Χάρης Κ. Στρατιδάκης: Η Εκπαίδευση στο Ρέθυμνο (1795-1940)

Πριν από λίγον καιρό ήρθε στα χέρια μου το πολυσέλιδο (335 σελίδες), μεγάλου σχήματος βιβλίο με τον παραπάνω τίτλο, και ειλικρινά με εντυπωσίασε. Ο συγγραφέας του, ο γνωστός, πολυγραφότατος εκπαιδευτικός, Χάρης Στρατιδάκης, επέλεξε να ερευνήσει, στη διδακτορική του διατριβή, το ιδιαίτερα ενδιαφέρον και εν πολλοίς άγνωστο  θέμα της Εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο, που είναι και το περιεχόμενο του Βιβλίου.
Πρόκειται για μια πολύτιμη εργασία, κυριολεκτικά για μια ουσιαστική προσφορά, που απευθύνεται όχι μόνο στους εκπαιδευτικούς ή τους φιλίστορες, αλλά σε κάθε Κρητικό και ιδιαιτέρως σε κάθε Ρεθεμνιώτη που θα ήθελε να μάθει για την ιστορία των σχολείων και της Εκπαίδευσης του τόπου του.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο περιέχονται τα γενικά εισαγωγικά (το θέμα, οι πηγές της έρευνας, η αξιοπιστία τους κ.λπ.), στο δεύτερο εξετάζονται τα δυο μεγάλα ζητήματα της Εκπαίδευσης (η στοιχειώδης Εκπαίδευση και τα διδακτήρια της στην Κρήτη), το τρίτο ερευνά αναλυτικά τα σχολεία και τα διδακτήρια τους, (με απόλυτα τεκμηριωμένη την ιστορική διαδρομή τους σε κάθε οικισμό του διαμερίσματος Ρεθύμνης) και τέλος το τέταρτο πραγματεύεται το σχολικό και το διδακτηρι-ακό δίκτυο.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ο αναγνώστης πραγματοποιεί ένα ενδιαφέρον ταξίδι που αφορά τη στοιχειώδη Εκπαίδευση στην Κρήτη από το 1750 μέχρι το1940, φυσικά με επίκεντρο το Ρέθυμνιώτικο διαμέρισμα, από την εποχή δηλ. που παρά το ότι μεγάλο μέρος των κατοίκων ήσαν αναλφάβητοι, κυριαρχούσε η λαχτάρα τους  για τα γράμματα και τα σχολειά, ίσαμε το ’40 που το πρόβλημα είχε λυθεί.
Με οδηγό τον συγγραφέα, παρακολουθεί την αγωνία των ανθρώπων στα μικρά και στα μεγάλα χωριά, ακόμη και στα μετόχια, ν’ αποκτήσουν σχολικά κτήρια, να έχουν στον τόπο τους δάσκαλο, να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα, να μην μείνουν ξύλα απελέκητα. Είναι συγκινητικο το γεγονός ότι οι κάτοικοι των χωριών μόλις εξασφά-λιζαν την άδεια ίδρυσης σχολειού, πλήρωναν από το υστέρημά τους το νοίκι κάποιου ιδιωτικού οικήματος  που θα ήταν το διδακτήριο τους και ταυτόχρονα έκαναν παραστάσεις και διαβήματα στο τότε κράτος για δημόσια κτήρια και για δασκάλους.
Ο αναγνώστης παρακολουθεί ταυτόχρονα και την προσπάθεια των αρχών να καταπολεμήσουν με την Παιδεία όλα τα αρνητικά φαινόμενα των μικρών κοινωνιών όπως η ζωοκλοπή, οι βεντέτες και άλλες παραβατικές συμπεριφορές.
Παρακολουθεί φωτισμένους εκπαιδευτικούς να πρωτοστατούν στην ίδρυση και λειτουργία Σχολείων, καθώς και τη θετική συμμετοχή της Εκκλησίας η οποία δώριζε οικόπεδα, πλήρωνε μισθούς δασκάλων και γενικά βοηθούσε στην πνευματική άνοδο των κατοίκων.
Ο συγγραφέας, άριστος γνώστης του θέματος, χρησιμοποίησε όλες τις υπάρχουσες πηγές. Παραθέτει  τα διατάγματα και τις κυβερνητικές αποφάσεις, τα δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών της εποχής, ακόμη και συνεντεύξεις για να φωτίσει και να τεκμηριώσει τις θέσεις που υποστηρίζει.
Δεν παραλείπει να ασχοληθεί και με το πρόβλημα της Εκπαίδευσης των κοριτσιών που ήσαν αδικημένα και παραμελημένα για αιώνες.
Η αναφορά και εξιστόρηση της ιστορίας των σχολείων όλων των οικισμών (257), με τη βασική βιβλιογραφία, μια μικρή φωτογραφία τους καθώς και οι κατατοπιστικοί χάρτες και οι πολλές παραπομπές, προκαλούν δικαιολογημένα τον θαυμασμό μας.
Η περιδιάβαση κρατεί πάνω από ενάμισυ αιώνα, από το 1795 ίσαμε το 1940, οπότε, όπως αναφέρεται, το διαμέρισμα Ρεθύμνου διέθετε «κατά 65% περισσότερες σχολικές μονάδες από τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο». Ακολουθεί ένα κατατοπιστικό επίμετρο από το 1940 μέχρι το 1974 κι έτσι ολοκληρώνεται η ιστορική διαδρομή της Εκπαί-δευσης στο εξεταζόμενο διαμέρισμα της Κρήτης, σε μια μακριά διάρκεια 179 χρόνων. Περιγράφεται δηλ. η εκπαίδευση από την εποχή που το Νησί στέναζε κάτω από τον τούρκικο ζυγό ίσαμε την εποχή της Αυτονομίας και της Ενωσης, με τα φτωχά, αλλά πολυάνθρωπα χωριά και τη σημερινή κατάσταση των κλειστών διδακτηρίων, λόγω έλλειψης παιδιών, πολλά των οποίων, από τα παλαιότερα, έχουν κριθεί διατηρητέα και μαζί με άλλα, από τα πιο νέα, έχουν μετατραπεί σε πολιτιστικά κέντρα.
Μελετώντας ο αναγνώστης την παραπάνω ενδιαφέρουσα επιστημονική μελέτη του Χάρη Στρατιδάκη συμπορεύεται με  τους δασκάλους, τους εκκλησιαστικούς παράγο-ντες, τις τοπικές κοινωνίες  και τις επίσημες αρχές. Ζει την αγωνία τους για την οικοδόμηση διδακτηρίων, τη στελέχωσή τους με κατάλληλους εκπαιδευτικούς κ.λπ. και βεβαιώνεται απόλυτα ότι η διδακτορική διατριβή “Η Εκπαίδευση  στο Ρέθυμνο (1795-1940)” θα παραμείνει όχι μόνο μια σημαντική ερευνητική εργασία αλλά και σημείο αναφοράς για όσα εχουν σχέση με τη λαϊκή παιδεία στην Κρήτη και ειδικότερα  στον νομό (σημερινή Αντιπεριφέρεια) Ρεθύμνης.