Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι SCOLYMUS hispanicus (Σκόλυμος ο Ισπανικός. Ανήκει στην οικογένεια των Αστερωδών (Συνθέτων).
Στην Μεσόγειο υπάρχουν 3-4 είδη, τα πλέον γνωστά των οποίων είναι ο Σκόλυμος ο ισπανικός και ο Σκόλυμος ο στικτός.
Στη χώρα μας συναντούμε το βότανο με τις ονομασίες ασκόλυμπρος σκόλυμβρος ή σκολύμπρι (Κρήτη και Κύθνο), σκόλιαμπρος (Ζάκυνθο), σκόλια (Μάνη), σκολιάμπρι, ασκόλυμπρα, ασπράγκαθο, ρικόλι, σκόλυανδρος, σκόλυμος, σκόλυμος ο ισπανικός, σκόλυμπος.
Είναι πολυετές ανθεκτικό φυτό το οποίο μπορεί να φτάσει σε ύψος το ένα μέτρο. Έχει βαθιά, σαρκώδη ρίζα και χοντρό κεντρικό βλαστό που διακλαδίζεται και έχει κατά μήκος του αγκαθωτά πτερύγια. Η ρίζα του και το στέλεχος εκκρίνουν ένα γαλακτώδη χυμό, όταν κοπούν. Τα φύλλα του βγαίνουν από τη βάση, είναι μαλακά, λογχοειδή, έχουν μερικά αγκάθια και μακριούς μίσχους. Τα άνθη βγαίνουν από τις μασχάλες των φύλλων, σε κεφαλωτές ταξιανθίες, που αποτελούνται από πολλά ανθίδια. Τα πέταλά τους έχουν κίτρινο χρώμα. Το φυτό είναι ερμαφρόδιτο 9έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα) και επικονιάζεται από τα έντομα. Τα βράκτεια φύλλα τους μπορεί να είναι τριχωτά. Ο κάθε καρπός περιέχει πολλούς επιμήκεις μικρούς σπόρους, με ένα σχηματισμό διαφανών ινών στην κορυφή τους για να διευκολύνεται έτσι η διασπορά τους με τον αέρα.
Τον βρίσκουμε σχεδόν παντού, από τους λόφους μέχρι τη θάλασσα, σε καλλιεργημένα ή χέρσα χωράφια, όλο τον χειμώνα μέχρι την άνοιξη.
Τα είδη της Μεσογείου μοιάζουν αρκετά με τα κοινά φυτά που ονομάζουμε γαϊδουράγκαθα.
Ιστορικά στοιχεία
Παρά την ονομασία του «ισπανικός» είναι ένα κοινό αγκάθι γνωστό στην Ελλάδα για τις θεραπευτικές και άλλες χρήσεις, από αρχαιοτάτων ετών. Το αγκάθι αυτό αναφέρεται από τον Ησίοδο και το Θεόφραστο. Ο Ησίοδος το αναφέρει ως σκόλυμο και ο Θεόφραστος το αναφέρει ως λειμωνία σκόλυμον. Από τα αρχαία χρόνια τρώγονταν οι ρίζες, τα φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί του.
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι ο σκόλυμος είναι «πόα αρτιφυής ούσα λαχανεύεται ώσπερ ασπάραγος». Δηλαδή αναφέρει ότι στα χρόνια του έτρωγαν το τρυφερό στέλεχος όταν φύτρωνε σαν σπαράγγι.
Οι αρχαίοι υποστήριζαν (Διοσκουρίδης, Πλίνιος) ότι η ρίζα του σκόλυμου (ασκόλυμπρου) έχει αποσμητικές ιδιότητες. Συγκεκριμένα ο Πλίνιος αναφέρει ότι ο γλύπτης Ξενοκράτης πλενόταν με εκχύλισμα ασκόλυμπρου ανακατεμένο με κρασί, για να εξουδετερώσει την άσχημη μυρουδιά του ιδρώτα.
