• «Ο Κρητικός δεν είναι ο άνθρωπος του καθαρού στοχασμού που δημιουργεί την άτρεμη διάρκεια, είναι ο άνθρωπος του πάθους…»
(Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος, “Οταν συλλογιέμαι την Κρήτη…”, περιοδικό “ΗΩΣ”, επετειακό τεύχος για την Κρήτη, 1966)
ΣΥΜΦΩΝΕΙ ή διαφωνεί κανείς με την παραπάνω ρήση, μία είναι η αλήθεια: η κρητική σκέψη εκφράζεται σε μια διάλεκτο τόσο πλούσια, εύπλαστη και ποιητική σε λέξεις που μάλλον προκαλεί φθόνο! Και δεν είναι μόνο η γλώσσα των ριζίτικων ή των μαντινάδων, της λαϊκής αφήγησης και ανεκδοτολογίας, των «αναγεννησιακών» έργων («Ερωτόκριτος», «Ερωφίλη») κ.ά. Είναι κι οι αυθόρμητες ρίμες των απλών ανθρώπων που εκδηλώνουν συναισθήματα αλλά και φιλοσοφική διάθεση: με δίστιχα ή τετράστιχα για τους ίδιους, τους φίλους ή οκείους τους, ή τον αναγνώστη…
ΠΕΡΙ-ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ τη μεγάλη «Ανθολογία Κρητικής Ποίησης, 1950-2007» του Σ.Λ. Σκαρτσή (1) -ένα «περιβόλι» ποιητικών μεταπολεμικών ανθέων- βρεθήκαμε μπροστά στα παρακάτω δίστιχα που παραπέμπουν περίπου σε ωραίους κρητικότροπους «μακαρισμούς»:
-Χαράς τονε, που στη ζωή χαρίζει την αγάπη,
στο σπίτι του, στον γείτονα, στον ξένο το διαβάτη.
Πράγματι, η αγάπη και μόνον αυτή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας σταθερής σχέσης, όπως η οικογένεια. Κι όταν η αγάπη χαρίζεται στους γείτονες και στους άλλους γύρω, ε, τότε αποτελεί θεία ευλογία…
-Χαράς τονε, όπου μπορεί τραγούδια να μας λέει
στον πόνο του να τραγουδεί και στη χαρά να κλαίει.
Το τραγούδι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής του Κρητικού. Είναι τρόπος ζωής. Ίσως ο πιο εκφραστικός. Τραγουδάει στη χαρά, μα πιότερο στον πόνο του. Εντάξει, στο γάμο όλοι χορεύουν και τραγουδούν, αλλά στον πόνο το κρητικό μοιρολόι (αυτοσχέδιες μαντινάδες ή δημοτικό τραγούδι) είναι ασύλληπτο…
-Χαράς τονε, που προσπαθεί το χρόνο να δαμάσει
κι έχει στη σκέψη του φτερά και στη ζωή του δράση.
Όπου να΄ναι γεννιέται η άνοιξη σε βουνά, κάμπους και λαγκαδιές. Είναι αυτή που δείχνει εντονότερα το πέρασμα του χρόνου, γιατί κι αυτή, σαν τη νιότη, διαρκεί λίγο. Το να «δαμάσεις» το χρόνο και να είσαι πάντα νέος, ευφάνταστος και δραστήριος στη ζωή, αυτό δεν είναι η πραγματική αληθινή ζωή;
-Χαράς τονε, που κουβαλεί λουλούδια στην ποδιά του
και μυρωδιές και ευωδιές σκορπά στο πέρασμά του.
Ο άνθρωπος ο γελαστός, ο ευπροσήγορος, μοιάζει της ανθοδέσμης που και μόνο στη θέα της ευφραίνεσαι, και χορταίνεις χρώματα. Η ομορφιά της φύσης και των ανθρώπων φτάνει στης ψυχής τα βάθη…
-Χαράς τονε, που στη ζωή ένα σκοπό ‘χει τάξει
και θέλει κι αγωνίζεται να τονε κάνει πράξη.
Άνθρωπος δίχως στόχους, μοιάζει ξυλάρμενο στο πέλαγο δίχως τιμόνι. Κάποτε οι ιδεολογίες είχαν συγκεκριμένους στόχους. Με την κατάρρευσή τους, οι άνθρωποι σήμερα στοχεύουν -όταν ξεπεράσουν τις βασικές ανάγκες επιβίωσης- στο να είναι χρήσιμοι στα αγαπημένα τους πρόσωπα, τους άλλους, την κοινωνία. Η προσωπική μας ευτυχία αποκτάται μέσα από τις ζωές των άλλων. Είναι πολλοί οι Κρητικοί, πιο πολύ οι γυναίκες, που επιλέγουν τον εθελοντισμό για να προσφέρουν στους άλλους…
-Χαράς τονε, όποιος θωρεί στα μάτια τα παιδιά του
και βλέπει μες στο βλέμμα τους ν’ ανθούν τα όνειρά του.
