Χανιώτικα επαγγέλματα του 19ου αιώνα

» Μια αναλυτική καταγραφή της επαγγελματικής ζωής στην Κρήτη, το 1881 μέσα από πολύτιμη έκδοση του Μουσείου Τυπογραφίας

Μια λεπτομερή περιγραφή της ζωής στα Χανιά και την Κρήτη του 1881, μέσα από τα επαγγέλματα που δραστηριοποιούνταν τότε στο νησί, παρέχει πολύτιμη έκδοση του Μουσείου Τυπογραφίας.

Πρόκειται για την Στατιστική του Πληθυσμού της Κρήτης του Ν. Σταυράκη που παρουσιάζει ενδιαφέροντα δεδομένα για την κοινωνική αλλά και επαγγελματική κατάσταση των κατοίκων του νησιού εκείνης της εποχής, Χριστιανών και Μουσουλμάνων.

Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των βιομηχανιών που λειτουργούσαν το 1881 στο νησί μας καθώς καταγράφονται 9.908 βιομήχανοι (από τους οποίους οι 3.181 στα Χανιά) ενώ με την γεωργία ασχολούνταν 40.795 Κρητικοί (4.324 στα Χανιά)!
Στην Κρήτη εκείνη την εποχή, 100.675 άτομα διατηρούσαν κάποιο επάγγελμα ή επιτήδευμα, από τους οποίους οι 91.931 ήταν άνδρες και οι 8.744 γυναίκες. Σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι απογραφέντες σε Μονές, Τεκέδες, νοσοκομεία, φυλακές και χωροφυλακή. 174.612 άτομα χαρακτηρίζονταν άνευ επαγγέλματος και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν βρέφη, ανήλικα τέκνα, υπέργηροι κ.α
Αναλυτικότερα στο νησί το 1881 δραστηριοποιούνταν 9.908 βιομήχανοι, εκ των οποίων οι 6.090 Χριστιανοί και οι 3.818 Οθωμανοί, 3.814 έμποροι εκ των οποίων 1.956 Χριστιανοί και 1.858 Οθωμανοί, 1.183 Ναυτικοί εκ των οποίων 230 Χριστιανοί και 953 Οθωμανοί, 2.822 κτηματίες εκ των οποίων 1.612 Χριστιανοί και 1.210 Οθωμανοί, 40.795 γεωργοί εκ των οποίων 32.715 Χριστιανοί και 8.080 Οθωμανοί, 7.469 Ποιμένες εκ των οποίων 6.869 Χριστιανοί και 600 Οθωμανοί, 6.475 εργάτες εκ των οποίων 4.043 Χριστιανοί και 2.432 Οθωμανοί, 428 διδάσκαλοι εκ των οποίων 271 Χριστιανοί και 157 Οθωμανοί, 13.939 μαθητές εκ των οποίων 10.799 Χριστιανοί και 3.140 Οθωμανοί, 98 ιατροί εκ των οποίων 83 Χριστιανοί και 15 Οθωμανοί, 21 χειρούργοι εκ των οποίων 7 Χριστιανοί και 14 Οθωμανοί, 22 φαρμακοποιοί εκ των οποίων 14 Φαρμακοποιοί και 8 Οθωμανοί, 69 δικηγόροι και Δικολάβοι εκ των οποίων 49 Χριστιανοί και 19 Οθωμανοί, 4 δημοσιογράφοι εκ των οποίων 3 Χριστιανοί και 1 Οθωμανός, 60 καλλιτέχνες εκ των οποίων 54 Χριστιανοί και 6 Οθωμανοί, 10 μηχανικοί εκ των οποίων 6 Χριστιανοί και 4 Οθωμανοί, 846 Κληρικοί (733 εφημέριοι και 113 ιμάμηδες) εκ των οποίων 733 Χριστιανοί και 113 Οθωμανοί, 1492 υπάλληλοι εκ των οποίων 798 Χριστιανοί και 694 Οθωμανοί.
Για τους υπαλλήλους επισημαίνεται ότι μόνο οι 584 μισθοδοτούνταν απ’ ευθείας από το Δημόσιο Ταμείο της νήσου. Οι υπόλοιποι 908 ανήκαν σε διάφορες υπηρεσίες όπως των δημογεροντιών, ιεροδικείων, τελωνείων, συμβολαιογραφείων, δημαρχιών, τηλεγραφείων. Σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι εμποροϋπάλληλοι.

