Φεύγοντας από τα Χανιά παίρνομε ανατολική κατεύθυνση και ακολουθούμε τον δρόμο για το Ακρωτήρι. Θα χρειαστεί να διανύσουμε 9 χιλιόμετρα και θα φτάσουμε στο Αρώνι.
Aξιόλογο χωριό στην Επαρχία Κυδωνίας του Νομού Χανίων. Είναι κτισμένο στο νότιο τμήμα του Ακρωτηρίου και έχει υψόμετρο 160 μ. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 το Αρώνι μαζί με όλα τα χωριά του Ακρωτηρίου έχει 7.775 κατοίκους. Το Αρώνι μέχρι το 1998 ήταν Κοινότητα και από το 1999 εως το 2010 μαζί με όλα τα χωριά του Ακρωτηρίου αποτελούσαν τον Δήμο Ακρωτηρίου. Από την 1η Ιανουαρίου του 2011 όλα τα χωριά του Ακρωτηρίου ανήκουν στον Δήμο Χανίων.
Στην απογραφή του 1834 όλα τα χωριά του Ακρωτηρίου (μαζί με το Αρώνι) είχαν 295 οικογένειες από τις οποίες οι 250 ησαν χριστιανικές και οι 45 μουσουλμανικές. Στην δε απογραφή του 1881 το Αρώνι ήταν έδρα του Δήμου Ακρωτηρίου με 192 Χριστιανούς και 72 μουσουλμάνους κατοίκους σε 68 οικογένειες (53 χριστιανικές και 15 μουσουλμανικές), Και ερχόμαστε στην απογραφή του 1991 όπου το Αρώνι έχει 337 κατοίκους και είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας σε 7 χωριά.
Το Αρώνι κτίστηκε στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Τότε οι Ενετοί εμοίρασαν το Ακρωτήρι σε 3 τμήματα και στο κάθε τμήμα έκτισαν και έναν πύργο για την εγκατάσταση των αρχόντων με την φρουρά τους. Οι άρχοντες αυτοί ήσαν ο Αρώνης, ο Παζινός και ο Μουζουράς οι οποίοι αφού, εγκαταστάθηκαν στους πύργους τους πρώτο τους μέλημα ήταν να συγκεντρώσουν από όλο το Ακρωτήρι τους διασκορπισμένους κατοίκους κοντά στους πύργους τους για να μπορούν να τους ελέγχουν αλλά και για να τους χρησιμοποιούν σε αγγαρείες. Από τον Ενετό άρχοντα Αρώνη που εγκαταστάθηκε εδώ, επήρε την ονομασία του το χωριό. Εκείνη την εποχή κτίστηκαν και τα πρώτα σπίτια του χωριού πολλά από τα οποία σώζονται ακόμα και σήμερα σε μορφή θόλου.
Στα περασμένα χρόνια το Αρώνι είχε 5 γειτονιές αλλά σήμερα έχει γίνει μία αφού υπάρχει μεγάλη ανοικοδόμηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ήρθαν στο χωριό και πολλοί ξένοι οι οποίοι αγόρασαν περιουσίες όπου άλλοι αναπαλαίωσαν σπίτια και άλλοι, οι περισσότεροι, όπως και οι ντόπιοι έκτισαν καινούργια. Ετσι σήμερα βλέπουμε σε τούτη την γωνιά του Ακρωτηρίου ένα όμορφο, καθαρό, περιποιημένο και σχετικά μεγάλο χωριό που ακούει στο όνομα Αρώνι. Εχει καλούς δρόμους (που μέχρι το 1897 ήσαν στρωμένοι με πέτρες – πλάκες), όμορφα σπίτια και καταστήματα.
Στο χωριό εντυπωσιάζει ο Μητροπολιτικός Ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κτίστηκε στα έτη 1960-1965 πάνω σε άλλον μικρότερο ναό που οι Τούρκοι είχαν καταστρέψει δύο φορές.
Σε μια κατακόμβη είναι κτισμένη η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος όπου στο υπέρθυρο σε μια εντοιχισμένη πλάκα αναγράφεται: “Ω Σπυρίδων σοφέ Χριστού πισθέ ιεράρχα ημάς λύτρωσε της κακίας βελιάρ”.
Στον περίβολο της Εκκλησίας της Παναγίας υπάρχει το μνημείο για τους πεσόντες Αρωνιανούς στους διαφόρους πολέμους.
Στο Αρώνι βλέπομε μία όμορφη, περιποιημένη πλατεία που εδημιουργήθηκε από τους Ενετούς και ονομάστηκε Ρότζια Ροτόντα δηλαδή Κυκλική Πλατεία. Μεταγενέστερα, για συντομία μετονομάστηκε Ρόρο.
Κάθε χρόνο γίνονται στο Αρώνι δύο επίσημα πανηγύρια. Το ένα στις 15 Αυγούστου, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, και το άλλο στις 12 Δεκεμβρίου, εορτή του Αγίου Σπυρίδωνος.
Το χωριό έχει αναδείξει κατά καιρούς, ανθρώπους των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης όπως γιατρούς, εκπαιδευτικούς, αξιωματικούς και των τριών όπλων (Ναυτικό, Στρατό, Αεροπορία), καθώς και καλλιτέχνες της Κρητικής Μουσικής.
