Δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες μια σημαντική έκθεση για τα ασυνόδευτα παιδιά προσφύγων στην Ελλάδα με τίτλο «Χωρίς χαρτιά, δεν υπάρχει ζωή: Νομικά εμπόδια στην πρόσβαση, στην προστασία για τα ασυνόδευτα παιδιά στην Ελλάδα».
Η εν λόγω έκθεση είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες με τη διεθνή οργάνωση προστασίας των παιδιών «Save the Children International».
Η έκθεση, σύμφωνα με τη σχετική ενημέρωση του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, βασίζεται σε διεξοδικές συνεντεύξεις με 12 ασυνόδευτα παιδιά και σε μια επισκόπηση του ελληνικού συστήματος ασύλου, περιγράφει λεπτομερώς πώς:
• τα περισσότερα ασυνόδευτα παιδιά στην Ελλάδα βασίζονται στο σύστημα ασύλου για να νομιμοποιήσουν τη διαμονή τους, αν και αυτή η διαδικασία είναι ακατάλληλη για παιδιά και τα περισσότερα από αυτά απορρίπτονται
• αυτή η κατάσταση ενισχύει την ευαλωτότητά τους, καθώς ζουν με φόβο και ανασφάλεια και, ως εκ τούτου, είναι ευάλωτα στην εκμετάλλευση και την κακοποίηση
Η έκθεση συνηγορεί για τα εξής:
• την υιοθέτηση ειδικής άδειας διαμονής για όλα τα ασυνόδευτα παιδιά, μόνο επειδή είναι παιδιά, μόνα και σε μετακίνηση, όπως έχουν ήδη κάνει σχεδόν τα μισά κράτη – μέλη της Ε.Ε.
• την τροποποίηση της υφιστάμενης διαδικασίας χορήγησης άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε ασυνόδευτα παιδιά, προσαρμοσμένη στην πραγματικότητα των παιδιών που είναι εκτοπισμένα, μόνα και σε μετακίνηση
• την παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας κατάλληλης για την ηλικία και την εφαρμογή στην πράξη ενός συστήματος επιτροπείας που μαζί θα συμβάλουν στη μείωση των κινδύνων για τα ασυνόδευτα παιδιά.
Στην έκθεση επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, ότι τα παιδιά αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις όταν οι αιτήσεις ασύλου απορρίπτονται, ενώ συχνά δεν έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να εκφράσουν τον φόβο της δίωξης.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2022 μόλις 981 θετικές πρωτόδικες αποφάσεις αποδόθηκαν για ασυνόδευτα παιδιά από τις συνολικά 3.175 αιτήσεις που υποβλήθηκαν, αφήνοντας τη συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών χωρίς έγγραφα, δεδομένου ότι η διαδικασία ασύλου είναι -επί του παρόντος– ο βασικός τρόπος για ένα ασυνόδευτο παιδί να νομιμοποιήσει τη διαμονή του.
Τα παιδιά στα οποία δεν χορηγείται άσυλο, επισημαίνεται στην έκθεση, δεν δικαιούνται αυτομάτως άδεια διαμονής, αφήνοντάς τα έκθετα και ευάλωτα στην εκμετάλλευση και κακοποίηση. Η παρούσα έκθεση τονίζει την ανάγκη για μια ειδική άδειας παραμονής για τα ασυνόδευτα παιδιά, που να διασφαλίζει τα πλήρη δικαιώματά τους τουλάχιστον μέχρι να φτάσουν την ενηλικίωση. Αυτό θα βοηθούσε τα παιδιά στην Ελλάδα να μεταβούν στην πρόσφατα θεσμοθετημένη δεκαετή άδεια παραμονής όταν ενηλικιωθούν.
Τα παιδιά χωρίς χαρτιά ζουν σε μια κατάσταση ανασφάλειας και του φόβου της απέλασης. Αυτός ο φόβος είναι ιδιαίτερα έντονος για τα παιδιά που καταγράφονται λανθασμένα ως ενήλικες, εκθέτοντάς τα σε πιθανή βλάβη ή στην επιστροφή τους.