ΠΟΛΗ ΧΑΝΙΩΝ

Ειδικότερα, το 1881, στην πόλη των Χανίων δραστηριοποιούνταν:
552 Χριστιανοί βιομήχανοι και 1073 Οθωμανοί, 113 Χριστιανοί έμποροι και 21 Οθωμανοί, 12 Χριστιανοί ναυτικοί και 182 Οθωμανοί, 8 Χριστιανοί κτηματίες και 55 Οθωμανοί, 7 Χριστιανοί Γεωργοί και 21 Οθωμανοί, 1 Χριστιανός ποιμένας και 1 Οθωμανός, 41 Χριστιανοί εργάτες και 389 Οθωμανοί, 6 Χριστιανοί διδάσκαλοι και 16 Οθωμανοί, 7 Χριστιανές διδασκάλισσες και 14 Οθωμανές, 243 Χριστιανοί μαθητές και 521 Οθωμανοί, 17 Χριστιανοί γιατροί και 4 Οθωμανοί, 1 Χριστιανός χειρουργός και 2 Οθωμανοί, 2 Χριστιανοί φαρμακοποιοί και 4 Οθωμανοί, 7 Χριστιανές μαίες και 7 Οθωμανές, 11 Χριστιανοί δικηγόροι και 6 Οθωμανοί, 3 Χριστιανοί δημοσιογράφοι και 1 Οθωμανός, 2 Χριστιανοί καλλιτέχνες και 4 Οθωμανοί, 1 μηχανικός Χριστιανός και 1 Οθωμανός, 13 Χριστιανοί κληρικοί και 48 Οθωμανοί, 55 Χριστιανοί υπάλληλοι και 46 Οθωμανοί, 354 Χριστιανοί υπηρέτες και 269 Οθωμανοί.

ΚΥΔΩΝΙΑ

Στην περιοχή της επαρχίας Κυδωνίας, δραστηριοποιούνταν:
678 Χριστιανοί βιομήχανοι και 61 βιομήχανοι που ήταν Οθωμανοί, 149 Χριστιανοί έμποροι και 71 Οθωμανοί έμποροι, 6 Χριστιανοί ναυτικοί και 78 Οθωμανοί ναυτικοί, 463 Χριστιανοί κτηματίες και 216 Οθωμανοί κτηματίες , 2.412 Χριστιανοί Γεωργοί και 480 Οθωμανοί Γεωργοί, 663 Χριστιανοί ποιμένες και 69 Οθωμανοί ποιμένες, 512 Χριστιανοί εργάτες και 212 Οθωμανοί εργάτες, 24 Χριστιανοί διδάσκαλοι και 15 Οθωμανοί διδάσκαλοι, 2 Χριστιανές διδασκάλισσες και 7 Οθωμανές διδασκάλισσες, 1092 Χριστιανοί μαθητές και 267 Οθωμανοί μαθητές, 2 Χριστιανοί γιατροί και 3 Οθωμανοί γιατροί, 2 Χριστιανοί χειρουργοί και 1 Οθωμανός χειρουργός, , 37 Χριστιανές μαίες και 5 Οθωμανές μαίες, 4 Χριστιανοί δικηγόροι και 1 Οθωμανοί δικηγόροι 14 Χριστιανοί καλλιτέχνες, 1 μηχανικός Χριστιανός και 2 Οθωμανοί μηχανικοί, 39 Χριστιανοί κληρικοί και 4 Οθωμανοί, 42 Χριστιανοί υπάλληλοι και 62 Οθωμανοί, 227 Χριστιανοί υπηρέτες και 117 Οθωμανοί. Στην Κυδωνία εκείνη την περίοδο, δεν καταγράφεται φαρμακοποιός και δημοσιογράφος.