Στο Αρώνι γεννήθηκε μία μεγάλη φυσιογνωμία: ο οπλαρχηγός Εμμανουήλ Μακριδάκης ο οποίος ετραυματίστηκε θανάσιμα στην Επανάσταση του 1897. Οι κάτοικοι του Αρωνίου έλαβαν μέρος σ’ όλους τους αγώνες και πολεμους του Εθνους, όπως στην επανάσταση του 1897, στους πολέμους του 1912, του 1922 και 1940 και στην μάχη της Κρήτης.
Στη Γερμανική Κατοχή και συγκεκριμένα τον Ιούλιο του 1944, τα αδέλφια Κυριάκος, Μανώλης, Δημήτρης, Ελευθερία και Ρίτα Ξηρουχάκη ήσαν κατάσκοποι και ανήκαν στην ομάδα του αξιωματικού Κ. Πιμπλή. Αυτά τα 5 αδέλφια είχαν αναλάβει υπεύθυνα την περιοχή του Ακρωτηρίου για λογαριασμό της ομάδας Πιμπλή. Οι Γερμανοί, από προδοσία έπιασαν τα αδέλφια Ξηρουχάκη ως κατασκόπους και τα μετέφεραν στις φυλακές στην Αγιά. Στην συνέχεια οι Γερμανοί έκαμαν έρευνα στο σπίτι της οικογένειας Ξηρουχάκη στο Αρώνι και βρήκαν ένα σχεδιάγραμμα της περιοχής και άλλα έγγραφα που ενοχοποιούσαν την οικογένεια Ξηρουχάκη. Υστερα οι Γερμανοί έδειξαν τα έγγραφα στους Ξηρουχάκηδες οι οποίοι δεν μπορούσαν να τα διαψεύσουν και ομολόγησε ένα από τα 5 αδέλφια για να μην εκτελεστούν όλα. Ετσι αυτή την ευθύνη, θυσιάζοντας την ζωή της, ανέλαβε η Ελευθερία η οποία εδήλωσε στους Γερμανούς “Είμαι κατάσκοπος και ανήκω στην ομάδα Πιμπλή, τίποτα άλλο δεν θα μάθετε”. Τότε οι εγκληματίες του Χίτλερ παρέλαβαν την Ρλευθερία (τα αδέλφια της τα έστειλαν εξορία στην Γερμανία) για να κατονομάσει τους συνεργάτες της. Και παρά το ότι παρέμεινε πέντε ημέρες στην απομόνωση νηστική, με πολύ ξύλο και άυπνη, δεν κατόρθωσαν οι Γερμανοί βασανιστές της να της αποσπάσουν ούτε μία λέξη. Απελπισθέντες οι Γερμανοί οδήγησαν την Ελευθερία Ξηρουχάκη έξω από το κτίριο των φυλακών σ’ ένα πλάτωμα, την έδεσαν σ’ ένα πάσαλο με ειδικά λουριά από τα πόδια και την μασχάλη. Μετά την πλησίασε ο Γερμανός αξιωματικός για να της δέσει τα μάτια, αλλά η Αρωνιανή ηρωίδα δεν το δέχτηκε, και με την ελάχιστη φωνή που της είχε απομείνει κάτι ψέλισε. Αλλά οι μάρτυρες που ήσαν εκεί άκουσαν μόνο τις λέξεις “μαμά” και “Ελλάδα”. Μετά από αυτές τις λέξεις που είπε, ο αξιωματικός απομακρύνθηκε από κοντά της και σταματώντας δίπλα στο εκτελεστικό απόσπασμα έδωσε αμέσως εντολή προς εκτέλεση κι εδιέταξε “πυρ”. Αμέσως το κορμί της Αρωνιανής ηρωίδας εταλαντεύτηκε και σε λίγα λεπτά της αφαίρεσαν τα λουριά και το άψυχο σώμα της εσωριάστηκε κάτω. Τότε το ημερολόγιο έγραφε 13 Ιουλίου 1944 και το Αρώνι έχανε την κόρη του.
Εχανε μία μεγάλη ηρωίδα που εθυσίασε την ζωή της για την οικογένειά της, για το χωριό της, για την πατρίδα της. Αλλά και οι συγχωριανοί της θέλοντας να την τιμήσουν και να της πουν πως θα μείνει πάντα στην ψυχή τους, έστησαν στο χωριό τους Μνημείο αφιερωμένο αποκλειστικά σ’ αυτή την ηρωίδα του Αρωνίου την Ελευθερία Ξηρουχάκη.
Θα έπρεπε όμως, να φέρει το όνομα της Ελευθερίας Ξηρουχάκη και ένας κεντρικός δρόμος των Χανίων. Αλλά κάτι τέτοιο πρέπει να το αποφασίσει το Δημοτικό Συμβούλιο Χανίων. Και ποτέ δεν είναι αργά.
Πηγές:
▪ Ν. Σταυράκη, Στατιστική του πληθ. της Κρήτης
▪ Ρ. Πάσλεϋ, Ταξίδια στην Κρήτη (μεταφρ. Δ. Γόντικα)
▪ Πληροφορίες από τον Μιχ. Αναστασάκη
