Ένας παραθαλάσσιος τόπος, το Στόμιο του Δήμου Κισσάμου σήμερα, γνώρισε κατά το μακρινό παρελθόν μέχρι και την Κατοχή, μεγάλη εμπορική ανάπτυξη ως λιμάνι του νοτιοδυτικού τμήματος της πρώην επαρχίας Κισσάμου αλλά παραμένει στο περιθώριο της λησμονιάς παρά την πλούσια ιστορία του.
Το Στόμιο σε σχέση με άλλες δυο εμπορικές παράλιες δυτικές περιοχές που είναι της Κεραμωτής και του Κάμπου, διαδραμάτισε τον σπουδαιότερο ρόλο ως εμπορικό κέντρο. Στα μεταγενέστερα χρόνια, όμως που διανοίχθηκαν αμαξιτοί δρόμοι το Στόμιο και οι άλλοι παράλιοι οικισμοί εγκαταλείφθηκαν ως εμπορικά κέντρα.
Από τότε πέρασαν τόσες δεκαετίες και οι εικόνες εγκατάλειψης που παρουσιάζουν σήμερα τα μισογκρεμισμένα κτίρια αυτών των προπολεμικών εμπορικών παράλιων περιοχών, αποτελούν προσβολή για τον τόπο μας.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Για την περιοχή του Στομίου και την διάνοιξη του αμαξιτού δρόμου, πληροφορηθήκαμε ιστορικά στοιχεία από τον επί τιμής πρέσβη Βασίλη Σημαντηράκη, καταγόμενο από τα Σημαντηριανά, όπου μεταξύ άλλων μας είπε τα εξής: «Το Στόμιο λειτούργησε ως εμπορικό λιμάνι μέχρι τις αρχές του 1930 περίπου, οπότε έφτασε στην περιοχή των Εννιά Χωριών ο αμαξιτός δρόμος και τα προιόντα πλέον μετα φερόντουσαν με φορτηγά αυτοκίνητα. Μέχρι τότε, στο Στόμιο λειτουργούσαν πάνω από δέκα μαγαζιά τα οποία αγόραζαν τα παραγωγικά προϊόντα της περιοχής, κυρίως λάδι τα οποία στη συνέχεια μετα πωλούσαν. Τα προϊόντα αυτά από το Στόμιο τα παραλάμβαναν εμπορικά καϊκια και τα μετέφεραν σε άλλους αγοραστές σε όλη την Ελλάδα. Παράλληλα κατέφθαναν με τα καΐκια αυτά εισαγόμενα προϊόντα για την περιοχή που δεν υπήρχαν ακόμα αμαξιτοί δρόμοι στα χωριά μετά το Κεφάλι και ήταν πιο εύκολη η εξυπηρέτηση των κατοίκων της νοτιοδυτικής περιοχής να γινόταν από το Στόμιο παρά από το Καστέλι ή τα Χανιά. Το Στόμιο είχε μετατραπεί σε κέντρο εμπορικών ανταλλαγών δημιουργώντας μια ισχυρή οικονομία για την περιοχή, ήταν δηλαδή ένα μικρό κέντρο εξαγωγών και εισαγωγών με αρκετά ακόμα διασκορπισμένα αγροτόσπιτα. Τα κτίρια τώρα του εμπορικού κέντρου θεωρούνται από την πολιτεία ότι έχουν κτιστεί εκεί που φτάνει το χειμέριο κύμα και δεν επιτρέπει την αξιοποίηση τους να γίνει από τους κληρονόμους τους.
Σε μικρότερη κλίμακα εκείνα τα χρόνια λειτουργούσαν και μεμονωμένα εμπορικά μαγαζιά τόσο στην παραλία του Κούτουλου Κεραμωτής όσο και στην παραλία της Αγίας Παρασκευής στον Κάμπο.
Ο αμαξιτός δρόμος μετά τους Μύλους όταν έφτασε στο Κεφάλι οι κάτοικοι της Βάθης ή Κούνενι όπως ονομαζόταν τότε το χωριό, αποφάσισαν την συνέχεια της διάνοιξης του μέχρι το χωριό τους με προσωπική εργασία για να έχουν επικοινωνία. Έτσι άρχισε σιγά, σιγά η παρακμή του εμπορικού κέντρου του Στομίου αφού η χάραξη των αμαξιτών δρόμων είχε σχεδιαστεί για να εξυπηρετεί όλα τα χωριά» .
Η ΠΑΡΑΛΙΑ
Για την όμορφη και μεγάλη σε μήκος τώρα παραλία του Στομίου ο συνταξιούχος δάσκαλος από το Κούνενι, Μανώλης Κογχυλάκης σημείωσε ότι «στα χρόνια της κατοχής όλη η παραλία είχε άμμο και χαλίκια μαζί και πάνω τους έκανε αναγκαστική προσγείωση ένα αναγνωριστικό αγγλικό πολεμικό αεροπλάνο με τέσσερα άτομα τα οποία διασώθηκαν και συνέχισαν την πορεία τους με τα πόδια στο εσωτερικό του φαραγγιού για να καταλήξουν στην Τζιτζιφιά όπου έτυχαν της φιλοξενίας των κατοίκων της. Πολλά χρόνια αργότερα, προς το τέλος της δεκαετίας του 1990 που πέθανε ο πιλότος, είχε αφήσει παραγγελία ένα μέρος από την στάχτη του να σκορπιστεί στην περιοχή του Στομίου που προσγειώθηκε αναγκαστικά και σώθηκε. Ο σύλλογος Εννιαχωριανών μαζί με μένα τοποθετήσαμε στο σημείο που σκορπίστηκε η στάχτη του μία τιμητική πλάκα αναγράφοντας το ιστορικό”, για να συνεχίσει αναφερόμενος στα χαλάσματα και την περιοχή: “ Τα σημερινά απομεινάρια των μισο γκρεμισμένων κτιρίων ήταν μαγαζιά και πιο πέρα κάποια αγροτόσπιτα. Λειτουργούσε μάλιστα και Τελωνείο εκεί με Τελώνη τον Γεώργιο Σκαλίδη, γιο του οπλαρχηγού και προέδρου της Κρητικής Βουλής Αναγνώστου Σκαλίδη. Με τα καίκια τότε εκτός των άλλων προϊόντων που παραλάμβαναν ήταν και μεγάλες ποσότητες ώχρας από το μετάλλιο που υπήρχε μεταξύ Τζιτζιφιάς και Σκλαβοπούλας. Ο αμαξιτός δρόμος από το Κούνενι μέχρι τα Πλοκαμιάνα διανοίχθηκε την κατοχή από τους Γερμανούς και το 1952 συνεχίστηκε η διάνοιξη του μέχρι το Στόμιο και την Χρυσοσκαλίτισσα. Από το Στόμιο μάλιστα φόρτωναν και τα φορτηγά άμμο και χαλίκια με τα οποία χτίστηκαν πολλά σπίτια στα χωριά. Παρά την τεράστια ποσότητα άμμου που αφαιρέθηκε από την περιοχή, η παραλία παραμένει πανέμορφη έχοντας λιγότερη άμμο αλλά πεντακάθαρα νερά και καλό θα ήταν να αρχίσει τουριστικά η αξιοποίηση του Στομίου και της παραλίας του».