ΚΙΣΣΑΜΟΣ

Στην περιοχή της επαρχίας Κισσάμου, δραστηριοποιούνταν:
175 Χριστιανοί βιομήχανοι και 19 Οθωμανοί βιομήχανοι, 23 Χριστιανοί έμποροι και 2 Οθωμανοί έμποροι, 1 Χριστιανός ναυτικός και 2 Οθωμανοί ναυτικοί, 93 Χριστιανοί κτηματίες και 17 Οθωμανοί κτηματίες, 243 Χριστιανοί Γεωργοί και 285 Οθωμανοί Γεωργοί, 114 Χριστιανοί ποιμένες και 6 Οθωμανοί ποιμένες, 277 Χριστιανοί εργάτες και 15 Οθωμανοί εργάτες, 19 Χριστιανοί διδάσκαλοι και 1 Οθωμανός διδάσκαλος – καμία διδασκάλισσα, 405 Χριστιανοί μαθητές και 8 Οθωμανοί μαθητές, 2 Χριστιανοί γιατροί, 35 Χριστιανές μαίες και 4 Οθωμανές μαίες, 2 Χριστιανοί δικηγόροι και 1 Οθωμανός δικηγόρος, 53 Χριστιανοί κληρικοί και 2 Οθωμανοί, 17 Χριστιανοί υπάλληλοι και 5 Οθωμανοί, 109 Χριστιανοί υπηρέτες και 45 Οθωμανοί. Σύμφωνα με το βιβλίο στην Κίσσαμο εκείνη την εποχή δεν υπήρχε χειρουργός, φαρμακοποιός , μηχανικός, δημοσιογράφος, καλλιτέχνης και διδασκάλισσα.

ΣΕΛΙΝΟ

Στην περιοχή του Σελίνου δραστηριοποιούνταν:
103 Χριστιανοί βιομήχανοι και 46 Οθωμανοί βιομήχανοι, 17 Χριστιανοί έμποροι και 13 Οθωμανοί έμποροι, 5 Χριστιανοί ναυτικοί και 4 Οθωμανοί ναυτικοί, 87 Χριστιανοί κτηματίες και 67 Οθωμανοί κτηματίες ,120 Χριστιανοί Γεωργοί και 403 Οθωμανοί Γεωργοί, 145 Χριστιανοί ποιμένες και Οθωμανός ποιμένας, 136 Χριστιανοί εργάτες και 50 Οθωμανοί εργάτες, 10 Χριστιανοί διδάσκαλοι 5 Οθωμανοί διδάσκαλοι, 1 Χριστιανή διδασκάλισσα και 1 Οθωμανή διδασκάλισσα, 275 Χριστιανοί μαθητές και 120 Οθωμανοί μαθητές, 3 Χριστιανοί γιατροί και Οθωμανοί γιατροί, 1 Οθωμανός χειρουργός, 21 Χριστιανές μαίες και 12 Οθωμανές μαίες, 2 Χριστιανοί δικηγόροι και 1 Οθωμανός δικηγόρος, 24 Χριστιανοί κληρικοί και 8 Οθωμανοί, 13 Χριστιανοί υπάλληλοι και 4 Οθωμανοί, 24 Χριστιανοί υπηρέτες και 11 Οθωμανοί. Στο Σέλινο εκείνη την περίοδο, δεν καταγράφεται χειρουργός Χριστιανός, φαρμακοποιός, μηχανικός, δημοσιογράφος και καλλιτέχνης.

ΑΠΟΚΟΡΩΝΑΣ

Στην περιοχή της επαρχίας Αποκορώνου δραστηριοποιούνταν:
294 Χριστιανοί βιομήχανοι και 4 Οθωμανοί βιομήχανοι, 126 Χριστιανοί έμποροι και 11 Οθωμανοί έμποροι, 4 Χριστιανοί ναυτικοί, 152 Χριστιανοί κτηματίες και 27 Οθωμανοί κτηματίες, 295 Χριστιανοί Γεωργοί και 9 Οθωμανοί Γεωργοί, 811 Χριστιανός ποιμένας και 9 Οθωμανός ποιμένας, 174 Χριστιανοί εργάτες και 11 Οθωμανοί εργάτες, 17 Χριστιανοί διδάσκαλοι και 1 Οθωμανοί διδάσκαλοι, 7 Χριστιανές διδασκάλισσες , 836 Χριστιανοί μαθητές και 37 Οθωμανοί μαθητές, 5 Χριστιανοί γιατροί, 1 Χριστιανός χειρουργός, 41 Χριστιανές μαίες, 8 Χριστιανοί δικηγόροι, 2 Χριστιανοί καλλιτέχνες, 50 Χριστιανοί κληρικοί, 71 Χριστιανοί υπάλληλοι και 45 Οθωμανοί, 85 Χριστιανοί υπηρέτες και 29 Οθωμανοί.
Στην περιοχή του Αποκόρωνα εκείνη την εποχή δεν καταγράφονται φαρμακοποιός, μηχανικός, δημοσιογράφος, Οθωμανοί γιατροί, χειρουργοί, μαίες, δικηγόροι, καλλιτέχνες, κληρικοί, ναυτικοί και Οθωμανές διδασκάλισσες.

