»Αντανία Σίµπλι (µτφρ. Ελένη Καπετανάκη, εκδόσεις Πλήθος)
Τρία χιαρόν πριν η Ασήµαντη λεπτοµέρεια της Παλαιστίνιας Αντανία Σίµπλι βρέθηκε στη λίστα του International Booker Prize, χωρίς να βραβευθεί εν τέλει· στην τελευταία έκθεση βιβλίου στη Φρανκφούρτη ήταν προγραµµατισµένη να γίνει η τελετή απονοµής του βραβείου LiBeraturpreis, που δίνεται κάθε χρόνο σε κάποια γυναίκα συγγραφέα από τη Λατινική Αµερική, την Αφρική, την Ασία ή τον αραβικό κόσµο, το οποίο το 2023 απέσπασε η Αντανία Σίµπλι µε την Ασήµαντη λεπτοµέρεια, αλλά η τελετή ακυρώθηκε, µε ένα σκεπτικό κάπως θολό, στα απόνερα όσων λαµβάνουν χώρα στην ταλαίπωρη εκείνη πλευρά του πλανήτη, µια πράξη σίγουρα πολιτική ήταν αυτή η ακύρωση της τελετής βράβευσης, σ’ αυτό δεν χωρά αµφιβολία.
Και αν κάποια βράβευση ή έστω η παρουσία ενός βιβλίου σε κάποια περιώνυµη λίστα προς βράβευση φέρει µαζί της κάποιες προσδοκίες πέρα από τα όρια του ίδιου του βιβλίου, αυτό είναι κάτι που µάλλον το έχουµε συνηθίσει, έχοντας καθένας από εµάς ταχθεί υπέρ, κατά ή αδιάφορα έναντι του κάθε βραβείου. Η ακύρωση της τελετής βράβευσής της ωστόσο στη Φρανκφούρτη δηµιούργησε περαιτέρω παραφερνάλια γύρω από το βιβλίο, µια διάσταση υπερπολιτική σε µια ακόµα κρίσιµη στιγµή.
Και είναι κάπως ενδιαφέρουσα η συγγένεια ανάµεσα στο σκεπτικό και την απόφαση της ηγεσίας του φεστιβάλ για τη µη βράβευση της Σίµπλι µε τον αφηγηµατικό τρόπο µε τον οποίο εκείνη επέλεξε κάποια χρόνια πριν να πει την ιστορία δύο γυναικών, να αποµονώσει δυο ασήµαντες λεπτοµέρειες από το µεγάλο κάδρο της ιστορίας. Από τη µια, η τιµωρία στο πρόσωπο της για ένα ολόκληρο λαό ή ίσως για µια φανατική πολιτική οργάνωση, η εξίσωσή της µε όσα η πολιτική στάση του γερµανικού φεστιβάλ θεωρεί ως το απόλυτο κακό, από την άλλη η αφηγηµατική επικέντρωση στην ιστορία µιας νεαρής Παλαιστίνιας που, το καλοκαίρι του 1949, ένα χρόνο µετά τη Νάκµπα (για τους Παλαιστίνιους) ή τον Πόλεµο της Ανεξαρτησίας (για τους Ισραηλινούς), θα πέσει αιχµάλωτη στα χέρια ενός λόχου, για να βιαστεί, να εκτελεστεί και να θαφτεί στην άµµο.
Είναι ανατριχιαστικό το πώς η ζωή και η µυθοπλασία ενίοτε τέµνονται.
Χωρισµένο σε δύο µέρη, το µυθιστόρηµα, της γεννηµένης το 1974 συγγραφέως, αποτελεί την αφήγηση του παραπάνω πραγµατικού περιστατικού, ενός µόνο από τα πραγµατικά περιστατικά φρίκης κάθε πολεµικής σύγκρουσης, και την έπειτα από χρόνια απόπειρα µιας νεαρής, πιθανού άλτερ έγκο της Σίµπλι, να ακολουθήσει τα τελευταία βήµατα της ανώνυµης εκείνης κοπέλας. Ο λιτός και γλωσσικά ήπιος τρόπος µε τον οποίο η τριτοπρόσωπη παντογνώστρια αφηγήτρια ακολουθεί τον Ισραηλινό διοικητή της µονάδας µέχρι την αιχµαλωσία της νεαρής Παλαιστίνιας, αποτυπώνοντας τη διαβίωση των στρατιωτών σε ένα άνυδρο µέρος, τις περιπολίες και τη διαρκή µάχη µε τα παράσιτα και το απειλητικό φως του ήλιου, είναι απόλυτα λειτουργικός, η αίσθηση πως η φρίκη παραµονεύει είναι διάχυτη χωρίς να προοικονοµείται ευκρινώς, ο αναγνώστης περνά αργά και βασανιστικά στο µικροκλίµα της περιοχής, σχεδόν κατανοεί τη µη ανθρώπινη συνθήκη εντός της οποίας ζουν οι ένστολοι άντρες υπακούοντας σε εντολές ανωτέρων.
