«Οι χειρονομίες είναι παράθυρα που μας αποκαλύπτουν σκέψεις, τάσεις και συναισθήματα».
David Mac Neil, Πανεπιστήμιο Σικάγου
Oι χειρονομίες είναι οι πρώτες προσπάθειες επικοινωνίας μας όταν ερχόμαστε στον κόσμο. Και για κάποιους υπέργηρους ίσως είναι οι τελευταίες όταν φεύγουν. Ερευνητές προσπαθούν -κάποιοι μια ζωή ολάκερη- να καταγράψουν τη σημασία τους κι αντίστοιχα πόσο επηρεάζουν τα μη γλωσσικά ερεθίσματα την αντίληψη μας.
Στο σημείωμα παρουσιάζω στοιχεία της διπλής κωδικοποίησης, που χρησιμοποιούμε όλοι σε διαφορετικό βαθμό και μερικές προτάσεις για νεαρούς γονείς.
Η διπλή κωδικοποίηση
Σύμφωνα με τη θεωρία της διπλής κωδικοποίησης υπάρχουν δύο χωριστά νοητικά συστήματα για την αντιπροσώπευση και την επεξεργασία των πληροφοριών.
Το ένα είναι το γλωσσικό το οποίο επεξεργάζεται και αποθηκεύει τις γλωσσικές πληροφορίες και το άλλο είναι το μη γλωσσικό το οποίο χρησιμοποιεί σύμβολα, παραστάσεις, χειρονομίες, εικόνες και σχήματα. Συμφωνώ με τον ισχυρισμό ότι επειδή οι εικόνες απομνημονεύονται πολύ πιο εύκολα, το μη γλωσσικό σύστημα είναι ανώτερο του γλωσσικού.
Τη σημασία της διπλής κωδικοποίησης στη μάθηση ανέδειξα τις προηγούμενες δεκαετίες σε διαλέξεις μου σε συναδέλφους της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης σε όλη την Ελλάδα.
Μια χειρονομία κάνει τη διαφορά
Φανταστείτε μία νηπιαγωγό να βοηθάει τα νήπια της να βρουν τη λύση σε ένα αίνιγμα ή σε ένα πρόβλημα χρησιμοποιώντας ένα μη λεκτικό τρόπο π.χ. κάνοντας μια χειρονομία, μια γκριμάτσα ή μια κίνηση.
Αν το μήνυμά της ακολουθηθεί από μια γνώριμη λέξη ή μια σχετική μικρή φράση είναι πολύ πιθανόν να βοηθήσει κάποια νήπια να φθάσουν σε φάση κατανόησης και ανακάλυψης.
Την ίδια τακτική μπορούν να εφαρμόσουν νεαρές μητέρες για τα βρέφη τους. Είναι γνωστό ότι βρέφη μέχρι 9-12 μηνών απλώνουν το ανοικτό τους χέρι όταν θέλουν ένα οτιδήποτε αντικείμενο. Ακριβώς όπως κάνουν και τα μωρά χιμπαντζήδες όταν ζητούν τροφή από τη μαμά τους. Η μητέρα ενός βρέφους ανταποκρίνεται στο αίτημα χρησιμοποιώντας μια λέξη ή μια φράση κλειδί π.χ. “πάρε”, “τι θέλεις;”, “αυτό;” με την παλάμη της ανοικτή. Ετσι, αφενός αποκαθιστά επαφή και αφετέρου εισάγει τη διπλή κωδικοποίηση στη ζωή του βρέφους της. Λίγους μήνες αργότερα, λόγω της νευρωνικής ωρίμασης, τα βρέφη δείχνουν με το δάκτυλο το αντικείμενο που επιθυμούν. Συνοδεύουν δε την επιθυμία τους με άναρθρους φθόγγους. Αυτή είναι η πρώτη τους προσπάθεια να εκδηλώσουν μια μορφή διπλής κωδικοποίησης.
