Ο Αποκορωνιώτης λυράρης Χαρίλαος Πιπεράκης (1893-1978) αποτελεί εμβληματική μορφή στην ιστορία της κρητικής μουσικής παράδοσης. Ο Χαρίλαος γεννιέται και μεγαλώνει στην Αποκορωνιώτικη ύπαιθρο και συγκεκριμένα στο Ξηροστέρνι, ενώ στο Βάμο φοιτά στο Δημοτικό και σε κάποιες τάξεις του Γυμνασίου. Τα κοινωνικά δίκτυα της εποχής και της περιοχής προσδιορίζονται και λειτουργούν με βάση τους δεσμούς συγγένειας, το θρήσκευμα και την αγροτοκτηνοτροφική ενασχόληση των κατοίκων. Το μουσικό δίκτυο στο οποίο κατευθύνεται έχει ως βάση τη λύρα και οι σκοποί του συρτού και του πεντοζάλη αποτελούν τα πρώτα ακούσματα. Η μετάβαση στο Ηράκλειο μεσούσης της Κρητικής Πολιτείας, πιθανόν λόγω πολιτικού διωγμού του Βενιζελικού πατέρα του Χαρίλαου, φέρνει σε επαφή τον νεαρό μουσικό με τον αστικό πολιτισμό της κρητικής πόλης. Ο Χαρίλαος εργαζόταν ως σερβιτόρος, ενώ παράλληλα είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον πηδηχτό και τις κοντυλιές πιθανόν από δυο γνωστούς λυράρηδες, οι οποίοι μεσουρανούσαν στην πόλη, τον Γιάννη Βαρδάκη ή Κοντόχα από τις Αρχάνες και τον Γιώργη Πατσά, καθώς και τον Σητειακό βιολιστή Στρατή Καλογερίδη.
Η μετανάστευση τις ΗΠΑ μαζί με άλλους 450.000 Έλληνες δημιουργούν νέα δεδομένα, καθώς ο Νέος Κόσμος είναι ένα παλίμψηστο πολιτισμών, εθνοτήτων και ανθρώπων. Ο Αποκορωνιώτης λυράρης λόγω καταγωγής εντάσσεται στα ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα των λαών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, τα οποία περιλαμβάνουν Έλληνες από την ελεύθερη Ελλάδα, Μικρασιάτες, Αρμένιους, Εβραίους, Μουσουλμάνους Κρήτες, Άραβες, καθώς και άλλους Βαλκάνιους, όπως Ρουμάνους και Βούλγαρους.
Οι τόποι συνάθροισης και ψυχαγωγίας, αυτών των ανθρώπων κατά τις δεκαετίες 1910, 1920 και 1930 είναι κυρίως τα καφέ-αμάν με την ανάλογη μουσική, δηλαδή ανατολίτικη με αραβικά και οθωμανικά στοιχεία, ελληνική με κρητική, μικρασιάτικη και πολίτικη έκφανση, καθώς και εβραϊκή ή ακόμα και ρομά μουσική. Ο Χαρίλαος γίνεται πολυσυλλεκτικός στα ακούσματα και διευρύνει διαρκώς το ρεπερτόριό του και τις μουσικές συνεργασίες, με στόχο το συγκεκριμένο κοινό που συχνάζει στα καφέ-αμάν. Έτσι, συνεργάζεται με τον εξαιρετικό Αρμένη ουτίστα Markos Melkon Almsherian, το Μακεδονοβούλγαρο βιολιστή Nikola Doneff, τον Έλληνα τσεμπαλίστα Σπύρο Στάμο, την Μικρασιάτισα τραγουδίστρια Μαρίκα Παπαγκίκα, ενώ παράλληλα προσλαμβάνει παλιά μουσικά ακούσματα από την Ελλάδα, τη Μικρασία, την Κρήτη, την Πόλη, τα Βαλκάνια, καθώς και μελωδίες από την κλασική οθωμανική μουσική.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι η πολυδιάστατη μουσική ταυτότητα του Χαρίλαου Πιπεράκη δημιουργείται με τη σταδιακή μετάβαση από το αποκορωνιώτικο χωριό, στο Μεγάλο Κάστρο και κατάληξη την αμερικανική μεγαλούπολη. Ο Αποκορωνιώτης λυράρης φτάνει στο απόγειο της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας στα τέλη της δεκαετίας του 1930, δηλαδή την περίοδο που ατονούν τα καφέ-αμάν και συνεχίζει να σταδιοδρομεί μέχρι και τη δεκαετία του 1960 φτάνοντας στην μουσική του Ιθάκη που στην περίπτωσή του ταυτίζεται με την αθανασία στο πάνθεον των Κρητών μουσηγετών.
Πηγές
1. Αλιγιζάκης Α., Η Μουσική Οδύσσεια του Βιολιού στο Μεγάλο Κάστρο, Ηράκλειο 2011.
2. Κουρούσης Σ., Καπιτσάνος Κ., Μίλιε μου Κρήτη απ’ τα παλιά. Ιστορικές ηχογραφήσεις 1907-1955, εκδ.Orpheum Phonograph, Αθήνα 2016.
3. Μαραγκουδάκης Σ., Δισκογραφία 78 στροφών: Η διαμόρφωση της μουσικής του Χαρίλαου Πιπεράκη στο ιστορικό, κοινωνικό και μουσικό πλαίσιο της Αμερικής, Πτυχιακή εργασία, Τ.Ε.Ι. Ηπείρου Ανώτατη Σχολή Μουσικής Τεχνολογίας Τμήμα Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής, Άρτα 2011.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