Στα µάτια µου, η Ασήµαντη λεπτοµέρεια συγγενεύει εκλεκτικά µε τη µη µυθοπλαστική λογοτεχνία του Ροδόλφο Ουόλς, όπως αποτυπώθηκε τόσο υπέροχα στο αριστουργηµατικό –επίσης φρικώδες για την αλήθεια του– Επιχείρηση Σφαγή, το οποίο και προηγήθηκε του Εν ψυχρώ του Τρούµαν Καπότε. Μια υβριδική γραφή που πατάει τόσο στη δηµοσιογραφία όσο και στη λογοτεχνία, επικεντρώνεται στη ζοφερή πραγµατικότητα, στην αναπαράσταση ενός φρικώδους περιστατικού το οποίο πέρασε στα ψιλά, µια ασήµαντη λεπτοµέρεια σε ένα τεράστιο κάδρο γεγονότων. Η Σίµπλι, παρότι επιχειρεί µια ξεκάθαρα πολιτική λογοτεχνία, στο κυνήγι της µη λήθης, δεν αµελεί στιγµή τη λογοτεχνική αρτιότητα του έργου της, σαν η αρτιότητα αυτή να είναι ο δικός της φόρος τιµής, το αντίβαρο της οµορφιάς απέναντι στη φρίκη, ο δούρειος ίππος για να παρασύρει τον αναγνώστη και να τον εγκλωβίσει σε µια έντονη συνθήκη λογοτεχνικής απόλαυσης και σκληρού, πολύ σκληρού, ρεαλισµού.
Επιστρέφοντας στις συγκυρίες γύρω απ’ την Ασήµαντη λεπτοµέρεια, τα παραφερνάλια εκείνα τα συχνά επικίνδυνα για την πρόσληψη ενός βιβλίου, που καλώς ή κακώς αρκετά µας απασχολούν και ίσως µας επηρεάζουν, πριν την ανάγνωση -κατά τη διάρκειά της ή- στο τέλος της, όπως συµβαίνει σε µεγάλο µέρος της λογοτεχνικής παραγωγής, σε µια εποχή που όσα λέγονται για ένα βιβλίο µετατρέπονται σε δίκοπο µαχαίρι, προσδοκίες µαταιωµένες κείτονται συχνά στο δάπεδο, θα πω: παρότι ίσως, κυρίως, η µη βράβευση ή η τιµωρία της Σίµπλι για την εθνικότητά της δεν αποτελεί τον πλέον κατάλληλο δρόµο για να φτάσει το βιβλίο στα χέρια του αναγνώστη, το βιβλίο καταφέρνει εν τέλει να υπερβεί όλο το επιπρόσθετο βάρος του, να αναδυθεί και να αναπνεύσει, έστω κι αν η ανάσα του αναγνώστη γίνεται ασθµατική. Κυρίως το βιβλίο καταφέρνει να σταθεί πάνω και πέρα από τα βραβεία και τις πολιτικές αντιδικίες, φέροντας αλήθεια και λογοτεχνική οµορφιά, ταυτόχρονα, για να πει: δεν θα µου έδιναν βραβείο για πολιτικούς λόγους, αλλά για λογοτεχνικούς, δεν µου έδωσαν τελικά το βραβείο για πολιτικούς λόγους.
Η Ασήµαντη λεπτοµέρεια είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί όποιο και αν είναι το σηµείο εκκίνησης του κάθε πιθανού αναγνώστη. Η µετάφραση της Ελένης Καπετανάκη από τα Αραβικά µοιάζει να υπηρετεί υπέροχα το πρωτογενές κείµενο.
