«Παράθυρο» στο παρελθόν των Χανίων μέσα από την εφημεριδογραφία άλλων εποχών, ανοίγει η στήλη «Χανιώτικος Τύπος 1831-1981».
Η στήλη βασίζεται στην ομότιτλη έκδοση του Μιχάλη Γρηγοράκη που είχε τυπωθεί το 2004 από τα «Χανιώτικα νέα» αλλά και την δίτομη έκδοση «Η εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831-1913» του Ξενοφώντα Παγκαλιά, μια έκδοση του «Μουσείου Τυπογραφίας».
Εφημερίδα “ΚΡΗΤΗ”
Χανιά, 1866
Στοιχεία της εφημερίδας:
*Τετρασέλιδη εφημερίδα που εκδόθηκε στην διάρκεια της επανάστασης του 1866
* Το τυπογραφείο μεταφερόταν συνεχώς στις χανιώτικες μαδάρες, από φόβο μήπως πέσει στα χέρια των Τούρκων (Κουστογέρακο, Σαμαριά, Πατσιανός, Καλλικράτης)
*Είχε ως motto την φράση « Ελευθερία ή Θάνατος»
* Ήταν δίστηλη, τεσσάρων/ οκτώ σελίδων
* Συντάκτης ήταν ο Χαράλαμπος Μ. Παπαδάκης και τυπογράφοι οι Ηλίας Γ. Μανιός και Στυλιανός Εμμανουήλ Καλαϊτζάκης
Η εφημερίδα «ΚΡΗΤΗ» εκδόθηκε για την ενίσχυση της επανάστασης του 1866, όπως μερικά χρόνια πριν το 1841 ο «Ραδάμανθυς». Ο τίτλος της ήταν «ΚΡΗΤΗ, Ελευθερία ή Θάνατος» και μέσα σε παρένθεση «Ζήτω η Ένωσις. Ζήτω ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α’». Στο φύλλο της 15ης Φεβρουαρίου 1867 προστίθεται στον υπότιτλο η φράση: «ΖΗΤΩΣΑΝ ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΙΔΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ».
Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε στις 27 Νοεμβρίου ενώ στο φύλλο της 15ης Φεβρουαρίου 1867 αναγράφονται: ο συντάκτης Χαρ. Μ. Παπαδάκης κι οι τυπογράφοι Ηλίας Γ. Μανιός και Στυλιανός Εμμ. Καλαϊτζάκης.
Η αγορά και η μεταφορά του τυπογραφείου για την έκδοση της εφημερίδας, πιθανότητα έγινε με την φροντίδα της Κεντρικής Επιτροπής των Κρητών Αθήνας, που είχε κάνει συμβόλαιο με τον τυπογράφο Ηλία Μανιό.
Το τυπογραφείο μεταφέρθηκε στις αρχές Νοεμβρίου με τη βρατσέρα «Ευαγγελίστρια» στην Κίσσαμο. Το τυπογραφείο μεταφερόταν συνεχώς από φόβο μήπως πέσει στα χέρια των Τούρκων (στο Κουστογέρακο Σελίνου 4 και 29 Νοεμβρίου 1866, στη Σαμαριά 17,20 και 31 Ιανουαρίου 1867, στο Πατσιανό Σφακίων 20 Ιουνίου 1867, στον Καλλικράτη Σφακίων 20 Ιουλίου 1867, αποτελώντας μια φωνή ελευθερίας για τους Κρήτες επαναστάτες.
Το πρώτο φύλλο της 27ης Νοεμβρίου περιείχε ένα και μόνο άρθρο με τίτλο «Το εν Αρκάδι δράμα». Δημοσιεύονται ειδήσεις από τις επαναστατημένες περιοχές και τα πεδία των μαχών, δημοσιεύματα και διακηρύξεις που όλα αποσκοπούν στην ενίσχυση του ηθικού των μαχόμενων, καθώς επίσης και γεγονότα που αφορούν σε πρόσωπα και στη δράση τους.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το τυπογραφείο της Κρήτης, υπάρχουν στο βιβλίο του Μιχάλη Γρηγοράκη, «Το Τυπογραφείο της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης 1866-1869», μια έκδοση των «Χανιώτικων νέων» το 2004.
