Μπάλος – Γραμπούσα 55 χρόνια πριν

Πρόσφατα καταχωρίσθηκαν στα “Χ.Ν.” μερικές αναφορές για τη θαυμαστή παραλία του Μπάλου που αφορούσαν αναμνήσεις, έργα, προγραμματισμούς.
Ας καταθέσω και εγώ μερικές παλαιότερες αναμνήσεις και ίσως άγνωστα στους πολλούς στοιχεία για την περιοχή καθώς και απόψεις. Οπως έχω και άλλες φορές γράψει, ο Ορειβατικός Χανίων πρώτος  γνώρισε στους πολλούς και ανέδειξε όχι μόνο τα βουνά μας, αλλά και τις παραλίες των Χανίων και πέρα από αυτά.
Πριν 50 χρόνια ήταν άγνωστες ακόμη και στους περισσότερους Χανιώτες ο Μπάλος – Γραμπούσα, το Λαφονήσι… τα Φαλάσαρνα, η Σούγια, ο Γραμμένος και άλλες και με τις πρώτες οργανωμένες από αυτόν εκδρομές και με ώρες πεζοπορίας έφθαναν οι συμμετέχοντες ως εκεί.
Την 9 – 10 Ιουλίου 1960 σε εκδρομή με ψαροκάικο και αρχηγό τον Χρ. Χουλιόπουλο φθάσαμε στο νησί της Γραμπούσας που το τοπίο και το μνημείο μας γοήτευσαν. Ατομα 18. Αυτό που θυμάμαι ακόμη είναι το μέχρι πέρα από τα μεσάνυχτα γλέντι με τον μακαρίτη Γαμπά και άλλους και το γεγονός ότι δύσκολα κοιμήθηκα το βράδυ ανατριχιάζοντας κάθε τόσο από ουρλιαχτά σαν κλάμα μωρού. Ηταν λέει τα θαλασσοπούλια Αρντένες που δεν γνωρίζω αν επιβίωσαν μέχρι σήμερο. Την 23 – 24 Σεπτεμβρίου 1961 22 άτομα με αρχηγό την αφεντιά μου ξεκινήσαμε πριν από το χωριό Καλυβιανή και με τέσσερις ώρες πεζοπορία φθάσαμε στον μαγευτικό Μπάλο όπου διανυκτερεύσαμε. Πάλι το αλησμόνητο γλέντι όπως και όλες οι εκδρομές με διανυκτέρευση ήταν ένα πανηγύρι χαράς τότε.
Απόλυτη ερημιά και γαλήνη και τα όστρακα, που τα λέγαμε κυδώνια, να γεμίζεις σακιά από τον βυθό της θάλασσας. Επιστροφή με την ίδια πεζοπορία την επόμενη. Και ακόμη άλλες πολλές παρόμοιες εκδρομές εκεί. Μάλιστα ο Μπάλος είχε αποκτήσει φανατικούς λάτρες που κάποιες άλλες μέρες κατασκήνωναν εκεί και επιμελούνταν και την καθαριότητα της περιοχής όπως ο φωτογράφος Τάσος Πρωτοψάλτης και άλλοι. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια πολλά έγιναν εις βάρος της περιοχής: Τα αυθαίρετα που έπρεπε να έχουν φύγει από καιρούς. Η εξόντωση των φουριάρικων γαϊδάρων που ζούσαν στα πέριξ σε κοπάδια γιατί, κατά τους ισχυρισμούς βοσκών, έτρωγαν το χορτάρι ή και τα… ζώα. Βαρβαρότητα. Η ρύπανση και η ανεξέλεγκτη παραμονή. Πολλά θα ήταν δυνατόν να προσφέρει ακόμη αυτός ο τόπος και γενικά η Γραμπούσα. Ισως χρειάζονται:
– Καθαρισμός του μονοπατιού από Μπάλο ως το Ριζόσπηλιο στο Τηγάνι όπου την 28-10-1825 μετά από πολιορκία των Τούρκων μαρτύρησαν δεκάδες χριστιανοί που είχαν καταφύγει σ’ αυτό το μικρό σπηλαιοβάραθρο. Και πινακίδα που να αναφέρει το γεγονός. Χάραξη – καθαρισμός μονοπατιών για ανάβαση στην κορυφή Γέρω Σκήνος, την Αρχαία Κώρυκο. Καμιά κορφή στα Λευκά Ορη δεν έχει την αγριάδα και τη θέα αυτής στα 715 μέτρα ύψους της. Είναι φοβερές οι σχισμάδες των βράχων που θυμίζουν Γκίγκιλο. Λίγο πιο πέρα από Αγία Ειρήνη η καλύτερη ανάβαση.
Το μοναστήρι του Αη Γιάννη κάτω από τη γραφική Αγία Ειρήνη με το θαυμαστό νερό της πηγής της. Το Αγνειον με τις πηγές γλυκού νερού στην επιφάνεια της θάλασσας. Το τεράστιο σε άνοιγμα σπήλαιο, ορατό από τη θαλάσσια διαδρομή, που καταχωρισμένο σε γερμανικό σύγγραμμα αναφέρεται σαν λατρευτικό με τεχνητή την καμάρα του. Σπήλαια με αρχαιολογικό ενδιαφέρον κ.λπ.
Για το δράμα του Ριζόσπηλιου έχει γράψει ο λογοτέχνης και άρχοντας της Γραμπούσας Θανάσης Δεικτάκης:
«Στου λυτρωμού τη ματωμένη στράτα
διωγμένα από του Τούρκου το μαχαίρι
συμπόνοια εκείνος άκαρδος δεν ξέρει
Αγαρηνού σαν σβήσαν τα φουσάτα.
Τα στήθια σας τα τρυφερά γεμάτα
από της πίστης το γλυκό αγέρι
με όραμα της λευτεριάς τ’ αστέρι
παντέρμη Κρήτη άντεχε και κράτα.
Στα έγκατα της γης κραυγές αθώων
αγιάσανε τις πέτρες και βρεθήκαν
στη χώρα των μαρτύρων και ηρώων.
Και αν βάρβαροι στο κάλλος εφανήκαν
του τόπου ψαρά βάστα τα κουπιά σου
του Τηγανιού το θρήνο αφουγκράσου».

