου συµπεριλαµβάνονταν και η περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα µέχρι την Κυριακή των αγίων πάντων. Αργότερα όµως οι ιερές ακολουθίες της περιόδου αυτής περιελήφθησαν σε ιδιαίτερο λειτουργικό βιβλίο το «Πεντηκοστάριο».

Για την διαµόρφωση του Τριωδίου, όπως το έχει στη χρήση της σήµερα η εκκλησία µας, έπαιξαν ρόλο όλες οι χριστιανικές γενεές από τον 5ο µέχρι τον 15ο αιώνα µ.Χ. (Το πρώτο έντυπο του Τριωδίου εξεδόθη το 1522 µ.Χ. στην Βενετία). Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από τις ασµατικές ακολουθίες των εορτών του Αγίου Γρηγορίου του Παλαµά (Β’ Κυριακή των Νηστειών), του Οσίου Ιωάννου της Κλίµακος (∆’ Κυριακή των Νηστειών), κ.α. Αποδεικνύεται επίσης από την εισαγωγή του επιτάφιου θρήνου, εγκωµίων, δηλαδή που ψάλλονται στον Επιτάφιο, και από την εισαγωγή των συναξαρίων του Νικηφόρου Καλλίστου του Ξανθόπουλου. Στην διαµόρφωση του ασµατικού κύκλου του τριωδίου συνέβαλαν επίσης και διάσηµοι υµνογράφοι και µελωδοί της εκκλησίας µας, όπως ο Ρωµανός ο Μελωδός, και ο Ιωάννης ∆αµασκηνός.

Το τριώδιο περισσότερο από όλα τα εκκλησιαστικά βιβλία που περιέχουν ιερές ακολουθίες οδηγεί τις ψυχές των πιστών τέκνων της ορθοδόξου εκκλησίας στην περισυλλογή και στην κατάνυξη. Για τον λόγο αυτό ονοµάζεται και κατανυκτικό τριώδιο. Με τον κύκλο των εορτών του τριωδίου ανανεώνονται τα βιώµατα της νηστείας, της εγκράτειας, της µετάνοιας, και της χαρµολύπης.

Οι Κυριακές του Τριωδίου είναι οι εξής:

1. Τελώνου και Φαρισαίου
2. Ασώτου
3. Απόκρεω
4. Τυροφάγου

Η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου

Κι άλλη µια σπουδαία παραβολή µας είπε ο Κύριος για να µας διδάξει πόσο θέλει ο Θεός την ταπείνωση και τη µετάνοια των ανθρώπων και πόσο αναπαύεται σε ανθρώπους ταπεινούς.

Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου είναι αφιερωµένη στην διδακτική παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, την οποία ο Κύριος διηγήθηκε, προκειµένου να διδάξει την αρετή της ταπεινώσεως και να στηλιτεύσει την έπαρση.  ∆ύο άνθρωποι ανέβηκαν στον Ναό, για να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος Τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε επιδεικτικά στο µέσον του Ναού κι άρχισε να προσεύχεται ως εξής: «Θεέ µου, σ’ ευχαριστώ που δεν είµαι σαν τους άλλους ανθρώπους, άρπαγας, άδικος, µοιχός, ή και σαν αυτόν τον τελώνη. Εγώ νηστεύω δυο φορές την εβδοµάδα, και δίνω στον ναό το ένα δέκατο από τα εισοδήµατά µου».

Αντίθετα ο Τελώνης στεκόταν πίσω, παράµερα, και δεν τολµούσε ούτε τα µάτια του να σηκώσει στον ουρανό. Χτυπούσε το στήθος του και έλεγε: «Θεέ µου, σπλαχνίσου µε τον αµαρτωλό». Σας βεβαιώνω ότι έφυγε για το σπίτι του συµφιλιωµένος µε τον Θεό ο τελώνης. Αυτού την προσευχή άκουσε ο Θεός. Γιατί όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί κι όποιος τον ταπεινώνει θα υψωθεί.

Ταλάνισε ο Κύριος µε τα «ουαί» Του και σε άλλη περίσταση τους Φαρισαίους. Γιατί;

  Αλίµονο στην κοινωνία, όταν τα µέλη της, ευχαριστηµένα για το οποιοδήποτε σηµείο βρίσκεται η πνευµατική και η ψυχική τους ανάπτυξη, σταµατήσουν τον αγώνα για πρόοδο. Σταµατήσουν την προσπάθεια να ανεβαίνουν σε πιο ψηλό και πνευµατικό επίπεδο. Τα ιδανικά θα νεκρωθούν και οι άνθρωποι θα έρπουν, θα σέρνονται χαµηλά, πολύ χαµηλά! Ας φανταστούµε στ’ αλήθεια, σε ποιο κατάντηµα θα φτάσει η κοινωνία, αν όλοι οι νέοι συγκρίνουν σήµερα τον εαυτό τους µε τα αντικοινωνικά άτοµα (µε τους αναρχικούς, τους διαρρήκτες, τους ναρκοµανείς, τους χούλιγκαν, τους καταστροφείς της ξένης περιουσίας…) και µένουν ευχαριστηµένοι, γιατί δεν είναι τέτοιοι! Αδιάφορο, αν λερώνουν την ψυχή τους µε χίλια δυο άλλα…  Αλλά κι αν κάνουµε κάτι καλό και το διαφηµίζουµε, πάλι δεν έχει αξία. ∆εν ευαρεστείτε ο Θεός, όταν το κίνητρο είναι η δηµοσιοποίηση των έργων µας.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας µας όρισαν να είναι αφιερωµένη η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου στη διδακτική αυτή παραβολή του Κυρίου για να συνειδητοποιήσουν οι πιστοί πως η υπερηφάνεια είναι η αγιάτρευτη ρίζα του κακού στον άνθρωπο, η οποία τον κρατά µακριά από την αγιαστική χάρη του Θεού και πως η ταπείνωση είναι το σωτήριο αντίδοτο της καταστροφικής πορείας, που οδηγεί τον άνθρωπο η εγωπάθεια.

Ας προσπαθήσουµε λοιπόν να ζήσουµε σύµφωνα µε το θέληµα του Θεού. Να µην παρασυρόµαστε από αυτά που βλέπουµε να πράττει ο κόσµος. Να πάρουµε δύναµη από το παράδειγµα του Χριστού, των Αποστόλων και των Αγίων µας, που αντιµετώπισαν θλίψεις και διωγµούς στη ζωή τους, στην προσπάθεια τους να ζήσουν σύµφωνα µε το θέληµα του Θεού. Να θυµόµαστε πάντα, όταν διωκόµαστε, επειδή προσπαθούµε να ζήσουµε σύµφωνα µε το θέληµα του Θεού, αυτά που µας αναφέρει ο Χριστός στους Μακαρισµούς: «Να αισθάνεστε χαρά και αγαλλίαση, γιατί θ’ ανταµειφθείτε και  µε το παραπάνω στους ουρανούς».

«Μὴ προσευξώµεθα φαρισαϊκῶς, ἀδελφοί· ὁ γὰρ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ταπεινωθῶµεν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, τελωνικῶς διὰ νηστείας κράζοντες· Ἱλάσθητι ἡµῖν ὁ Θεός, τοῖς ἁµαρτωλοῖς».

Καλό τριώδιο!!

*O Αρχιµανδρίτης του Οικουµενικού Θρόνου π. Μελχισεδέκ Αµπελικάκης είναι εφηµέριος Στερνών