«Μέσω της αφήγησης ανακαλύπτουμε το νόημα της ζωής», επισημαίνει η συγγραφέας και συντονίστρια εκπαιδευτικού έργου Αθηνά Ντούλια, το νέο βιβλίο της οποίας “Η δύναμη της αφήγησης – Λογοτεχνικές αναγνώσεις & δημιουργική έκφραση” κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης “Πυξίδα της Πόλης”.
Ένα βιβλίο μέσα από το οποίο αναδεικνύονται η διαχρονική γοητεία της αφήγησης και οι πολλαπλές παιδαγωγικές αρετές της παιδικής λογοτεχνίας, ενώ συγχρόνως μπορεί να διαβαστεί κι ως ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς και γονείς που θέλουν να μυήσουν τους μαθητές και τα παιδιά τους αντίστοιχα στον κόσμο του βιβλίου.
Η συγκεκριμένη έκδοση αποτέλεσε την αφορμή για να συναντήσουμε τη συγγραφέα και να μιλήσουμε μαζί της για παραμύθια, που αφορούν μικρούς και μεγάλους, τον μύθο που επιβιώνει στη σύγχρονη “απομαγευμένη” εποχή μας, αλλά και την άνθηση που γνωρίζει στις μέρες μας η παιδική λογοτεχνία, δίνοντας πολλές φορές απαντήσεις σε σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν παιδιά – εφήβους αλλά και τις οικογένειές τους.
– Στο βιβλίο αναφέρεστε στην παιδαγωγική διάσταση των παραμυθιών. Τα παραμύθια είναι μια από τις παλαιότερες μεθόδους διαπαιδαγώγησης, ένας τρόπος για να μάθει κανείς τη ζωή, τι σημαίνει καλό – κακό κ.λπ. Σήμερα το παραμύθι διατηρεί αυτή τη δυναμική;
Νομίζω ότι είναι το μοναδικό είδος που έχει αντέξει τόσο πολύ στον χρόνο, έχοντας βέβαια μετασχηματιστεί μέσα στα χρόνια. Τι έχουν όμως διαχρονικά μέσα τα παραμύθια; Έναν ήρωα, δοκιμασίες, το καλό, το κακό κ.λπ. και πάντοτε τελειώνουν με ένα αισιόδοξο μήνυμα, ότι μπορείς να τα καταφέρεις. Εκεί βρίσκεται η δύναμη των παραμυθιών. Δεν σου λένε ότι η ζωή είναι ρόδινη, χωρίς δυσκολίες, εμπόδια και προκλήσεις, αλλά ότι μπορείς, με την κατάλληλη βοήθεια και δυνάμεις που θα αναπτύξεις ο ίδιος, να βγεις νικητής. Νομίζω ότι αυτό το στοιχείο έχουν ανάγκη τα παιδιά. Ας μην ξεχνάμε ότι στα παραμύθια ενεργοποιούνται δύο πολύ βασικοί μηχανισμοί: η προβολή και η ταύτιση. Το παιδί ταυτίζεται με έναν ήρωα, προβάλλει πάνω του αγωνίες, φοβίες κ.λπ., αλλά συγχρόνως βλέποντας τον ήρωα να τα καταφέρνει νιώθει ότι μπορεί να τα καταφέρει κι αυτό. Γι’ αυτό και παιδοψυχίατροι και θεραπευτές λένε ότι παιδιά που δεν συναντήθηκαν με παραμύθια θα τα βρει απροετοίμαστα η αγριότητα της ζωής. Υπάρχει μάλιστα και μια ιστορία σχετική με τον Αϊνστάιν. Πήγε λέει κάποτε μια μητέρα και τον ρώτησε τι να κάνει για να προετοιμάσει το παιδί της για τις προκλήσεις της ζωής κι αυτός της απάντησε να του διαβάζει παραμύθια. “Εντάξει, και τι άλλο;”, επέμεινε αυτή. “Περισσότερα παραμύθια”, της είπε. “Ναι, αλλά και τι άλλο;”, επανέλαβε εκείνη. “Ακόμα περισσότερα παραμύθια”, αποκρίθηκε εκείνος.
– Όταν λέτε ότι το παραμύθι έχει μετασχηματιστεί μέσα στα χρόνια τι εννοείτε;
Ό,τι μέσα στα χρόνια βγήκαν και παραμύθια με τη μορφή της παιδικής λογοτεχνίας, ταινιών κ.λπ. Παρόλα αυτά ο βασικός πυρήνας παραμένει ο ίδιος: ο ήρωας που παλεύει με αντιξοότητες και βγαίνει νικητής.
– Ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχεί η “απομάγευση του κόσμου”, όπως έλεγε ο Μαξ Βέμπερ. Έχουν θέση τα παραμύθια σε μια κοινωνία που θέλει να αυτοπροσδιορίζεται ως ορθολογιστική;
Ίσως το παραμύθι είναι απαραίτητο σε μια τέτοια εποχή ως μια δυνατότητα φυγής κι ως αντιστάθμισμα σε αυτό τον ρεαλισμό και την πεζή πραγματικότητα. Τα παιδιά άλλωστε γνωρίζουν ό,τι όλα αυτά που συμβαίνουν στα παραμύθια είναι μια σύμβαση, ότι ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας. Ίσως να έχουν όμως ανάγκη τα παραμύθια για να μπορέσουν να αντέξουν αυτό που συμβαίνει στη ζωή τους.
