Ένα ακόμη βιβλίο για το ενδεχόμενο μίας νέας μεγάλης οικονομικής κρίσης εξεδόθη πρόσφατα με συγγραφέα το καθηγητή Οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Kingston στη Μεγ. Βρετανία Steve Keen ο οποίος θεωρείται ένας από τους οικονομολόγους που προέβλεψαν τη παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007 η οποία ομολογουμένως απετέλεσε ένα ισχυρό και αναπάντεχο σοκ για τη μεγάλη πλειοψηφία των οικονομολόγων και των επί κεφαλής των ισχυρών οικονομικών οργανισμών του πλανήτη.
Οπως αναφέρει ο συγγραφέας τα χρόνια που προηγήθηκαν της εκδήλωσης της μεγάλης οικονομικής κρίσης η κυρίαρχη άποψη, όπως εκφραζόταν επισήμως, ήταν ότι οι μεγάλες οικονομικές κρίσεις που εκδηλώθηκαν στο παρελθόν, όπως εκείνη του 1929, αποτελούσαν παρελθόν πλέον καθώς η τρέχουσα οικονομική επιστήμη και οι εφαρμοζόμενες πολιτικές είχαν πλέον επινοήσει τα θεωρητικά εργαλεία και τους κατάλληλους μηχανισμούς για να τις αποφεύγουν. Όπως αναφέρει ο St. Keen το Δεκέμβριο του 2003 ο τιμηθείς με Νόμπελ Οικονομικών Robert Lucas1 στη ομιλία του στο συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης Οικονομολόγων ισχυριζόταν ότι οικονομικές κρίσεις όπως εκείνη του 1929 είναι πλέον αδύνατες λέγοντας “—– Η θέση μου είναι ότι η μακροοικονομία έχει επιτύχει τους στόχους της καθώς το πρόβλημα μιας μεγάλης ύφεσης έχει πρακτικά λυθεί για πολλές δεκαετίες στο μέλλον—- “. Στο ίδιο πνεύμα ο για μεγάλο διάστημα επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ κ. Ben Bernanke2 δήλωνε το 2004. “ —– Οικονομικές υφέσεις δεν είναι πλέον συχνές και όταν αυτές συμβούν είναι ήπιες— ο προσεκτικός έλεγχος του πληθωρισμού έχει συμβάλλει σημαντικά στις καλοδεχούμενες αλλαγές στην οικονομία—- “. Λίγα χρόνια αργότερα οι προαναφερθέντες διαψεύσθηκαν όπως διαψεύσθηκαν και πολλοί άλλοι οικονομολόγοι με παρόμοιες απόψεις καθώς ο πλανήτης βίωνε τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση από το 1929. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η περίοδος που ακολούθησε τη πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989 και τη συνακόλουθη αποδιάρθρωση του Σοβιετικού χώρου χαρακτηρίζεται από μία ιδιαίτερη ευφορία για τις δυνατότητες του καπιταλιστικού συστήματος. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα3 στις ΗΠΑ διετύπωσε την άποψη του για την έλευση του τέλους της ιστορίας με την επικράτηση του φιλελευθερισμού , με τη Χεγκελιανή4 έννοια του τέλους της ιστορίας, καθώς όπως ισχυρίστηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα η φιλελεύθερη δημοκρατία επικράτησε των δύο άλλων μεγάλων αντιπάλων της ιδεολογιών του φασισμού και του κομμουνισμού.
Γιατί όμως συνέβη αυτό και γιατί η μεγάλη κρίση δεν μπόρεσε να προβλεφθεί από διακεκριμένους οικονομολόγους και έμπειρους γνώστες της λειτουργίας του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος ?
