Ιστορικά ντοκουμέντα από το αρχείο των “Χ.Ν.”
Η περίοδος της Κρητικής Πολιτείας πρόσφερε εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών στην πολύπαθη μεγαλόνησο. Και παρά την αυστηρότητα των ηθών της εποχής όσον αφορά την ανατροφή των κοριτσιών, υπήρξαν περιπτώσεις γυναικών που είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν μόρφωση και να αφήσουν το δικό τους στίγμα σε αυτήν την διψασμένη για γνώση και καλλιέργεια κοινωνία. Η πιο γνωστή από αυτές είναι ίσως η Φλωρεντίνη Καλούτση, στην οποία ήταν αφιερωμένο το περασμένο τεύχος των “διαδρομών”, με αφορμή την έκθεση που πραγματοποιείται αυτήν την εποχή στη Δημοτική Πινακοθήκη. Λιγότερο γνωστή, εξίσου πρωτοπόρα ωστόσο, ως η πρώτη γυναίκα εκδότης των Χανίων, είναι η Αρτεμισία Ι. Λανδράκη.
Η Αρτεμισία Ι. Λανδράκη ακολούθησε τα βήματα της Ρεθεμνιώτισσας στην καταγωγή Καλιρρόης Παρρέν, η οποία υπήρξε η πρώτη Eλληνίδα δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας “Εφημερίς των Κυριών” η οποία πρωτοκυκλοφόρησε το 1887 και συνέχισε να εκδόδεται για σχεδόν τριάντα χρόνια.
Η εκδοτική προσπάθεια της Λανδράκη δεν ήταν τόσο μακρόχρονη, καθώς το περιοδικό “Σπινθήρ” κυκλοφόρησε για έναν χρόνο μονάχα, από τον Ιανουάριο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1902.
Γράφει ο Βασίλης Χαρωνίτης στα “Χ.Ν.”:
«Η Αρτεμισία Λανδράκη – Ντόκου ανήκει στις γυναικείες μορφές που διακρίθηκαν και πρόσφεραν πολλά στην κοινωνία του καιρού τους. Ηταν θυγατέρα του διδασκάλου Ιωάννου Ν. Λανδράκη. Γεννήθηκε στα Χανιά γύρω στο 1880 και πέθανε στην Αθήνα το 1956, που σπούδασε και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Αριστούχος διδασκάλισσα και λογία, η αξιολογώτερη της εποχής της στην Κρήτη, μετέδωσε τη φλόγα των γραμμάτων και της μάθησης στους συμπατριώτες της και ανέπτυξε μεγάλη κοινωνική και εθνική δραστηριότητα». Ποιήτρια, πεζογράφος, θεατρική συγγραφέας, εκδότρια και συνεκδότρια περιοδικών άφησε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Το τρίπρακτο σατιρόδραμα της με τίτλο “Εμείς οι Φιλάνθρωποι” «διδάχθηκε από σκηνής» το 1923 από τον Αιμ. Βεάκη.
Εξέδωσε στις 15 Ιανουαρίου 1902, το πρώτο γυναικείο περιοδικό με τον τίτλο “Σπινθήρ”. Ο “Σπινθήρ” υπήρξε πολύ αξιόλογο περιοδικό με συνεργάτες μεγάλα ονόματα της επιστήμης και της λογοτεχνίας, όπως οι Γ. Μιστριώτης, Δημ. Αιγινήτης, Ιωσήφ Χατζιδάκης, Νικ. Σαρίπολος, Καλλιρρόη Παρρέν, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Πολύβιος Δημητρασκόπουλος, Κωστής Παλαμάς και άλλοι».
Η Αρτεμισία Λανδράκη συνέχισε να γράφει και να αρθρογραφεί και μετά το κλείσιμο του περιοδικού, ενώ αργότερα, το 1911, γίνεται συνιδιοκτήτρια στο μηνιαίο εγκυκλοπαιδικό περιοδικό “Κρητικός Αστήρ”, μαζί με τον Γεώργιο Λελεδάκη.
