Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι ASPERULAodorata (Ασπερούλα η εύοσµος ή Τραχύδιον το εύοσµον). Ανήκει στην οικογένεια των Ρουβιϊδών και την συναντούµε µε το όνοµα Ασπερούλα.
Είναι σπάνιο φυτό στην Ελλάδα και συνήθως το συναντούµε σε ορεινούς τόπους της Θεσσαλίας και της Βόρειας Ελλάδας σε διάφορες ποικιλίες. Υπάρχουν περίου 180 ποικιλίες του φυτού. Μία από αυτές είναι η Ασπερούλα του Ταυγέτου (ASPERULAtaygetea) την οποία συναντούµε στη ∆υτική Κρήτη, Κύθηρα, Αντικύθηρα, νοτιοανατολική Πελοπόννησο. Πρόκειται για φυτό που έχει χαρακτηρισθεί σπάνιο και προστατεύεται µε το Π.∆. 67/1981.
Η Ασπερούλα η εύοσµος είναι διαδεδοµένη στα δάση των φυλλοβόλων δέντρων και ιδίως της οξυάς, όπου πολλές φορές σχηµατίζει σηµαντικές αποικίες.
Είναι κοινό βότανο στην Ευρώπη και την ∆υτική Ασία.
Είναι φυτό ποώδες και πολυετές. Φύλλα λογχοειδή, σπονδυλωτά σε οµάδες από 6 έως 8, σχεδόν λεία, όχι πολύ λαµπερά, που φέρουν στα χείλη τους πολύ µικρά αγκάθια. Στέλεχος όρθιο, τετράγωνο µε ευχάριστη ευωδιά. Τα άνθη είναι λευκά, µικρά κωδονοειδή, µε 4 λοβούς σε ταξιανθίες. Είναι είδος ερµαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζεται από µέλισσες και µύγες. Φτάνει σε ύψος τα 30 εκατοστά.
Ιστορικά στοιχεία
Το όνοµα του φυτού προέρχεται από το λατινικό asper = τραχύ και την κατάληξη ula που σηµαίνει µικρό θηλυκό.
Από το 1500 οι Αλσατοί και οι Γερµανοί παρασκεύαζαν το περίφηµο Μάιντρανκ, οινοπνευµατούχο ποτό µε άρωµα Ασπερούλας. Το ονόµαζαν και «Μαγιάτικο κρασί» γιατί ήταν το κρασί που έπιναν την Πρωτοµαγιά. Το παρασκεύαζαν µε το µούλιασµα του βοτάνου µέσα σε ελαφρά γλυκό άσπρο κρασί, το οποίο είχε ιδιότητες τονωτικές και υποβοηθητικές της πέψης. Η κατάχρηση του κρασιού αυτού µπορούσε να προκαλέσει διαταραχές της µνήµης.
Την Ασπερούλα σε αντίθεση µε άλλα βότανα, όταν αποξηραίνεται αυξάνει το άρωµα της. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο στο παρελθόν την χρησιµοποιούσαν ευρέως για το στρώσιµο του σπιτιού ή της εκκλησίας, σαν χαλί στο πάτωµα και αρωµατικό της ατµόσφαιρας. Την χρησιµοποιούσαν ακόµη για το γέµισµα των στρωµάτων και τον αρωµατισµό των κλινοσκεπασµάτων. Με τα άνθη και τα φύλλα του φυτού έφτιαχναν ένα εξαιρετικό τσάι. Ο Γκέραρντ έγραφε ότι την έβαζαν στο κρασί «για να κάνουν ευτυχισµένο αυτόν που θα το πιει».
Το βότανο χρησιµοποιείται ακόµη για σιρόπι, αρωµατισµό µπύρας, σε µπράντι, λουκάνικα, ζελέ, µαρµελάδα, αναψυκτικά και παγωτά.
Τα φύλλα και τα άνθη του φυτού είναι βρώσιµα ωµά ή µαγειρεµένα.. Τα φύλλα τα έβαζαν σε φρουτοσαλάτες. Στη λαϊκή ιατρική τον Μεσαίωνα το βότανο χρησιµοποιήθηκε για την θεραπεία πληγών και κοψιµάτων. Το χρησιµοποιούσαν επίσης εσωτερικά σε πεπτικά και ηπατικά προβλήµατα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό περιέχει ασπερουλοσίδιο το οποίο αναδίδει οσµή κουµαρίνης η οποία είναι γλυκιά όταν ξεραθεί το φυτό, ανθρακινόνες, φλαβονοειδή, ιριδοειδή (βιοχηµικές ουσίες που παράγει το φυτό ως άµυνα κατά της µόλυνσης και άλλων απειλών), τανίνη, κιτρικό οξύ και ρουβιχλερικό οξύ. Η κουµαρίνη βρίσκεται σε µεγάλη ποσότητα µέσα στο φυτό και έχει υπνωτικές και ναρκωτικές ιδιότητες.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Η Ασπερούλα ανθίζει από Απρίλιο µέχρι Ιούνιο. Οι σπόροι του ωριµάζουν Ιούλιο και Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούµε τις ανθισµένες κορυφές και ολόκληρο το φυτό το οποίο συλλέγουµε πριν ανθίσει καλά.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
∆ρα ως καθαρτικό, διαλυτικό, ελαφρό διουρητικό και εφιδρωτικό. Έχει ιδιότητες στυπτικές, τονωτικές και αντισηπτικές.
Συνίσταται στην αρχή της λιθιάσεως νεφρού και χοληδόχου κύστης, σε οδυνηρά έµµηνα, νευραλγίες. Επίσης είναι χρήσιµο κατά του ικτέρου, είναι χωνευτικό γιατί διευκολύνει την πέψη, ηρεµιστικό κι πολύ ευεργετικό σε περιπτώσεις αϋπνίας.
Η κουµαρίνη και τα φλαβονοειδή που περιέχει το φυτό ενισχύουν τα τριχοειδή αγγεία και το κάνουν χρήσιµο για περιπτώσεις φλεβίτιδας και κιρσών.
Εξωτερικά ως κατάπλασµα το φυτό κοπανισµένο χρησιµοποιείται σε κεφαλόπονους, τραύµατα και χτυπήµατα.
Στην οµοιοπαθητική χρησιµοποιούν το φυτό για την παρασκευή ενός βάµµατος που χρησιµοποιείται σε φλεγµονές µήτρας.
Η Ασπερούλα ακόµη δρα ως εντοµοαπωθητικό και ειδικά εναντίον του σκώρου.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε δύο κουταλάκια του γλυκού ξηρό βότανο σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό, το σκεπάζουµε και το αφήνουµε για 10 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε πρωί και βράδυ.
Για εξωτερική χρήση το παρασκευάζουµε ως αφέψηµα βράζοντας 30-50 γραµµάρια του βοτάνου σε ένα λίτρο νερό για 5 λεπτά. Όµως και τα φρέσκα φύλλα µπορούν να πολτοποιηθούν και να χρησιµοποιηθούν ως κατάπλασµα σε εξωτερικά τραύµατα, φλεβίτιδα και κιρσούς.
Προφυλάξεις
Η κατάχρηση κρασιού µε ασπερούλα µπορεί να προκαλέσει διαταραχές µνήµης. Σε υψηλές δόσεις το βότανο µπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ίλιγγο ή υπνηλία λόγω της τοξικότητας της κουµαρίνης. Το βότανο δεν πρέπει να χρησιµοποιείται από όσους έχουν κυκλοφοριακά προβλήµατα και κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης.
