Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι ARISTOLOCHIA ssp. (Αριστολοχία). Ανήκει στην οικογένεια των Αριστολοχιοειδών η οποία περιλαμβάνει περίπου 500 είδη. Από αυτά 10 φύονται στη χώρα μας και τα συναντούμε σε κράσπεδα δρόμων, φράκτες, αμπελώνες κ.α.
Το σημαντικότερο από τα ελληνικά είδη είναι το Aristolochia clematitis (Αριστολοχία η κληματίς), φυτό της Βόρειας Ελλάδας με κίτρινα άνθη, το οποίο είναι γνωστό με την κοινή ονομασία Μπεκρολαδόχερο. Άλλα είδη της χώρας μας είναι η A. longa (Αριστολοχία η μακρά), την οποία συναντούμε σε όλη την Ελλάδα με τις ονομασίες Στυβάνια του λαγού, Πικρόρριζα, Αμπελοκλαδόρριζα, Πικρουνιά, Αμπελοκλάδι, Τσιμπούκια, Πίπες. Το A. Rotunda (Αριστολοχία η στρογγυλή) – ενδημικό φυτό- με κίτρινα άνθη κι αυτό, το οποίο συναντάται σε όλη την Ελλάδα με τις κοινές ονομασίες Αμπελοκλάδι και Παρούνα. Στην Κρήτη και τα Κύθηρα συναντούμε το A. Cretica (Αριστολοχία η Κρητική), ενδημικό φυτό της Κρήτης με κοκκινωπά άνθη, γνωστό με τις κοινές ονομασίες Στιβάνια του λαγού, Αμπελοκλάδι, Πικρόρριζα, του λαγού το ποδαράκι ή μεγάλο βοτάνι. Η A. parviflora που συναντούμε στην Ελούντα, η A. sempervirens που φύεται μέχρι τα 2000μ. Τέλος, το A. Microstoma (Αριστολόχια η μικρόστομος), το οποίο φυτρώνει σε πετρώδεις άγονες περιοχές της Αττικής, της Αίγινας και της Αργολίδας, ενώ είναι γνωστό με τις κοινές ονομασίες Φλομονόχορτο και Πικρόρριζα.
Είναι φυτό πολύχρονο, με φύλλα καρδιόσχημα μήκους έως 6,5 εκατοστά. Άνθη 5-12 εκατοστά, πρωτότυπα, με σωληνωτή στεφάνη, διαπλατυσμένη στο ανώτερο μέρος και κυρτή και συσφιγμένη στη βάση, με χρώμα ωχρό – καφετί, γκριζωπό, το εσωτερικό τελείως καλυμμένο με μακριές τρίχες, το εξωτερικό χνουδωτό. Έχει 6-12 στήμονες και ωοθήκη τετράχωρη. Τα άνθη της έχουν επινοήσει ένα πολύ ιδιαίτερο, μηχανισμό γονιμοποίησης.
Την πρώτη μέρα της ανθοφορίας κάθε άνθους εκπέμπεται ένα έντονο και δυσάρεστο άρωμα, με σκοπό να προσελκυστούν μικρά έντομα, δίπτερα όπως μικρές μύγες κ.α. Μάλιστα το σχήμα του άνθους έχει τέτοια γωνία ώστε να διευκολύνει την είσοδο αυτών στο εσωτερικό του. Μόλις αυτά εισχωρήσουν βαθιά μέσα στο σωληνοειδές άνθος για να βρουν τις πρωτεΐνες που το άρωμα τους έχει υποσχεθεί, τότε τα πολύ πυκνά τριχίδια που υπάρχουν στο εσωτερικό παγιδεύουν τα έντομα και τα εμποδίζουν να ξαναβγούν αν πρώτα δεν γίνει η γονιμοποίηση του. Το έντομο με τις κινήσεις που κάνει μαζεύει τη γύρη πάνω του και τότε είναι έτοιμο το άνθος να το απελευθερώσει. Συνήθως αυτή η διαδικασία κρατάει μια μέρα. Τα τριχίδια χαλαρώνουν, μαραίνονται και έτσι η έξοδος ανοίγει και πάλι για να ξεφύγει το έντομο και να επισκεφθεί άλλο άνθος. Είναι τόσο μελετημένο το σχέδιο της ώστε το άρωμα που εκπέμπει το κάθε άνθος σταματάει μόλις επιτευχθεί η γονιμοποίηση, έτσι αποφεύγεται η προσέλκυση άλλων εντόμων, το δε έντονο χρώμα του άνθους αλλάζει αφού ο σκοπός για τον οποίον δημιουργήθηκαν αυτά τα χρώματα δεν υφίσταται πλέον. Επιπλέον, η γωνιά του άνθους το οποίο έχει δεχτεί επίσκεψη από έντομο μικραίνει και έτσι κάνει πολύ δύσκολη τη δεύτερη επίσκεψη από άλλα έντομα.