Ενα από τα λαϊκά τραγούδια που έχουν γραφτεί για τη θυσία στο σπήλιο αναφέρει:
«Εις το Τηγάνι στα ζεστά και στον Προφήτη Ηλία
ενόμιζες πως ήτανε δευτέρα παρουσία.
Η μάνα σφίγγει το παιδί με πόνο στην αγκάλη,
μα ο Τούρκος δίχως λύπηση του παίρνει το κεφάλι».

Επίσης η ανάδειξη της εκκλησούλας των Αγίων Πάντων στην αρχή προς Τηγάνι όπου είναι εντοιχισμένα μέλη αρχαίου ιερού. Οσο για τη νησίδα της Γραμπούσας μήπως θα πρέπει να οριοθετηθεί ο αρχαιολογικός χώρος και να αποκτήσει πάλι η υπόλοιπη έκταση την ιδιότητα της δημόσιας, ώστε να δυνηθεί το Δασαρχείο να προβεί σε εκτεταμένη δενδροφύτευση, αφού φυσικά απαλλαγεί αυτός ο χώρος από τη βόσκηση; Η νησίδα, αν δεν κάνω λάθος, είχε παραχωρηθεί επί υπουργού οικον. Ν. Χριστοδουλάκη εξ ολοκλήρου στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Επίσης η χρήση του στη νησίδα δίπλα στην Εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, ανεγερθέντος κτίσματος σαν φυλακίου που σήμερα το χρησιμοποιούν μερακλήδες ψαράδες και πότες.
Ακόμη η βελτίωση του αμαξωτού δρόμου από Καλυβιανή και του πάρκινγκ στην κάθοδο για Μπάλο. Οσο για τα Φαλάσαρνα η πρώτη οργανωμένη μετάβαση για διήμερη εκδρομή επραγματοποιήθηκε την 8-6-1963 με πεζοπορία από Πλάτανο, αφού ο δρόμος διανοίχθηκε πολύ αργότερα από τα χρήματα που έλαβε η κοινότητα Πλατάνου από την πώληση της βραχονησίδας. Ποντικός στο Νάτο για παρατηρητήριο του ρωσικού στόλου που τότε είχε αγκυροβόλιο μεταξύ Κυθήρων και Κρήτης. Εφυγε όμως ο στόλος, αλλά η νησίδα έμεινε.
Είναι μοναδική περιοχή σε ολόκληρη την Ελλάδα η Κίσαμος στην οποία ευρίσκονται οι τρεις ωραιότερες παραλίες της Ευρώπης έστω και αν η τρίτη είναι… συμισακή με το Σέλινο.