Ο κόσμος άλλαξε. Οι ιδεολογίες «πέθαναν» και οι «νέες» ακόμη κυοφορούνται… Ο «ένας» είναι πλέον ο «ισχυρός – ανίσχυρος», ο μοναχικός – ασυντρόφευτος σε κάθε διεκδίκηση, αλλά καταδικασμένος να σταθεί δημιουργικά στις υπό διαμόρφωση νέες κοινωνίες που τον περιβάλλουν. Το άτομο παίρνει τη σκυτάλη από τη μάζα και αναζητά τον τρόπο διαχείρισής της… Ο «ένας» απέναντι στην οικογένεια, στον έρωτα, στην πολιτική, στις ιδεολογίες που μεταλλάχτηκαν μαζί με τους ανθρώπους, ο «ένας» απέναντι στη χώρα του, στην περιοχή του, στον κόσμο, στη γενιά του, στο σήμερα, στον «άλλο» (που μετατράπηκε στην κατά Ζαν Πωλ Σαρτρ «Κόλαση», τον «ξένο»…).
Ο κινηματογράφος -καταγραφέας πάντα του σφυγμού των σύγχρονων κοινωνιών, των διεξόδων και των αδιεξόδων τους- «μιλά» και «ζουμάρει» ακόμα και στις ταινίες μυθοπλασίας, όπως αυτές του 55ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου, που ξεκινά σήμερα στη Θεσσαλονίκη, σ’ αυτόν τον «Ένα». Στο άτομο.
Έτσι «κινείται» και το σύνολο σχεδόν των 150 ταινιών (στα αφιερώματα, στις «Ματιές» στα διαχρονικά πολύπαθα Βαλκάνια, στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα, στους «Ανοιχτούς Ορίζοντες») του Φεστιβάλ.
Ατομικότητα από τη μία πλευρά, μεγέθη ανυπέρβλητα από την άλλη, έλλειψη ιδεολογιών (οι οποίες κάποτε λειτουργούσαν και σαν «δεκανίκια» για τον επώδυνο αυτοπροσδιορισμό όλων) και προσπάθεια του ενός να σταθεί, ατομικά πλέον, στο περιβάλλον του- πολιτικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά, επαγγελματικά, οικονομικά.
Ένας «Λευκός Θεός» (η ιστορία μιας 13χρονης, που επαναστατεί ενάντια στον κόσμο των ενηλίκων κι ένας σκύλος που… επαναστατεί ενάντια στον κόσμο των ανθρώπων) είναι ο τίτλος της ταινίας έναρξης (βραβευμένη ήδη, θα «βγει» στις ελληνικές αίθουσες τον ερχόμενο Δεκέμβριο), για την οποία ο 39χρονος Ούγγρος σκηνοθέτης της Κορνέλ Μουντρούκτσο (θα είναι παρών στην αυριανή τελετή έναρξης και την προβολή της ταινίας του) λέει χαρακτηριστικά: «αντιλαμβάνεται ο θεατής τη μεταφορά για όλες τις μειονότητες ή όλους τους φτωχούς ανθρώπους που υποφέρουν κάτω από ζυγούς».
Ο «μαύρος τρόπος» του Ζέλιμιρ Ζίλνικ
«Ο μόνος τρόπος να εξελιχθούμε ως κοινωνία είναι να αμφισβητούμε την κυρίαρχη άποψη του κόσμου, να μην την κολακεύουμε» δηλώνει, υπό τη δική του διαχρονική (είναι κιόλας 72 χρόνων αλλά… νεότερος πολλών) οπτική, ο Ζέλιμιρ Ζίλνικ- φλογισμένος όσο και τα Βαλκάνια από τα οποία προέρχεται…
Κι αν «Ο άνθρωπος από μάρμαρο» του Αντρέι Βάιντα συγκλόνισε το ευρωπαϊκό κοινό του 1977, ο… «Πισινός από μάρμαρο», που κινηματογράφησε το 1995 ο Ζίλνικ, μιλά ανοιχτά για θέματα σεξουαλικής ταυτότητας σε μια φοβισμένη συντηρητική μεταπολεμική κοινωνία. Η «Ευρώπη φρούριο», το «Έτσι δενόταν τ’ ατσάλι» (παράφραση- θλιβερός σαρκασμός στο έργο του Νικολάι Οστρόφσκι «Πώς δενόταν τ’ ατσάλι», για τις μετα-σοβιετικές κοινωνίες), «Μικροί πιονέροι», «Ο Τίτο για δεύτερη φορά ανάμεσα στους Σέρβους», «Ο Κέννεντυ παντρεύεται» κ.ά. είναι μόνο οι ενδεικτικοί τίτλοι των ταινιών του που θα προβληθούν στο 55ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, παρουσία του.