ΣΦΑΚΙΑ

Στην περιοχή των Σφακίων δραστηριοποιούνταν:
176 Χριστιανοί βιομήχανοι, 112 Χριστιανοί έμποροι, 73 Χριστιανοί ναυτικοί, 75 Χριστιανοί κτηματίες , 49 Χριστιανοί Γεωργοί, 451 Χριστιανοί ποιμένες 84 Χριστιανοί εργάτες, 1 Χριστιανοί διδάσκαλοι, 341 Χριστιανοί μαθητές, 3 Χριστιανοί γιατροί, 5 Χριστιανές μαίες, 16 Χριστιανοί κληρικοί και Οθωμανοί,18 Χριστιανοί υπάλληλοι και 4 Οθωμανοί, 5 Χριστιανοί υπηρέτες και 10 Οθωμανοί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή των Σφακίων το 1881, σύμφωνα με την Στατιστική δεν καταγράφονται επαγγέλματα που να ασκούνταν από Οθωμανό, πλην 4 υπαλλήλων και 10 υπηρετών που ήταν Οθωμανοί. Επίσης στην περιοχή δεν καταγράφεται φαρμακοποιός, χειρουργός, δικηγόρος, μηχανικός, δημοσιογράφος, καλλιτέχνης και διδασκάλισσα.

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

Όσον αφορά τις γυναίκες επαγγελματίες, σύμφωνα με την Στατιστική του Ν. Σταυράκη, στο 1881 στο νησί δραστηριοποιούνταν 114 Δασκάλες εκ των οποίων 41 Χριστιανές και 73 Οθωμανές, 362 μαίες εκ των οποίων 281 Χριστιανές και 81 Οθωμανές, 2.645 υπηρέτριες εκ των οποίων 1.501 Χριστιανές και 1.144 Οθωμανές. Οι μαθήτριες ήταν 5.623 εκ των οποίων 5.172 Χριστιανές και 2.454 Οθωμανές.
Άνευ επαγγέλματος ήταν 96.421 Χριστιανές και 31.763 Οθωμανές.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Όσον αφορά την εκπαίδευση, ο αριθμός των κατοίκων του νησιού διανέμονταν σε 242.114 αγράμματους, εκ των οποίων 181.021 Χριστιανοί και 61.093 Οθωμανοί.
33.173 ήταν εγγράμματοι εκ των οποίων 21.913 Χριστιανοί και 11.260 Οθωμανοί. Από αυτούς οι εγγράμματοι άνδρες ήταν 25.629 (18.536 Χριστιανοί – 7.093 Οθωμανοί) και 7.544 γυναίκες (3.377 Χριστιανές- 4.617 Οθωμανές).

ΘΡΗΣΚΕΥΜΑ

Κατά την συγκεκριμένη απογραφή ο πληθυσμός στο νησί διαιρούνταν ως προς το θρήσκευμα σε: 205.010 Χριστιανούς Ορθόδοξους, 253 Καθολικούς, 13 Διαμαρτυρομένους, 8 Αρμενίους, 73.234 Οθωμανούς και 647 Ισραηλίτες.

Σημείωση: Φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από τις συλλογές του Μουσείου Τυπογραφίας “Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη”, από την Βιβλιοθήκη των “Χανιώτικων νέων” (Παραδοσιακά επαγγέλματα που χάνονται Αντ. Β. Δαφέρμος, Η Ελλάδα του μόχθου – Συλλογή Νίκου Πολίτη), από τα αρχεία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Χανίων (Η Κρήτη του 1900 – Εκδόσεις “Μικρός Ναυτίλος”) και από την προσωπική συλλογή του Μανώλη Μανούσακα (φωτό παλιά ΑΒΕΑ).