Ο συγγραφέας αναφέρει δύο σημαντικούς λόγους γι αυτό και συγκεκριμένα
Α) Το γεγονός ότι οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν εγγενές χαρακτηριστικό του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος που βέβαια πολλοί δεν αποδέχονται , και
Β) Το γεγονός ότι πολλοί σύγχρονοι οικονομολόγοι θεωρούν ότι η μακροοικονομία (δηλαδή η λειτουργία της οικονομίας συνολικά) ακολουθεί τους κανόνες και τις αρχές της μικροοικονομίας (που αφορά τη συμπεριφορά των ιδιωτών και των επιχειρήσεων). Ο St. Keen θεωρεί ότι μία νέα οικονομική κρίση είναι αναπόφευκτη στο σύντομο μέλλον και προσδιορίζει τους παράγοντες και τις αιτίες που θα τη προκαλέσουν. Κατά τη γνώμη του οι δύο οικονομικοί παράγοντες που προκαλούν ανισορροπίες οι οποίες θα οδηγήσουν στην επόμενη οικονομική κρίση είναι :
1. Το ιδιωτικό χρέος των νοικοκυριών και επιχειρήσεων μίας χώρας σαν ποσοστό του ακαθάριστου εθνικού προιόντος της ( ΑΕΠ), και
2. Ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης στη χώρα
Θεωρώντας ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχίζεται για πολύ σε μία χώρα η αύξηση του ιδιωτικού χρέους σαν ποσοστό του ΑΕΠ και η αύξηση της πιστωτικής επέκτασης, αναφέρει το παράδειγμα της Ιαπωνίας η οικονομία της οποίας κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Όπως αναφέρει ο St. Keen στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 εννέα από τις δέκα μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου ήταν Ιαπωνικές. Εταιρείες της ίδιας χώρας όπως η Sony (Walkman) και η Τουότα (Lexus) κυριαρχούσαν στη παγκόσμια αγορά. Όμως τη περίοδο αυτή είχε δημιουργηθεί μία πολύ μεγάλη φούσκα ακινήτων στη χώρα όπου η ακίνητη περιουσία του κέντρου του Τόκιο άξιζε περισσότερο από ότι όλη η ακίνητη περιουσία της πολιτείας της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ !!!
Για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που ακολούθησε το σκάσιμο της φούσκας η κυβέρνηση αύξησε τις δημόσιες δαπάνες και σταδιακά το δημόσιο χρέος της χώρας σαν ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από 60 % στην αρχή της κρίσης σε 220 % σήμερα. Η οικονομία της Ιαπωνίας δεν έχει ακόμη καταφέρει να ανακάμψει αν και έχουν περάσει 25 περίπου χρόνια από την έναρξη της κρίσης και ο συγγραφέας θεωρεί ότι τα αίτια της οφείλονται στη συνεχή πιστωτική επέκταση η οποία αύξησε το ιδιωτικό χρέος και δημιούργησε τη φούσκα των ακινήτων καθώς η ζήτηση ενδυναμώθηκε με μη διατηρήσιμο τρόπο λόγω της συνεχούς πιστωτικής επέκτασης.
Ποιες είναι όμως οι χώρες οι οποίες απειλούνται από μία νέα οικονομική κρίση ?
Ο συγγραφέας αξιολογώντας τις χώρες ανάλογα με τους προαναφερθέντες δύο δείκτες, δηλαδή το ύψος του ιδιωτικού χρέους σαν ποσοστό του ΑΕΠ και το ρυθμό της πιστωτικής επέκτασης τα τελευταία πέντε χρόνια θεωρεί ότι τρείς χώρες , η Ιρλανδία, η Κίνα και το Χόνκ Κόνκ βρίσκονται πλέον στη κόκκινη ζώνη και είναι πολύ πιθανόν μέχρι το 2020 να βιώσουν μία νέα οικονομική κρίση. Άλλες χώρες όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Νότια Κορέα , το Βέλγιο, η Σουηδία και η Νορβηγία βρίσκονται στην επικίνδυνη ζώνη έχοντας ταυτόχρονα υψηλό ιδιωτικό χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ τους και υψηλό βαθμό πιστωτικής επέκτασης που τροφοδοτεί τη ζήτηση.
Πως όμως μπορεί να αποφευχθεί η έλευση μίας νέας οικονομικής κρίσης ?