Γεννημένος σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης έξω από την πόλη Νις της πρώην Γιουγκοσλαβίας (στις 8 Σεπτεμβρίου του 1942), ο Ζίλνικ (παρών κι αυτός στην αυριανή, εναρκτήρια τελετή του φεστιβάλ, το οποίο πραγματοποιεί αφιέρωμα στο έργο του) «ζουμάρει» πάντα στο απόκληρο στοιχείο, στις πιο ευαίσθητες ομάδες, σε όσους δεν έχουν φωνή ή τους τη στερούν βίαια…
Ο Ζέλιμιρ Ζίλνικ έκανε ταινίες με απόκληρους, ζητιάνους και μποέμ, θεωρήθηκε «προκλητικός», κατηγορήθηκε για μέλος του… «Μαύρου κύματος» («Black Wave») στο γιουγκοσλαβικό σινεμά, σάρκασε τον Τίτο, τον κομμουνισμό, έκανε ταινίες ενάντια στη σοσιαλιστική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, ενάντια στο κράτος, στην οικονομία της αγοράς, ενάντια στον Μιλόσεβιτς, στους εθνικισμούς, στη φτώχεια, στην πολιτική της Ευρώπης… τόσο που είπαν για αυτόν πως «δεν υπάρχει πιθανώς κανένας σκηνοθέτης, ο οποίος έχει διερευνήσει τη δυναμική της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής πολιτικής, της οικονομίας και του πολιτισμού, με περισσότερη επιμονή και αυστηρότητα από ό,τι ο Ζέλνικ» .
Από τις 40 και πλέον «ιδιαίτερες» ταινίες του στο πλαίσιο του αφιερώματος στο έργο του, το Φεστιβάλ θα παρουσιάσει 13 (επτά ντοκιμαντέρ και έξι ταινίες μεγάλου μήκους).
Η Γερμανίδα κόρη του πολέμου των Ναζί και μούσα του Φασμπίντερ…
Την 8η δεκαετία της πολυτάραχης «γερμανικής» ζωής της (γεννήθηκε τα Χριστούγεννα του 1943 σε γερμανική περιοχή που αργότερα «πέρασε» στην κομμουνιστική Πολωνία) διανύει και η τιμώμενη, επίσης, από το 55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης Χάνα Σιγκούλα. Το «άτομο» κι εδώ, απέναντι σ’ ένα παλλόμενο σύμπαν- αυτό της δεκαετίας του ’70, που την ανέδειξε ως την «απόλυτη Γερμανίδα σταρ»…
Η γυναίκα «είμαι αυτή που είμαι» (από τον «Γάμο της Μαρία Μπράουν»), η ηθοποιός – σύμβολο της δεκαετίας του ’70, η κόρη του στρατιώτη του Χίτλερ, η μούσα του Ρ. Β. Φασμπίντερ, η τραγουδίστρια, η γυναίκα με τις τρεις πατρίδες (Πολωνία- Γερμανία- Γαλλία, όπου ζει τα τελευταία 30 χρόνια), η «Whatever The Dream Is», σύμφωνα με την ταινία της Anne Imbert με θέμα τη ζωή της, που θα προβληθεί το βράδυ της Παρασκευής 7 Νοεμβρίου στις 20.30 στο Ολύμπιον, στο πλαίσιο της τιμητικής εκδήλωσης για τη Χάνα Σιγκούλα.
Ο Σουηδός «εικαστικός» του σινεμά
Παράξενο αλλά απόλυτα γοητευτικό, το κινηματογραφικό σύμπαν του Ρόι Άντερσον, γεννημένου κι αυτού στις αρχές της ανατρεπτικής (για την Ευρώπη) κοινωνίας του 1943(!), αλλά πολύ πιο Βόρεια και.. προστατευμένα.