Πολλοί έφηβοι είναι πρόθυμοι να κερδίσουν τα προς το ζην αλλά συχνά κινδυνεύουν να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Χωρίς νομικά έγγραφα, τα παιδιά μπορούν επίσης να συσσωρεύσουν χρέη από την κάλυψη των βασικών τους αναγκών, παραμένοντας ακόμα πιο εκτεθειμένα στην κακοποίηση και σε πιθανή συμμετοχή σε εγκληματικές δραστηριότητες.
Ενώ οι ελληνικοί νόμοι εγγυώνται δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλες τις ευάλωτες ομάδες, τα χωρίς χαρτιά παιδιά συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Η έλλειψη των απαραίτητων εγγράφων, σε συνδυασμό με τεράστια ζήτηση, έχει επιβαρύνει την υγειονομική περίθαλψη και προσβασιμότητα.
Η παρούσα έκθεση δείχνει τις σημαντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ασυνόδευτα παιδιά που αναζητούν άσυλο στην Ελλάδα. Οι προκλήσεις αυτές οφείλονται στο περίπλοκο σύστημα χορήγησης ασύλου της χώρας και την έλλειψη ειδικής άδειας παραμονής για τα παιδιά.
Η έλλειψη κατάλληλων εγγράφων καθιστά τα παιδιά ανασφαλή και αβέβαια και αποτελεί παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Τα περισσότερα ασυνόδευτα παιδιά βασίζονται στις κάρτες αιτούντων άσυλο, οι οποίες πρέπει να ανανεώνονται κάθε έναν, τρεις ή έξι μήνες, για να τους δώσουν το δικαίωμα να παραμείνουν στην Ελλάδα. Ωστόσο, πολλά παιδιά αγωνίζονται να αποκτήσουν αυτά τα έγγραφα λόγω σειράς νομικών εμποδίων, με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε παιδιά «χωρίς χαρτιά».
Πολλαπλά εμπόδια προκαλούν δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ασυνόδευτα παιδιά στην κατεύθυνση προς ένα σταθερό καθεστώς αδειών διαμονής.
Αυτά περιλαμβάνουν τη μη ομοιόμορφη εφαρμογή της διαδικασία εκτίμησης της ηλικίας, ένα μη λειτουργικό σύστημα κηδεμονίας, την απόρριψη αιτήσεων ασύλου, την περιορισμένη δυνατότητα διοικητικής προσφυγής μετά από απόρριψη, και τις δικαστικές προσφυγές που είναι απρόσιτες στα περισσότερα παιδιά.
Η έκθεση υπογραμμίζει επίσης τις δυσανάλογες προκλήσεις για τα παιδιά ορισμένων εθνικοτήτων, όπως το Πακιστάν, μετατρέποντας τα σε παιδιά χωρίς έγγραφα.
Η λανθασμένη ταυτοποίηση των παιδιών ως ενηλίκων αποτελεί επαναλαμβανόμενο πρόβλημα. Η αμφισβήτηση της λανθασμένης ταυτοποίησης είναι ένα μνημειώδες έργο για ένα παιδί, ιδίως γι’ αυτό χωρίς κηδεμόνα.
Το μη εφαρμοσμένο στην πράξη σύστημα για διορισμένους από το κράτος κηδεμόνες για παιδιά που είναι μόνα τους περιπλέκει περαιτέρω τα πράγματα.
Η εφαρμογή από την Ελλάδα της «ασφαλούς τρίτης χώρας» θέτει επιπροσθέτως σε κίνδυνο το άσυλο ενός παιδιού. Προϋποθέτει ότι ένα παιδί από μια συγκεκριμένη χώρα αιτιολογεί γιατί δεν ζήτησε άσυλο στη λεγόμενη «ασφαλή τρίτη χώρα» που ήρθε, από την οποία προέρχεται. Αυτό είναι ένα αγχωτικό και συχνά αδύνατο έργο για ένα ασυνόδευτο παιδί.