Ο St. Keen προτείνει μία ριζοσπαστική λύση η οποία θα μειώσει το υπερβολικά μεγάλο ιδιωτικό χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ το οποίο απειλεί τη παγκόσμια οικονομία με μία νέα οικονομική ύφεση και κρίση. Αυτή περιλαμβάνει το τύπωμα νέου χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες και χρηματοδοτικές ενέσεις – σαν ένα δώρο- στους οφειλέτες, νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ούτως ώστε να μειωθεί το χρέος τους σαν ποσοστό του ΑΕΠ σε ανεκτά επίπεδα. Για να μην όμως αδικηθούν οι αποταμιευτές θα πρέπει να τους δοθούν ανάλογα δώρα όπως και στους οφειλέτες. Ο συγγραφέας θεωρεί επιπλέον ότι οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν εγγενές γνώρισμα του σύγχρονου οικονομικού συστήματος, ότι αυτές θα πρέπει να προλαμβάνονται και οι επιπτώσεις τους στο βαθμό που είναι δυνατόν να γίνονται λιγότερο επώδυνες. Για να τις αντιμετωπίσουμε θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι η μακροοικονομία δεν μπορεί να βασίζεται στους κανόνες και τις αρχές της μικροοικονομίας. Θα πρέπει επίσης να γίνει αποδεκτό, ότι όπως σήμερα γίνεται προσπάθεια ο πληθωρισμός και η ανεργία να βρίσκονται στα επιθυμητά χαμηλά επίπεδα, έτσι και το ιδιωτικό χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ θα πρέπει να βρίσκεται σε αποδεκτά επίπεδα τα οποία ο συγγραφέας θεωρεί ότι κυμαίνονται αρκετά κάτω του 100 %. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με κατάλληλες ρυθμίσεις ίσως και με την εκτύπωση νέου χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες.
Το βιβλίο αυτό είναι χρήσιμο καθώς οι απόψεις του συγγραφέα κινούνται έξω από τις επικρατούσες σήμερα απόψεις της πλειοψηφίας των οικονομολόγων και θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν αιρετικές. Είναι επίσης χρήσιμο λόγω της βαθιάς οικονομικής κρίσης που βιώνουμε σαν χώρα. Έχω όμως την αίσθηση, ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του πολύ ενδιαφέροντος αυτού πονήματος, ότι εάν οι προβλέψεις του συγγραφέα επαληθευτούν και η Κίνα που βρίσκεται σήμερα στη κόκκινη ζώνη βιώσει μία οικονομική κρίση μέχρι το 2020 τότε οι επιπτώσεις στη παγκόσμια οικονομία, λόγω του ειδικού βάρους της χώρας αυτής σήμερα, θα είναι σημαντικές.
1.Robert Lucas , καθηγητής των οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σικάγου , τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ οικονομικών το 1995.
2.Ben Bernanke, Πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ για δύο θητείες επί προεδρίας Μπούς και Ομπάμα. Ήταν από τους σημαντικότερους οικονομικούς παράγοντες των ΗΠΑ τη περίοδο αυτή.
3.Φράνσις Φουκουγιάμα , Πανεπιστημιακός των ΗΠΑ ο οποίος το 1992 στο βιβλίο του “Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος” υποστήριξε ότι η ιστορία έφθασε πλέον στο τέλος της (με τη Χεγκελιανή έννοια του όρου) όπου η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο καπιταλισμός της αγοράς επεκράτησαν των ανταγωνιστικών ιδεολογικοπολιτικών συστημάτων και θα αποτελούν τον τρόπο διακυβέρνησης των ανθρώπινων κοινωνιών στο μέλλον.
4.Φρ. Χέγκελ (1770-1831), ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς ιδεαλιστές φιλοσόφους. Σύμφωνα με ορισμένους ερμηνευτές του έργου του ο Χέγκελ θεωρούσε ότι η ιστορία του ανθρώπου τελειώνει με τη πραγμάτωση της ελευθερίας του.