Ο Σουηδός σκηνοθέτης Ρόι Άντερσον, που τον είπαν «χονδροειδή… Μπέργκμαν», είναι σαρκαστικός, σουρεαλιστής, εμπνέεται από τον… Βαν Γκογκ και τους πίνακες του, κινηματογραφεί διαφημιστικές ταινίες- ξεκίνησε το 1975 με μια… «σουηδική ιστορία αγάπης» («Swedish Love Story») κι επέστρεψε θριαμβευτικά, έπειτα από 25 χρόνια απουσίας, το 2000, με την ταινία «Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο», μια συρραφή επεισοδίων με ετερόκλητους χαρακτήρες, όπου σατιρίζει την παράνοια του μοντέρνου κόσμου σε μια χαώδη μητρόπολη.
Η ταινία του «Εσείς οι ζωντανοί» (2007) διερευνά το μυστήριο της ζωής μέσα από τις ιστορίες ανθρώπων σε σύγχυση, ενώ η πρόσφατη, επίσης σπονδυλωτή, ταινία του «Ένα περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί, συλλογιζόμενο την ύπαρξή του» (Χρυσός Λέων στο Φεστιβάλ Βενετίας), ολοκληρώνει την τριλογία του, με θέμα «το να είσαι άνθρωπος», αγγίζοντας διαχρονικές θεματικές, όπως η θνητότητα, τα γηρατειά και η αγάπη. Η ταινία επιλέχθηκε να προβληθεί στην τελετή λήξης του Φεστιβάλ.
Ο Ιρανός απ τη Νότιο Καρολίνα
Πολύ νεότερος -μόλις 39 χρόνων- ο γεννημένος στις ΗΠΑ, γιος Ιρανών μεταναστών, Ραμίν Μπαχρανί, απομυθοποιεί το αμερικανικό όνειρο και τη γενικευμένη κρίση αξιών, την οικογένεια, τη σύγχρονη οικονομία που θυσιάζει τους ανθρώπους στο όνομα του κέρδους…
Δέσμιοι μιας εύθραυστης ευημερίας είναι και οι ήρωες του συγκινητικού «Goodbye Solo» (2008), το οποίο, με φόντο τη Νότια Καρολίνα, γενέτειρα του Μπαχρανί, διερευνά τα ήθη και τις νοοτροπίες διαφορετικών γενεών σε μια Αμερική που αλλάζει. Ανήλικοι μετανάστες, ηθική παρακμή, ξεφτισμένες αξίες στη νεο – αμερικανική «αγία» οικογένεια. Ο Μπαχρανί θα δώσει masterclass το πρωί της ερχόμενης Τρίτης, στη Θεσσαλονίκη.
«Ασπρόμαυροι» μετασχηματισμοί συνόρων και ανθρώπων στα Βαλκάνια…
Οικογένεια, βία, απώλεια, νεότητα, τραύματα του παρελθόντος και κοινωνίες που κρέμονται από μια λεπτή, αβέβαιη κλωστή βρίσκονται αυτή τη χρονιά στο μικροσκόπιο των Βαλκάνιων δημιουργών. Θεματικά και αισθητικά πλούσιο, το βαλκανικό σινεμά τροφοδοτεί φέτος έναν διάλογο που «ζουμάρει» στο άτομο για να φτάσει στο σύνολο. Και αντίστροφα. Πώς το άτομο ενσωματώνεται στο σύνολο; Πώς μια κοινωνία είναι δεκτική στην ατομικότητα; Ή τη διαφορετικότητα; Και πώς σβήνει η ελπίδα μπροστά στην κοινωνική και την οικονομική κατάρρευση;
*Οι Τούρκοι επανεμφανίζονται μαχητικά και καταγράφουν την υπό διαμόρφωση νεο – τουρκική κοινωνία του σήμερα. Διάρκεια 196(!) λεπτά έχει η βραβευμένη στις Κάννες «Χειμερία Νάρκη» του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, που με… τσεχοφικές προσεγγίσεις καταγράφει έναν σύγχρονο προβληματικό γάμο, ενώ ο Κουτλούγκ Αταμάν, στην ταινία «Ο Αμνός», με λεπτή αίσθηση του χιούμορ και ευαισθησία, απεικονίζει τη ζωή σε μια από τις φτωχότερες περιοχές της Τουρκίας.
