» Emanuelle Bayamack – Tam
(μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη, εκδόσεις Πόλις)
Φτάνουμε μέσα στη νύχτα, έπειτα από ένα εξαντλητικό ταξίδι με το υβριδικό Toyota της γιαγιάς μου: χρειάστηκε να διασχίσουμε τη μισή Γαλλία αποφεύγοντας τις γραμμές υψηλής τάσης και τις κεραίες, υπομένοντας ταυτόχρονα τις τσιρίδες που έβγαζε η μητέρα μου, κι ας ήταν φασκιωμένη με υφάσματα ηλεκτρομαγνητικής θωράκισης. Από το πώς μας υποδέχτηκαν εκείνο το βράδυ και τις πρώτες μου εντυπώσεις από τους χώρους, δεν θυμάμαι και πολλά. Είναι αργά, έξω επικρατεί σκοτάδι, και πρέπει να κοιμηθώ στο κρεβάτι των γονιών μου διότι δεν είχαν προβλέψει δωμάτιο για εμένα ‒αντίθετα, δεν έχω ξεχάσει τίποτε από το πρώτο μου πρωινό στο Liberty House, από εκείνη τη στιγμή που η αυγή πρόβαλε μέσα από τις κολλαριστές κουρτίνες δίχως να με βγάλει στ’ αλήθεια από τον ύπνο μου.
Το Liberty House είναι ένα new age κοινόβιο στη Γαλλία κοντά στα σύνορα με την Ιταλία. Εκεί αναζητούν καταφύγιο οι γονείς και η γιαγιά της μικρής Φαρά, σε μια απόπειρα να απαλλαγεί η μητέρα της από τις φρικτές επιπτώσεις που έχουν στο σώμα της οι γραμμές υψηλής τάσης και οι κεραίες, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που αυτές εκπέμπουν. Η περίοδος πριν από την άφιξη στο κοινόβιο υπήρξε ιδιαίτερα ψυχοφθόρα για τη Φαρά, έτσι όπως ζούσαν απομονωμένοι και τραβώντας πάνω τους διαρκώς την προσοχή εξαιτίας των εκκεντρικών μεθόδων προστασίας που χρησιμοποιούσε η μητέρα της. Από την πρώτη κιόλας μέρα, η ζωή στο Liberty House φαντάζει πιο απλή, κανείς δεν τους στραβοκοιτά, κανείς δεν τους θεωρεί παράξενους, καθώς καθένα από τα μέλη της κοινότητας έχει να διηγηθεί μια αντίστοιχη ιστορία αυτοεξορίας από τον μεγάλο κόσμο.
Πνευματικός ηγέτης της κοινότητας είναι ο πενηντάχρονος Αρκαντύ, ο οποίος παράλληλα ασχολείται και με όλα τα πρακτικά ζητήματα που αφορούν την εύρυθμη λειτουργία της, από την αναζήτηση χρημάτων μέχρι την επίλυση διαφωνιών μεταξύ των μελών. Η Φαρά, που πια είναι δεκατεσσάρων χρονών, τον λατρεύει, εκείνος αποδέχεται τη συντροφιά της και της χαρίζει φροντίδα, ενώ είναι ο μοναδικός που παρατηρεί την προσωπική της ανάπτυξη, όπως κανείς δεν την είχε προσέξει ως τότε. Και αν οι γονείς της είχαν στραμμένη την προσοχή τους αλλού, οι δάσκαλοι φρόντιζαν απλώς να σημειώνουν τη σωματική της δυσμορφία, χρόνο με τον χρόνο, και τον εξοστρακισμό που της επέβαλλαν οι συμμαθητές της. Μια επίσκεψη στη γυναικολόγο, καθώς δεν της έχει έρθει ακόμα περίοδος, θα δείξει πως η Φαρά είναι μεσοφυλική. Μόλις η Φαρά γίνει δεκαπέντε, και με τη νομική κάλυψη που αυτό το ορόσημο παρέχει, οι δυο τους θα αναπτύξουν σεξουαλικές σχέσεις. Η Φαρά μεγαλώνει σ’ αυτό το ιδιαίτερο περιβάλλον, με τη φαινομενική ελευθερία και τον σεβασμό σε κάθε έμβια ύπαρξη, και με δεδομένες τις αντιφάσεις του. Αυτή είναι η ιστορία της όπως η ίδια επέλεξε να την αφηγηθεί.
