» ή σημείωμα (τρίτο) για τη μνήμη
Στις 5 του Σεπτέμβρη ξεκινήσαμε ένα χορό. Ένα χορό ανάμεσα στην απελπισία και την ελπίδα. Ένα χορό πάνω σε τεντωμένο σχοινί. Εδώ και περίπου 45 μέρες συνεχίζουμε να χορεύομε ασταμάτητα. Ένας από τους παρτενέρ μας σε αυτόν το χορό είναι η μνήμη. Αυτή μας τραβάει από το χέρι, αυτή μας δίνει το ρυθμό.
Κεντρικό αίτημα που συνεισφέρει στη διεκδίκηση απόδοσης του «μπαλκονιού» των Χανίων στους πολίτες της πόλης, είναι η «διατήρηση της μνήμης», η «διάσωση της ιστορίας του τόπου»1. Και κάπου εδώ τα κορμιά μας κινδυνεύουν να μείνουν αδρανή, καθώς η μνήμη εμφανίζεται σαν κάτι το δύσκαμπτο, αν όχι το ακίνητο. Η μνήμη, εδώ, παρουσιάζεται ως κάτι το οριστικό, που ζητά να μεταφερθεί αυτούσιο στο παρόν. Η μνήμη, με αυτόν τον τρόπο, στήνεται στο απόσπασμα· ακρωτηριάζεται. Χάνει τις χειραφετητικές της διαστάσεις. Γίνεται κάτι το κλειστό. Και πώς να χορέψεις όταν ο παρτενέρ σου δε σου δίνει ερεθίσματα;
Το αίτημα για απόδοση του λόφου Καστέλι στην κοινωνία υπό το βάρος μιας μνήμης καρφιτσωμένης στο παρελθόν – και χωρίς αναφορά στο αντι-παράδειγμα2 της αυτοδιαχείρισης και αυτο-οργάνωσης που συντελέστηκε τα τελευταία 16 χρόνια στη Ρόζα Νέρα3 – χορεύει με τη λήθη. Ρίχνει στη λήθη τις συλλογικά βιωμένες εμπειρίες μας και ως εκ τούτου, καταδικάζει σε ακινησία τον ίδιο μας τον χορό. Κι όμως, μερικές φορές, «τα γεγονότα όσο μακριά και αν βρίσκονται, δεν έχουν ποτέ πει την τελευταία τους λέξη. Φτάνει μια ριζική αλλαγή στο παρόν για να κατρακυλήσουν και να πέσουν μπροστά στα πόδια μας»4.
Δεν έχουμε να κάνουμε απλά με έναν αγώνα για τη μνήμη, για την ιστορία του τόπου. Η συνάντησή μας δεν πυροδοτεί απλά έναν αγώνα διεκδίκησης ενός κτηρίου, αλλά (και) έναν αγώνα ορατότητας των κοινωνικών σχέσεων που φιλοξενήθηκαν εντός του. Έναν αγώνα που μας θυμίσει- σε πείσμα των καιρών- ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός.
Πολύ περισσότερο ο αγώνας της συνέλευσης του Πάρκου Ειρήνης και Φιλίας είναι ένας αγώνας (και) ενάντια στη λήθη5. Και εντός αυτού του αγώνα, το παρόν γίνεται αντιληπτό ως κατηγορία επαναστατικής μεταμόρφωσης. Χορεύουμε στο εδώ και το τώρα. Βασικός παρτενέρ μας σε αυτόν το χορό είναι η μνήμη· η συλλογική μνήμη, μέσω της οποίας κατασκευάζουμε μια νέα υποκειμενικότητα. Από αυτήν την άποψη, η μνήμη δεν είναι ένα παρελθόν κωδικοποιημένο και αποκρυσταλλωμένο, αλλά παρόν στην πάλη ενάντια στη λησμονιά.
Η μνήμη μας, επομένως, είναι πολλά περισσότερο από ένα, δύο ή τρία κτήρια. Οι διεκδικήσεις μας δεν αφορούν τα ίδια τα κτήρια αυτά κάθε αυτά, αλλά επιζητούν την πραγμάτωση ενός αστερισμού κοινωνικών σχέσεων, μακριά από τη λογική της αγοράς.