Ο καρπός είναι κάψα, οι ρίζες σχεδόν έρπουσες, μακριές, φτάνουν σε μερικές περιπτώσεις τα 6 έως 10 μέτρα. Το ύψος του φυτού από 30 έως 60 εκατοστά.
Ιστορικά στοιχεία:
Φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Το όνομα της, κατά τον Θεόφραστο, προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις άριστος + λοχεία και αναφέρεται στη παραδοσιακή χρήση του φρέσκου χυμού του φυτού για την πρόκληση τοκετού. Με αντίστοιχό όνομα συναντάται και στα αγγλικά, όπου ονομάζεται birthwort, που σημαίνει βότανο της γέννας.
Ο Διοσκουρίδης, τον 1ο αιώνα μ.Χ., έγραφε “…άριστα βοηθείν ταις λοχοίς”, και συνιστούσε το φυτό σαν βοήθημα στον τοκετό.
Η χρήση του βοτάνου για τα δεινά των γυναικών (στους γυναικείους πόνους) “ορίζεται” από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Εκείνη την περίοδο, ο Ιπποκράτης το θεωρούσε χρήσιμο στη θεραπεία γυναικών που έπασχαν από έλκη ή πόνους στα πλευρά. Ο Θεόφραστος (372-286 π.Χ.) αναφέρει ότι το φυτό χρησιμοποιούνταν για να θεραπεύει ανωμαλίες της μήτρας, δαγκώματα ερπετών και πληγές στο κεφάλι. Ο Πλίνιος, σύγχρονος του Διοσκουρίδη, πίστευε ότι, αν λαμβάνονταν με βοδινό κρέας αμέσως μετά από τη σύλληψη, η Αριστολοχία θα επισφράγιζε τη βεβαιότητα της γέννησης ενός αρσενικού παιδιού. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, γερό μελίρρυτο κρασί, στο οποίο είχαν προστεθεί κομμάτια από τη ρίζα της Αριστολοχίας, προκαλούσε ύπνο.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν για τα δαγκώματα των φιδιών.
Το φυτό έχει χρησιμοποιηθεί και ως εκτρωτικό από εκείνη την εποχή.
Την A. cretica την εντοπίζουν εύκολα οι επισκέπτες στο Κουρταλιώτικο φαράγγι, είναι ένα από τα ελάχιστα φαράγγια της Κρήτης με συνεχή υδάτινη ροή, ακόμα και το καλοκαίρι.
Ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια για να επιστρέψει κάποιος επισκέπτης στο χώρο στάθμευσης, εκτός από την εκπληκτική θέα προς το φαράγγι και το Λιβυκό πέλαγος, μπορεί κατά μήκος του μονοπατιού να δει την ενδημική αριστολόχια της Κρήτης
Συστατικά-χαρακτήρας:
Η γεύση του φυτού είναι αρωματική, καυστική και πολύ πικρή, όμοια με αυτή του κινίνου.
Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν μια δηλητηριώδη πτητική ουσία, το αριστολοχικό οξύ και μία κρυσταλλική ένωση την αριστολοχίνη, σπασμολυτικές και διεγερτικές ουσίες, παράγωγα του οξυκαυνικού οξέως, φλαβονικά γλουκονικά, το αλκαλοειδές μαγκνοφλορίνη, αντιβιοτική ουσία και αιθέριο έλαιο.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζει από Ιούνιο έως Σεπτέμβριο. Όλα τα είδη του φυτού έχουν περίπου τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται η ρίζα (κύρια) και τα αέρια μέρη του φυτού.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το βότανο κινητοποιεί την παραγωγή των λευκών αιμοσφαιρίων και αυξάνει την δραστηριότητα τους, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού. Επιπλέον, η Αριστολοχία περιέχει ένα απολυμαντικό που στραγγίζει τα υγρά των πληγών Οι αντιβιοτικές ιδιότητες του βοτάνου το κάνουν χρήσιμο στον καθαρισμό και θεραπεία τραυμάτων και στο σταμάτημα αιμορραγίας. Ακόμη βοηθά να έρθουν στην επιφάνεια αγκάθες και σκλήθρες που εισχώρησαν βαθιά, να απαλύνουν πόνους, να απομακρύνουν το δηλητήριο που άφησαν φίδια και έντομα, να γιατρέψουν τον ίκτερο, την αναιμία και τη χλώρωση, να τονώσουν τις συσπάσεις της μήτρας την ώρα του τοκετού, να επουλώσουν δερματικά καρκινώματα, να σταματήσουν την ανάπτυξη κακοήθων όγκων, να ενεργοποιήσουν τους λεμφατικούς αδένες και να δώσουν μεγαλύτερη ζωντάνια στα διάφορα κύτταρα. Το αφέψημα του νωπού φυτού συνιστάται για τη θεραπειών των μολυσμένων πληγών και των επίμονων ελκών. Σε εσωτερική χρήση είναι εμμηναγωγό και χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις μηνορραγιών και άλλων διαταραχών του κύκλου. Χρησιμοποιείται επίσης για τη θεραπεία της αρθρίτιδας και των ρευματισμών.
Παρασκευή και δοσολογία:
Οι ανθικοί βλαστοί παρασκευάζονται ως έγχυμα. Η δοσολογία είναι τρεις κουταλιές την ημέρα για ένα μήνα. Η ρίζα και οι σπόροι παρασκευάζονται ως αφέψημα. Για το αφέψημα βάζουμε 25 γραμμάρια, βλαστούς, φρέσκα φύλλα και ρίζες σε ένα λίτρο νερό, κρασί ή ξύδι και βράζουμε για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε ένα φλιτζάνι τρεις φορές την ημέρα. Για την κατασκευή αλοιφής, κοπανίζουμε ρίζες μέσα σε ένα γουδί και τις ανακατεύουμε με ζωικό λίπος.
Προφυλάξεις:
Η Αριστολοχία είναι καλό φάρμακο αν η χρήση της γίνει σωστά, με σύνεση και κάτω από ιατρική παρακολούθηση.
Πρόκειται για φυτό δηλητηριώδες εξ αιτίας των αλκαλοειδών στοιχείων που περιέχει. Ιδιαίτερα το αριστολοχικό οξύ που περιέχει, είναι νεφροτοξική και καρκινογόνος ουσία και σε περιπτώσεις θανατηφόρος. Η δηλητηρίαση προκαλεί σοβαρές στομαχικές διαταραχές, σπασμούς, ταχυπαλμία, υπόταση και, τελικά, επιφέρει τον θάνατο, επειδή παραλύει το αναπνευστικό σύστημα. Ως αντίδοτο χρησιμοποιείται ζωικός άνθρακας.
Το εκχύλισμα της ρίζας τους, σε μεγάλη δόση μπορεί να προκαλέσει ναυτία, τρομερούς πονοκεφάλους, συμφόρηση, διανοητικές διαταραχές, εφιάλτες και αυξημένες γενετικές ικανότητες. Για τα παιδιά και τα μωρά μια δόση πιο δυνατή μπορεί να αποβεί μοιραία. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Υ.Σ.
Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