Η Μπαγιαμάκ-Ταμ έχει μια ενδιαφέρουσα, μα ταυτόχρονα απαιτητική ιδέα, ένα μονοπάτι θεματικά δύσβατο να διαβεί, καθώς η πολιτική ορθότητα και το γκροτέσκο παραμόνευαν στη γωνία, απειλώντας να εξοβελίσουν τις συγγραφικές προθέσεις και να υπονομεύσουν το τελικό αποτέλεσμα. Κλειδί στην αποφυγή μεγάλου μέρους των κινδύνων αυτών υπήρξε η επιλογή της Φαρά στον ρόλο της πρωτοπρόσωπης αφηγήτριας, και αυτό προφανώς όχι γιατί πρόκειται για ένα ίντερσεξ άτομο, αλλά για τον τρόπο με τον οποίο ενηλικιώνεται μέσα από την αφήγησή της. Παρότι η αφήγηση γίνεται εκ των υστέρων, οι αναμνήσεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματα της αφηγήτριας υπήρξαν σύγχρονα με την ηλικία της. Η παιδική αφέλεια απολύεται με το πέρασμα των χρόνων, η ματιά διακρίνει τις αντιφάσεις και τις προβληματικές, ενώ και το συναίσθημα διαχωρίζεται από τη λογική. Παρόμοια είναι και η πορεία που η ίδια η κοινότητα ακολουθεί. Πορεία που αναπόφευκτα οδηγεί σε συγκρούσεις και μετασχηματισμούς.
Η συγγραφέας γνωρίζει πως η ιστορία της δύναται να αποπροσανατολίσει τον αναγνώστη, γι’ αυτό και διαρκώς επιχειρεί να του υπενθυμίσει την αφηγηματική σύμβαση, πως είναι η Φαρά εκείνη που αφηγείται, πως μέσα από τα μάτια της παρακολουθούμε την ιστορία αυτή.
Liberty House, Σπίτι της Ελευθερίας, ονόμασε ο Βίκτωρ Ουγκό το σπίτι που έμεινε κατά την περίοδο της εξορίας του στο νησί Γκέρσνεϊ. Η επιλογή της ονομασίας της κοινότητας δεν αποτελεί μια τυχαία συγγραφική επιλογή, αλλά εξ αρχής τοποθετεί το στοιχείο της αντίστιξης, που φέρει η δυνατότητα ελευθερίας υπό συνθήκες περιορισμού.
Όπως τυχαίος δεν είναι και ο τίτλος του μυθιστορήματος, που αποτελεί ευθεία αναφορά στο ρεύμα του Αρκαδισμού, τη στιγμή που τα μέλη της κοινότητας έχουν ανάγκη ακριβώς αυτή την απλότητα, έχοντας αφήσει πίσω τους έναν κόσμο που γίνεται ολοένα και πιο σύνθετος.
Όμως, και η ύπαρξη αυτής της απλότητας, όχι στη θεωρία αλλά στην πράξη, είναι αμφισβητήσιμη. Η ίδια η ιστορία είναι κατά κάποιο τρόπο προσχηματική και χρησιμοποιείται περισσότερο ως ένα εργαστήριο για τη διεξαγωγή πειραμάτων, για να θυμηθούμε και τους νατουραλιστές, κάτι το οποίο διαφαίνεται και αφηγηματικά.
Πίσω απ’ όλα και πέρα από το προφανές, είναι οι αντιφάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης και του σύγχρονου κόσμου αυτές που διέπουν την Αρκαδία, η σύνθετη πράξη του ζην, η διαρκής αναζήτηση ταυτότητας σ’ έναν κόσμο ομοιότητας, που δυσκολεύεται να δεχτεί το διαφορετικό, από όποια πλευρά του φράκτη, που χωρίζει την κοινότητα από τον έξω κόσμο, και αν σταθεί κανείς.
Η Αρκαδία, της πολυγραφότατης Γαλλίδας συγγραφέως Εμμανυέλ Μπαγιαμάκ-Ταμ, είναι ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα μαθητείας, που μοιάζει βγαλμένο από το λογοτεχνικό σύμπαν του Τομ Ρόμπινς, αυτού του σύγχρονου παραμυθοποιητή της πραγματικότητας.