Η ζωή έχει συνέχεια! Και χαρά στους γονείς που είναι σε θέση να αντικρίζουν με καθαρό βλέμμα και αγάπη τα παιδιά τους δίχως μεμψιμοιρίες, παράπονα ή επιθυμία ανταπόδοσης…
-Χαράς τονε, όπου κρατεί λαμπάδα στο σκοτάδι
και φέγγει αυτός και προπατεί κι άλλοι πολλοί ομάδι.
Πολλοί χρίονται αρχηγοί στη ζωή. Μα, σπάνιοι είναι οι ηγέτες που έχουν όραμα και, χρησιμοποιώντας φλογερούς λόγους, οδηγούν τους λαούς στο φως, στη λευτερία, στην πρόοδο, στην κατάκτηση της ευτυχίας…
-Χαράς τονε, όποιος ποτέ δε σκύβει το κεφάλι
κι αν πέσει, ανασηκώνεται και συνεχίζει πάλι.
Το φιλελεύθερο πνεύμα είναι το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα των Κρητικών. Η Ιστορία τους, με τις μύριες επαναστάσεις, τις «πνιγμένες» και τις «ξαναγεννημένες», το αποδεικνύει περίτρανα…
-Χαράς τονε, που στα παλιά το νέο συνταιριάζει
και ακλουθεί και χαίρεται τον κόσμο που αλλάζει.
Στην πάνω από εκατό χρόνια ελεύθερη ζωή του, ο Κρητικός έχει επιδείξει μια καταπληκτική προσαρμοστικότητα παραμένοντας όμως, πιστός στις βαθιές του ρίζες. Αλλά, αυτό δεν είναι και η φύση της ζωής; Να μπορείς να προσαρμόζεσαι σε κάθε νέο δεδομένο, χωρίς να εγκαταλείπεις τίποτε από τις παλιές παραδόσεις σου;
ΤΗΝ ίδια φιλοσοφική διάθεση διακρίνουμε και στα παρακάτω ομοιοκατάληκτα τετράστιχα, με συνεχές μοτίβο το «Χαράς τονε που…» Ίσως, λίγο πιο αδύναμο, πιο πολιτικό, όμως εξίσου ενδιαφέρον ως δημιούργημα:
«Χαράς τονε που περπατά Λέφτερος στη ζωή του Χαράς τον που απόλαυσε τη γλύκα της ζωής. Χαράς τον που δεν σκλάβωσε ο Φόβος την ψυχή του. Χαράς τον που ταξίδεψε στα πέρατα της Γής. Χαράς τον που δεν έγινε ο σκλάβος των παθών του. Χαράς τον που πεισματικά το Λόγο του κρατά Χαράς τονε που έμαθε στην Ήττα των λαθών του Χαράς τον που το λάβαρο της Ηθικής κρατά. Χαράς τον που δεν έφτασε ακόμα στην Ιθάκη. Χαράς τον που φιλότιμα φυλάει Θερμοπύλες. Χαράς τον που στους Δυνατούς δεν είναι Γιουσουφάκι Δεν “ξεσκονίζει” δουλικά του κράτους τους Μνηστήρες. Χαράς τον που την ανθρωπιά δεν έχασε ακόμα. Χαράς τον που δεν ξέχασε το χρέος στην Πατρίδα. Χαράς τον που δεν έγινε υπόδουλος σε κόμμα. Για την κυβέρνηση κρατά βρεγμένη μια σανίδα. Χαράς τον πούν’ αυθόρμητος. Τα λόγια δεν μασάει. Χαράς τον πούχει έρωτα με την Δικαιοσύνη. Που τη ζωή του κανενός στη χάρη δεν χρωστάει. Που θύμα εξαπάτησης ποτέ του δεν θα γίνει. Χαράς τον που περήφανα ψηλά έχει το κεφάλι και που χαφιές δεν έγινε ποτέ του κανενός. Χαράς τονε που στην ζωή δεν πίστεψε την Άλλη Για την Αλήθεια να χαθεί, που είναι Ικανός, Χαράς τον που διεκδικεί τα δικαιώματά του. Π’ αρνείται να τον οδηγούν σαν ζώο στη σφαγή. Για τους προδότες που Οργή δονεί τα αισθήματά του Χαράς τον που ο Αγώνας του δεν ξέρει τη Φυγή». (2)
ΚΑΛΗ Σαρακοστή, λοιπόν, και «χαράς τηνε» την κρητική τη σκέψη (2018).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) «Ανθολογία Κρητικής Ποίησης, 1950-2007»-επιμέλεια Σ.Λ. Σκαρτσής, εκδ. Ταξιδευτής/Συμπόσιο Ποίησης, Μαντινάδες, (σελ.597). [Ο στιχοπλόκος του «Χαράς τονε…», Μανόλης Ταβλάς γεννήθηκε στην Κριτσά και έζησε στον Άγιο Νικόλαο. Εργασθηκε στο Εμπορικό Επιμελητήριο Αγίου Νικολάου. Εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Τα τραγούδια μου» και τρία θεατρικά έργα].
-(2) Κυκλοφορεί στη διαδικτυακή σελίδα: [http://bowthruster.blogspot.gr/2011/07/blog-post_26.html ]