Η ρίζα του από την αρχαιότητα χρησιμοποιείτο ως φάρμακο για διάφορες παθήσεις. Οι περισσότεροι γιατροί της αρχαιότητας θεωρούσαν ότι την ρίζα του είχε διουρητική δράση. Για τον λόγο αυτό σε περιπτώσεις δυσουρίας έβραζαν την ρίζα σε κρασί και έδιναν να πιουν οι πάσχοντες.
Επίσης, το χρησιμοποίησαν και για την αντιμετώπιση της δυσοσμίας του σώματος που προκαλούσε ο ιδρώτας. Από την αρχαιότητα ο ασκόλυμπρος χρησιμοποιήθηκε ως εδώδιμο λαχανικό. Η παλαιότερη αναφορά του συναντάται στον Ησίοδο, ο οποίος προσδιορίζει τις εποχές αναφέροντας την άνθιση του ασκόλυμπρου για την αρχή του καλοκαιριού.
Οι βυζαντινοί λεξικογράφοι χαρακτήρισαν το φυτό σαν λάχανο άγριο, και ακανθώδες.
Η λαϊκή ιατρική χρησιμοποιεί σήμερα το σκόλυμο για πολλές και διάφορες χρήσεις όπως για παράδειγμα για γαστρεντερικά προβλήματα, δερματοπάθειες, νεφρολιθιάσεις και αρθρίτιδες. Ο ζωμός που παράγεται από το βράσιμο της ρίζας του σκολύμου θεωρείται ιδιαίτερα θεραπευτικός.
Στην Κρήτη ο ασκόλυμπρος είναι ένα από τα αγαπημένα φαγητά. Το γουλί της ρίζας το φτιάχνουνε σφουγκάτο ή με κρέας αυγολέμονο. Τον χυλό της ρίζας οι Κρητικοί τον χρησιμοποιούσαν εναντίον της νεφρολιθιάσεως «Είναι καλό να τονέ τρως, δεν σε πιάνουν κρυγιορέμματα και πόνοι στσι φίλιασες». Δηλαδή δεν σε πιάνουν ρευματισμοί και πόνοι των άρθρων.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα και οι βλαστοί του φυτού όταν βραστούν έχουν μια ελαφρά γεύση. Το βότανο περιέχει βιταμίνες, λίγες πρωτεΐνες και αρκετούς υδατάνθρακες. Περιέχει ακόμη φλαβονοειδή και χλωροφύλλη.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Ο ασκόλυμπρος φυτρώνει τον χειμώνα και από τον Ιανουάριο οι ρίζες (και οι τρυφεροί βλαστοί) του είναι βρώσιμες. Οι ρίζες του γίνονται βραστές και πηγαίνουν πολύ καλά με το ριζότο.
Κατάλληλη εποχή για τη συλλογή φύλλων και τρυφερών βλαστών είναι στην περίοδο του χειμώνα και μέχρι και την αρχή της άνοιξης, δηλαδή από τον Ιανουάριο έως και τον Απρίλιο, πριν αρχίσει να αναπτύσσεται το στέλεχος του φυτού. Η ρίζα συλλέγεται το φθινόπωρο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο έχει αντιιδρωτικές και διουρητικές ιδιότητες.
Σήμερα είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι γιατροί είχαν δίκιο όσον αφορά τις αντιιδρωτικές ιδιότητες του φυτού. Το αφέψημα της ρίζας βοηθά στην μείωση του ιδρώτα σημαντικά.
Συνίσταται το νερό μέσα στο οποίο βράζουμε αυτό χόρτο, να το πίνουμε σαν φάρμακο κατά των ρευματισμών και κατά της ψαμμίασης (πέτρες).
Παρασκευή και δοσολογία
Μαγειρεύεται βραστός και αυγολέμονο με ψάρι, κρέας ή σαλιγκάρια. Μπορεί επίσης να γίνει πολτός που συνοδεύει κρέατα.
Προφυλάξεις
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες. Συνεπώς προσέχουμε μόνο να είναι καλά βρασμένα τα φύλλα για να μην μας ενοχλούν τα αγκάθια και να τρώμε με μέτρο γιατί «ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλά εν τω ευ το πολύ».