– Τα παραμύθια είναι μόνο για παιδιά;
Τα παραμύθια απευθύνονταν από παλιά σε μεγάλους. Η έρευνα λέει ότι το είδος του παραμυθιού αναπτύχθηκε στα σπεροκαθίσματα. Όταν οι άνθρωποι της υπαίθρου τελείωναν με τις αγροτικές τους ασχολίες, μαζεύονταν στο τέλος της ημέρας γύρω από τη φωτιά και αφηγούνταν ιστορίες. Ήταν μια προφορική ψυχαγωγική παράδοση που διαδίδονταν από στόμα σε στόμα και κάθε περιοχή προσέθετε τα δικά της στοιχεία.
– Μέσα στο βιβλίο σας γίνεται μια καταγραφή των συγγραφέων από την Κρήτη που έχουν γράψει παιδικά βιβλία. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια άνθηση στην παιδική λογοτεχνία. Γιατί αυτό; Είναι μια μόδα και μια εμπορική τάση ή κρύβει και κάτι περισσότερο; Το ρωτάω αυτό γιατί κάποτε η παιδική λογοτεχνία θεωρούνταν υποδεέστερη, την υποτιμούσαν…
Αυτό έχει αλλάξει πλέον. Η παιδική λογοτεχνία καταπιάνεται στις μέρες μας με μια ευρεία θεματολογία: μιλάει για το περιβάλλον, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις κοινωνικές συνθήκες κ.λπ. Έχουν γραφτεί αξιόλογες ιστορίες που περνάνε σημαντικά μηνύματα στο παιδί και τον έφηβο αλλά και βοηθάνε τον γονέα που θέλει να μιλήσει στα παιδιά του για αξίες, χωρίς τον παλιό ηθικοδιδακτισμό. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια πληθώρα παραγωγής βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας και ιστοριών με θέματα που αφορούν την ειδική αγωγή, τα διαζύγια, την απώλεια κ.ά., τα οποία ήρθαν να καλύψουν ένα σημαντικό κενό για τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς που θέλουν να θίξουν τέτοια θέματα, αλλά και να μιλήσουν στα παιδιά με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν του γονέα ή του δάσκαλου.
– Η λογοτεχνία υπάρχει στην εκπαίδευση, αλλά σε ένα πλαίσιο που δεν βοηθάει τα παιδιά να αγαπήσουν και να γοητευτούν από τη λογοτεχνία. Τι λείπει;
Νομίζω ότι λείπει η διαδραστικότητα, αλλά αυτό τείνει να αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Τι κάνουμε; Κάνουμε βιωματικά εργαστήρια με αφορμή ένα λογοτεχνικό βιβλίο, έτσι ώστε η ιστορία να είναι το όχημα και μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες που να καλλιεργούν δεξιότητες στο παιδί να προσελκύεται το παιδί στον κόσμο του βιβλίου και να θέλει να τον γνωρίσει. Αυτό θα γίνεται συστηματικά και στα σχολεία από του χρόνου, μέσα από τα νέα αναλυτικά προγράμματα, όπου έχει προβλεφθεί ώρα λογοτεχνίας στην οποία θα γίνονται βιωματικά εργαστήρια. Συγχρόνως, τα περισσότερα σχολεία έχουν μπει σε δίκτυα βιβλιοθηκών και δίνονται κονδύλια για να αγοράζονται βιβλία για τις σχολικές βιβλιοθήκες…
– Στις μέρες μας η εικόνα και η οθόνη είναι πιο ισχυρές από ποτέ. Μπορεί να έχει μέλλον το χαρτί και το βιβλίο σε ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον;
Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε. Να δείξουμε ότι η επαφή με το χαρτί και το βιβλίο είναι κάτι διαφορετικό και ότι το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Δηλαδή εμείς θα δείξουμε το ψηφιακό, την εικόνα ή ένα διαδραστικό παιχνίδι, αλλά με απώτερο σκοπό να τους φέρουμε σε επαφή με το βιβλίο. Έχει άλλη χάρη να ξεφυλλίζεις το βιβλίο, να το μυρίζεις, να μπορείς να σημειώνεις πάνω του τις σκέψεις σου. Πράγματα δηλαδή που για τη δική μας γενιά ήταν αυτονόητα όταν μεγαλώναμε, αλλά που για τις σημερινές δεν είναι.
Το βιβλίο
Το βιβλίο της Αθηνάς Ντούλια “Η δύναμη της αφήγησης – Λογοτεχνικές αναγνώσεις & δημιουργική έκφραση” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης “Πυξίδα της Πόλης”. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε 3 μέρη: Α’ μέρος – Μελέτες για το παραμύθι και την παιδική λογοτεχνία. Β’ μέρος – Παραμύθι, παιδική λογοτεχνία και εκπαίδευση και Γ’ μέρος – Παράρτημα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τρίτο μέρος του βιβλίου η συγγραφέας έχει συγκεντρώσει τα βιβλία για παιδιά που έχουν εκδώσει συγγραφείς από την Κρήτη σε διάφορες εκδόσεις.
