Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι ASTRAGALUS Creticus (Αστράγαλος ο Κρητικός). Ανήκει στην οικογένεια των Ελλοβοκάρπων. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις κοινές ονομασίες Μουλοροφάνα, Τραγάγκαθα, Κολοστούπι (Παρνασό), Παλαμονίδη (Φθιώτιδα), Κεντούκλα (Κρήτη).
Πολυετής, χαμηλός, προσκεφαλόμορφος θάμνος, με πολλές διακλαδώσεις. Φύλλα μήκους από 2 έως 5 εκατοστά, πτεροσχιδή με 6 ή 7 ζεύγη γραμμοειδών – λογχοειδών τριχωτών φυλλαρίων που καταλήγουν σε αγκάθι. Άνθη 10 έως 12 χιλιοστών ανά ζεύγη, στις μασχάλες των φύλλων. Πέτασος λευκορόδινος, πτερύγια και τρόπιδα σε κίτρινο ανοιχτό χρώμα. Έχει ρίζα υπόλευκη, ινώδη, που αυξάνεται πλαγίως.
Στην ελληνική χλωρίδα, αναφέρονται 33 είδη και μερικά από αυτά είναι ο Κεφαλληνιακός, που απαντάται σε Κεφαλληνία, Παρνασσίδα και Φθιώτιδα, ο Κρητικός ιθαγενής της Κρήτης, ο Παρνάσσιος που απαντάται σε Παρνασσίδα, Αττική και Ήπειρο. Ο Στενόφυλλος, κοινός σε όλη την Ελλάδα κυρίως όμως σε Ήπειρο, Κρήτη, Κύπρο, Αρμενία και πολλά μέρη της Ανατολής.
Υπάρχει ακόμα και ο ASTRAGALUS angustifolius που τον συναντούμε με τις κοινές ονομασίες Κεντούκλα ή Τετράγκαθο. Πρέπει να υπάρχει κάποια σύγχυση ανάμεσα στα δύο φυτά για τον λόγο αυτό ονομάζονται και τα δύο Κεντούκλες. Βέβαια μοιάζουν μεταξύ τους και απαντώνται στους ίδιους βιότοπους και μάλλον έχουν τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες.
Η γόμμα που παράγεται από το φυτό είναι γνωστή στη χώρα μας ως Αδραγάνθιον κόμμι (GOMME adragante) και τη βρίσκουμε εύκολα στις φαρμακαποθήκες ή στα χρωματοπωλεία.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την Αρχαιότητα. Ο Αστράγαλος της Αρμενίας είναι ο Αστράγαλος του Διοσκουρίδη και του Θεόφραστου. Ο Θεόφραστος το αποκαλούσε και Τετράγκαθα. Αναφέρει χαρακτηριστικά «Έχει δε δάκρυον και ιξία εν Κρήτη και Τραγάκανθα καλουμένη. Τοιαύτην δε πρότερον ώοντο, μόνο εν Κρήτη φύεσθαι, νυν δε φανερά και εν Αχαΐδι της Πελοποννήσου και της Ασίας περί την Μηδείαν».
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει το φυτό ως καταπραϋντικό, για τις παθήσεις του αναπνευστικού και τονωτικό για τους εξασθενισμένους οργανισμούς.
Βότανο γνωστό στην Κρήτη. Η ονομασία Κεντούκλα είναι Βυζαντινής προελεύσεως. Κέντουκλα ονόμαζαν οι Βυζαντινοί τους χονδροειδείς μάλλινους επενδύτες τους. Η Κεντούκλα έχει κυανίζοντα φύλλα και κάτω από το πυκνό της φύλλωμα έχει πολλά αγκάθια. Στον Ψηλορείτη η Κεντούκλα έχει πλατύτερα φύλλα. Στο Λασίθι είναι στενόφυλλη. Είδος Κεντούκλας είναι και η ροβυθιά (αστράγαλος ο ερέβινθος) που δίνει σπέρματα εξαιρετικά παχυντικά για τα πρόβατα. Οι Κρητικοί όμως χρησιμοποιούσαν τη γόμμα και για θεραπευτικούς σκοπούς. Τον ιξό της, “τση Κεντούκλας το δάκρυο”, το χρησιμοποιούσαν σε έμπλαστρα και αλοιφές.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα περισσότερα είδη αστράγαλου περιέχουν τραγακάνθινο κόμμι, χρήσιμο στη φαρμακοποιία, ζαχαροπλαστική και τέχνες. Αυτό λαμβάνεται με εντομές που προξενούνται Ιούλιο και Αύγουστο, λίγο κάτω από τον λαιμό του φυτού. Σε μερικά μέρη η ουσία αυτή ονομάζεται και Τραγάνι ή Κιτρές. Είναι διαφανής, λευκή και περιέχει αμυλόκοκκους. Είναι μερικώς διαλυτή στο νερό και το αδιάλυτο υπόλειμμα μετατρέπεται σε ζελατινώδη μάζα. Το υδροδιαλυτό τμήμα δίνει με υδρόλυση αραβινόζη και λακτόζη, ενώ το αδιάλυτο τραγακανθόζη και ξυλόζη. Είναι υποκίτρινο, χωρίς οσμή και γεύση. Στη φαρμακοποιία χρησιμοποιείται για γλισχράματα και στην τυποβαφική για την κατασκευή υφασμάτων που δύσκολα μαλακώνουν. Η γόμμα του φυτού περιέχει αραμπίνη, μπασορίνη, άμυλο και άλατα.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Μάιο. Χρησιμοποιείται η γόμμα του φυτού που βγαίνει από τον βλαστό, στον οποίο γίνεται μία εγκοπή τους καλοκαιρινούς μήνες.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι βότανο με μαλακτικές και εφιδρωτικές ιδιότητες. Έχει ανάλογες χρήσεις με το αραβικό κόμμι (COMME arabique).Το γλοιώδες διάλυμα της γόμμας του φυτού χρησιμοποιείται στη φαρμακοποιία σαν φορέας που κρατά τα διάφορα υλικά χωρίς να κατασταλάζουν.
Παρασκευή και δοσολογία
Την γόμα του φυτού τη λειώνουμε σε βραστό νερό. Αφήνουμε να κατασταλάξει και παίρνουμε το γλοιώδες καθαρό μέρος. Στον πάτο κατασταλάζει η κυτταρίνη και το άμυλο.
Προφυλάξεις
Δεν αναφέρονται παρενέργειες.
