Σήμερα θα χαρούμε κάποιες ακόμα από τις φωτογραφίες που τράβηξε ο Βoissonnas από την επαρχία Κισάμου το 1911. Εντόπισα 16 λήψεις από την Κίσαμο εκτός από τις 4 του Καστελιού, δηλαδή συνολικά 20. Την προσοχή του τράβηξαν περιοχές όπως τα Φαλάσαρνα, η Γραμπούσα, η Καλυβιανή, η Πολυρρήνια, η Ρόκα και το Έλος. Φυσικά εδώ δεν χωρούν όλες αυτές, κάναμε μια μικρή επιλογή. Όπως ξαναείπαμε, οι πρωτότυπες φυλάσσονται στη Θεσσαλονίκη, στο Μουσείο Φωτογραφίας από το οποίο κι έχουν αγοραστεί.
Στις πρώτες 2 βλέπουμε εικόνες από την Καλυβιανή, ένα όμορφο παραδοσιακό χωριό στη ρίζα της Γραμπούσας, που και σήμερα διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα του.
Στην πρώτη, χαρακτηριστική αυλή, στη δεύτερη, εσωτερικό παλιού σπιτιού με δυο οξυκόρυφες καμάρες, πιθανά κτίσμα της βενετοκρατίας. Άλλωστε, το χωριό αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές, παρά τον θρύλο που το θέλει κτίσμα των Γραμπουσιανών πειρατών.
Στην τρίτη, στιγμιότυπο από τη βρύση του χωριού που βρίσκεται στη θέση της Πολυρρήνιας, της σημαντικότερης ίσως αρχαίας πόλη της Κισάμου που εξακολουθεί να κατοικείται και σήμερα, διατηρώντας επίσης τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Τότε λεγόταν Απάνω Παλιόκαστρο, ονομασία που αναφέρεται και στις βενετσιάνικες απογραφές. Η βρύση είναι υπόλειμμα του αρχαίου υδραγωγείου.
Στην τέταρτη, άποψη της Γραμπούσας από την ομώνυμη χερσόνησο.
Στις επόμενες 4, βλέπουμε σκηνές από το Έλος, το διασημότερο από τα “Εννιά χωριά”, με τα περίφημα καστανοδάση του, τα νερά και τα γραφικά του κτίσματα. Δε γνωρίζω αν σώζονται ακόμα τα σπίτια που εικονίζονται στις φωτογραφίες, ούτε ποια είναι τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Το Έλος επίσης αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές, σώζονται άλλωστε μέσα στο χωριό δύο βυζαντινές εκκλησίες κι ένας παλιός νερόμυλος.
Στην ένατη φωτογραφία, εικόνα από την αυλή του Δημοτικού σχολείου στον Δραπανιά, με τα παιδιά να χαίρονται το παιχνίδι τους.
Τέλος στη δέκατη, εικόνα της περιοχής της Ρόκας όπως φαίνεται από τα υψώματα πάνω από του “Κολένη”, με τα γκρεμνά, το φαράγγι και τα αρχαία ερείπια που ανηφορίζουν στον απότομο λόφο με τα υπολείμματα του μικρού βυζαντινού κάστρου. Τότε δεν υπήρχε ο “αμαξωτός” δρόμος προς το Καστέλι, η πρόσβαση γινόταν από τον αρχαίο (πιθανότατα) δρόμο που ένωνε την περιοχή του Ροδωπού με την κεντρική και δυτική Κίσαμο. Την ίδια περίπου διαδρομή ακολουθούσε και η παλιά χάραξη του δρόμου από το Κολυμπάρι, στον Δραπανιά και το Καστέλι, μέσω Νοχιών, Πλακαλώνων κ.λπ. και που παρά τις στροφές, η θέα που προσφέρει είναι μαγευτική…