Μια άλλη χαρακτηριστική χειρονομία την οποία αναγνωρίζουν βρέφη 16-18 μηνών είναι αυτή του ύπνου. Δηλαδή, όταν η μητέρα ενώνει τις δύο παλάμες της, τις ακουμπά στο δεξί της αυτί, γέρνει ελαφρά το κεφάλι της και λέει “κοιμήσου”.
Βιβλία με εικονογράφηση
Η ανάγνωση σε νήπια και μικρά παιδιά είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να κάνουν διπλή κωδικοποίηση. Η πλούσια εικονογράφηση των σύγχρονων παιδικών βιβλίων ενθαρρύνει αυτή τη λειτουργία με ορισμένες προϋποθέσεις. Οι γονείς διαβάζουν το βιβλίο, πριν το αγοράσουν και ελέγχουν μια σειρά στοιχεία.
Δηλαδή, αν οι εικόνες του αντιπροσωπεύουν το μύθο, είναι λεπτομερείς, προσθέτουν ή συμπληρώνουν στοιχεία, προκαλούν αισθήματα και είναι κατάλληλα για το παιδί τους.
Γνωρίζουμε ότι το κάθε σκίτσο οφείλει να είναι στην κατάλληλη θέση, στο σωστό μέγεθος και να έχει ορισμένα χαρακτηριστικά.
Προσοχή, μην υποκύπτετε στην παρόρμηση του παιδιού που ελκύεται από μερικά σκίτσα και απαιτεί να το αγοράσετε.
Τέλος, αυτή η χρησιμότητα της ανάγνωσης ακυρώνεται αν τα νήπια ή τα παιδιά δεν σας παρακολουθούν ενεργά.
Γι’ αυτό, διακόψετε την ανάγνωση με τα πρώτα σημάδια βαριεστημάρας.
Περισσότερες ιδέες για την ανάγνωση βιβλίων σε παιδιά έχω στο βιβλίο μου “Μια ιστορία την ημέρα” το οποίο δίνω δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο.
“Είμαι εξερευνητής” για μαθητές Δημοτικού
Το θέμα της νέας θερινής εκστρατείας των βιβλιοθηκών του Δήμου Χανίων “Είμαι ένας εξερευνητής” προάγει τη λειτουργία της διπλής κωδικοποίησης.
Στην ενημερωτική συνάντηση των εθελοντών που έγινε την περασμένη εβδομάδα τονίστηκε η ανάγκη για πολλαπλές προσεγγίσεις, ερεθίσματα συμπληρωματικά της ανάγνωσης, ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων και φυσικά για νοητικές και αληθινές εξερευνήσεις.
Πιστεύω ότι το καλοκαίρι θα ξυπνήσουμε λανθάνουσες δεξιότητες των παιδιών που θα τα βοηθήσουν να κάνουν διπλή ή πολλαπλή κωδικοποίηση στην καθημερινότητα τους.
Για το θέμα θα αναφερθώ ξανά, λίγο πριν την έναρξη της εκστρατείας που προγραμματίζεται για το 2ο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου.
Συμπερασματικά
• Η χρήση χειρονομιών, σκίτσων και συμβόλων έχει κατακυριεύσει τη ζωή μας χωρίς την αντίστοιχη ανάπτυξη της χρήσης της γλώσσας.
• Η διπλή κωδικοποίηση εισάγεται στη ζωή μας νωρίς και ισότιμα με τη γλώσσα μας.
• Η διπλή κωδικοποίηση είναι το απαραίτητο υπόβαθρο για την ανάπτυξη όλων των γνωστικών δεξιοτήτων.
Συγγραφέας, μέλος της Γ.Σ. της Ελληνικής Επιτροπής της Γιούνισεφ
Πτυχιούχος Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στην Δια Βίου Μάθηση
Επικοινωνία: polygnosi@gmail.com, 2821040400, facebook: polygnosi