Στα κείμενά της, η Λανδράκη δεν εκφράζει φεμινιστικές απόψεις, και από πολλούς έχει θεωρηθεί συντηρητική, παρατηρώντας ότι το περιοδικό της είναι αφιερωμένο “εις την Α.Β. Υψηλότητα τον Πρίγκιπα Γεώργιον της Ελλάδας”.
Ωστόσο έχει τη γνώση και την ευαισθησία να δίνει βήμα σε γυναικείες φωνές μέσα στο περιοδικό της και να τονίζει την αξία της μόρφωσης για τις γυναίκες.
«Η μορφωμένη κόρη αποτελεί για την οικογένειά της «ζωογόνον ακτίνα και ηθικόν έρεισμα» καθώς και «μέλος ευυπόληπτον και στόλισμα αληθές της κοινωνίας εν η ζη», η μορφωμένη σύζυγος «ανταλλάσσουσα τας σκέψεις και ιδέας της μετά του συζύγου της μετριάζει τας δυσαρέστους εντυπώσεις του, τον ανακουφίζει» και η μορφωμένη μητέρα «διαπαιδαγωγεί σωστά τα τέκνα της».
Δεν είναι των άκρων και δεν υψώνει τη σημαία της χειραφέτησης. Χαρακτηριστικά γράφει: «Αι αξιώσεις ημών δεν μετέχουσιν εγωισμού, ούτε αποβλέπουσι εις την ανατροπήν φυσικών θεσμών ή την πολυθρύλητον χειραφέτησιν υπό την ευρείαν αυτής έννοιαν…». Απλά ζητά η γυναίκα να εργαστεί στην κοινωνία και να μην ασχολείται «από της παιδικής της ηλικίας» μόνο με την κατασκευή κεντημάτων».
Η ίδια ασχολήθηκε με πολλά και σημαντικά θέματα στην αρθρογραφία της, όπως η θανατική ποινή, όπου τάσσεται υπέρ της κατάργησής της σε μακροσκελές άρθρο της που δημοσιεύεται σε δύο μέρη, στο προτελευταίο και τελευταίο τεύχος του περιοδικού.
Εκεί αναφέρει χαρακτηριστικά: «Προς τι χρησιμεύει χυνόμενον το ανθρώπινον αίμα; δεν είναι εξαγνισμός διά τον θνήσκοντα, αλλ’ ούτε νουθεσία δια τους άλλους, είναι απλώς μία διέγερσις των αιμοχαρών παθών και της λυσσώδους μανίας. Ουχί δια του αίματος! Ουχί! Διά της γλυκύτητος, διά της επιείκειας διοικούσι την ανθρωπότητα. Πρέπει να τη επιδείξωσι το γαλήνιον της ειρήνης θέαμα και όχι να την ποτίζωσιν αίμα, διότι το αίμα την ποτίζει ταυτοχρόνως με την ισχυράν επιθυμία της εκδικήσεως. Διά της τοιαύτης καταδίκης θα δημιουργήσωμεν τίγρεις, ενώ διά της επιείκειας και της γλυκύτητας θα κάμωμεν ανθρώπους. Υπερασπίζω τα δίκαια του 19ου αιώνος, υπερασπίζω τα δίκαια του πολιτισμού ολοκλήρου. Ο εκπολιτισμός είναι η αγαπητή παρά τω λαώ δικαιοσύνη, ενώ το ικρίωμα διεγείρει εν αυτώ τον πόλεμον».
Πηγές
1. Βασίλης Χαρωνίτης: “Αντωνούσα Καμπουράκη – Αντωνούσα Καστανάκη – Αρτεμισία Λανδράκη – Ντόκου”, Χανιώτικα νέα, 7 Μαρτίου 2015
2. Μιχάλης Γρηγοράκης: “Χανιώτικος Τύπος 1831 – 1981”, έκδοση “Χανιώτικα νέα 2004
3. Βαρβάρα Ρούσσου: ΙΑ’ Διεθνές Κρητολογικό συνέδριο “Μια πρώτη εκτίμηση του χώρου των ποιητριών της Κρήτης από τον 19ο έως τις αρχές του 20ου αι.”