*Λίγο πιο βόρεια, στη Ρουμανία, ο Κορνέλιου Πορουμπόιου, στο φιλμ «Το Δεύτερο Παιχνίδι», με φόντο το 1988, παρακολουθεί έναν αγώνα ποδοσφαίρου με τον διαιτητή πατέρα του, σχολιάζοντας τον αγώνα και σε δεύτερο επίπεδο την πολιτική και κοινωνική διαφθορά στη χώρα.
*Από το Κόσοβο, ο σκηνοθέτης Ίσα Τσόσια, στην ταινία του «Τρία Παράθυρα και Ένας Απαγχονισμός» θίγει ένα θέμα ταμπού, τον βιασμό των γυναικών στη διάρκεια του πολέμου και την ανάλγητη στάση της ανδροκρατούμενης κοινωνίας απέναντι στο έγκλημα. «Περίπου 20.000 γυναίκες βιάστηκαν και μόνο μία μίλησε ανοιχτά γι’ αυτό τα τελευταία 14 χρόνια» σημειώνει ο σκηνοθέτης.
*Τα γεγονότα της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου έχει ως φόντο η σέρβικη ταινία «Οι Βάρβαροι» του Ιβάν Ίκιτς, που διεισδύει στα σπλάχνα της νέας γενιάς, η οποία, δίχως όνειρα και αξίες, χειραγωγείται από την εξουσία σε έναν φαύλο κύκλο ανηθικότητας.
*Η νεότητα πρωταγωνιστεί και στην ταινία «Ίαση – Η Ζωή μιας Άλλης», της Ελβετής σκηνοθέτιδος, με ρίζες από την Κροατία, Αντρέα Στάκα. Το θρίλερ διαδραματίζεται το 1993 στο Ντουμπρόβνικ, μια πόλη που προσπαθεί να συνέλθει από τα τραύματα του πολέμου.
*Η κροατική ταινία «Ο Θεριστής» του Ζβόνιμιρ Γιούριτς (που προβάλλεται σε ευρωπαϊκή πρεμιέρα) αποκαλύπτει, μέσα από τρεις ιστορίες, τα τραύματα της χώρας από τον πόλεμο και στρέφει τον φακό σε μια κοινωνία εσωστρεφή και παγιδευμένη.
*Από την Κροατία «έρχεται» και το φιλμ «Αυτοί Είναι οι Κανόνες» του Όγκνιεν Σβίλιτσιτς. Από διαφορετική σκοπιά, ο σκηνοθέτης επιλέγει, επίσης, να σχολιάσει το απάνθρωπο σύστημα, με ήρωες δυο ανθρώπους της διπλανής πόρτας, δυο νομοταγείς πολίτες που στέκονται μετέωροι και απελπισμένοι απέναντι σε ένα τραγικό γεγονός.
*Τις δραματικές αλλαγές στη Βουλγαρία, μέσα από τον μικρόκοσμο μιας δυσλειτουργικής οικογένειας, αναδεικνύει η ταινία «Βικτόρια» της Βουλγάρας Μάγιας Βίτκοβα, ενώ το «Όπερ Έδει Δείξαι» του Αντρέι Γκρουσνίτσκι είναι η πρώτη ρουμανική ασπρόμαυρη ταινία των τελευταίων 25 ετών. Η ταινία μεταπηδά από το κοινωνικό στο οικογενειακό δράμα, ρίχνοντας φως στις μεθόδους επιτήρησης του καθεστώτος Τσαουσέσκου.
*Καίρια ερωτήματα για το καθεστώς Πούτιν θέτει η κοινωνική σάτιρα «Λεβιάθαν» του Ρώσου Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ (της αριστουργηματικής «Επιστροφής» του 2003). Με σενάριο βραβευμένο ήδη στο φεστιβάλ Καννών, η ταινία -μια σαφής πολιτική παραβολή- στηλιτεύει ευθέως τη σύγχρονη ρωσική πραγματικότητα και προειδοποιεί για ένα επικείμενο ξεπούλημα των πάντων υπό τη συνενοχή των ίδιων των πολιτών.
Βίκυ Χαρισοπούλου
ΣΣ: Πηγή συνημμένων φωτογραφιών: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