Όπως η επιτέλεση οριζόντιων και χειραφετητικών κοινωνικών σχέσεων εντός της Ρόζα Νέρα έδωσε τη δυνατότητα στον χώρο και τον χρόνο να σκοντάψει· και με αυτή του την πτώση να απαλλαγεί από το χυδαίο συμβολισμό ως κτήριο βασανιστηρίων· και με αυτή του την πτώση να αποκαλυφθούν οι άνθρωποι που χορεύουν στις ρωγμές της ιστορίας. Έτσι ακριβώς, ο δικός μας χορός ανάμεσα στην απελπισία και την ελπίδα οφείλει να βάλει τρικλοποδιά στον γραμμικό χρόνο της ιστορίας· και να αποκαλύψει, στην πτώση του, ένα νέο «εμείς».
1. Το γεγονός ότι ανοίγω τη συζήτηση για την έννοια της μνήμης εμπίπτει στα πλαίσια του αγώνα διεκδίκησης ελεύθερων και κοινωνικών χώρων. Σε καμία περίπτωση, δεν αποτελεί προσπάθεια υποβάθμισης των διεκδικήσεων, αντίθετα ευελπιστώ σε έναν δημιουργικό διάλογο.
2. Δεν έχουμε να κάνουμε εδώ με ένα παράδειγμα-μοντέλο: το μοντέλο αντιγράφεται, επαναλαμβάνεται, μεταφέρεται, απογυμνώνεται. Εδραιώνει ένα πεδίο ομοιογένειας, το οποίο επιζητά τη βεβαιότητα και την απόλυτη αλήθεια. Αντιθέτως, μιλάμε για ένα αντι-παράδειγμα καθώς αποτελεί ένα σπέρμα από το παρελθόν, το οποίο έρχεται να γονιμοποιήσει το πράττειν μας. (περισσότερα για αυτή τη συζήτηση βλ. τις διαλέξεις του Καστοριάδη για την αρχαία Αθήνα)
3. «όσοι αναφέρονται στο παρελθόν σαν οριστικό δεδομένο δεν παύουν να το τροχίζουν..» (Βανεγκέμ, η επανάσταση της καθημερινής ζωής). Αυτό είναι ένα ζήτημα που επισήμαναν πολλοί ομιλητές στη συνάντηση της Πρωτοβουλίας.
4. Ό.π. σελ 283-285
5. Δεν πρόκειται για ταυτολογία: η λήθη είναι ήδη μια άρνηση της μνήμης. Και αυτό είναι το χρέος της διαλεκτικής, να αρνηθεί την άρνηση (βλ. Αρνητική Διαλεκτική, Adorno)
Προτεινόμενη βιβλιογραφία στα ελληνικά ή πίσω από τις γραμμές του κειμένου
Adorno Theodor (2006). Αρνητική Διαλεκτική. Αθήνα: Αλεξάνδρεια
Benjamin Walter (2014). Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας. Αθήνα: Λέσχη Κατασκόπων 21ου αιώνα
Boeschoten, Riki Van (2003). Ανάποδα Χρόνια: Συλλογική Μνήμη και Ιστορία στο Ζιάκα Γρεβενών. Αθήνα: Πλέθρον
Halbwachs, Maurice. (2013). Τα Κοινωνικά Πλαίσια της Μνήμης . Αθήνα: Νεφέλη.
Holloway, John (2011). Ρωγμές στον καπιταλισμό. Αθήνα: Σαββάλας.
Καστοριάδης, Κορνήλιος (2007). Η ελληνική ιδιαιτερότητα. Αθήνα (Κριτική)
Λιάκος, Αντώνης (2011). Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία. Αθήνα: Πόλις.
Πασσερίνι, Λουίζα (1998). Σπαράγματα του 20ου αιώνα: Η ιστορία ως βιωμένη εμπειρία. Αθήνα: Νεφέλη.
Tischler, Sergio (2011). Χρόνος και χειραφέτηση: Ο Μιχαήλ Μπαχτίν και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στη Ζούγκλα Λακαντόνα. Αθήνα: Futura.
Vaneigem Raul. (2002). Η επανάσταση της καθημερινής ζωής. Αθήνα: Ακμων
