«Πρέπει να έχεις μέσα σου το χάος για να γεννήσεις ένα αστέρι που χορεύει»
[Φρειδερίκος Νίτσε, στο «Τάδε Έφη
Ζαρατούστρα» (Πρόλογος)] (1)
ΤΑ ΣΥΜΠΑΝΤΑ «χορεύουν» αρμονικά κάτω από τη μαγική μπαγκέτα του Θεού -του Μέγιστου Ενορχηστρωτή, Συνθέτη και Δημιουργού. Οι Γαλαξίες λικνίζονται αέναα σε ρυθμούς «βαλς» (2), ενώ και οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος χορεύουν ελκυόμενοι και απωθούμενοι από τους νόμους της βαρύτητας και της έλξης.
ΑΛΛΑ, και οι ήπειροι στη Γη χοροπηδούν σύμφωνα με τις ορέξεις του Εγκέλαδου, τα κύματα των θαλασσών φουντώνουν ή κοπάζουν με τις φάσεις της Σελήνης, και οι… προβληματικές οικονομίες των χωρών «χορεύουν όπως τους λαλούν» οι κερδοσκόποι δανειστές…
Η ΧΩΡΑ μας, εδώ και 4 χρόνια έχει μια τρόικα που μας «χορεύει στο ταψί»: με τα μνημόνια, την ανεργία, τις αυτοκτονίες, τις αφαιμάξεις μισθών, συντάξεων και δικαιωμάτων. Κι αυτό, επειδή οι προηγούμενοι πολιτικοί είχαν «στήσει χορό» μιζών και διαφθοράς με τα χρήματα του ελληνικού λαού.
ΜΗΠΩΣ όμως, τα κόμματα της σημερινής Βουλής δεν χορεύουν το λικνιστό «τανγκό» της εξουσίας; Ας πούμε ο Σαμαράς με παρτενέρ τον Βενιζέλο κι ο Τσίπρας με τον Λαφαζάνη; Δεν έχουμε μπει επίσημα στο «χορό» της αγοραίας ψήφου με το πλήθος των υποψηφίων; Θα μάθουμε ποτέ το «χορό» των εκατομμυρίων ευρώ που διασπαθίζονται προεκλογικά; Σίγουρα όχι, επειδή ο παλαιοκομματισμός, σαν άλλος «ιερός» χορός, «καλά κρατεί»!
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ μέρα Χορού, λοιπόν, η αυριανή (29/4). Είπαμε να θυμηθούμε όχι μόνο τη δεσπόζουσα θέση που είχε και έχει ο χορός στη ζωή μας, αλλά και σχετικές εκφράσεις που έδωσε η λέξη στην ελληνική και τις ξένες γλώσσες (3).
Ο ΧΟΡΟΣ γεννήθηκε με την πρώτη κίνηση του πρωτόγονου ανθρώπου, όταν θέλησε να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα χαράς, ενθουσιασμού, νίκης ή θανάτου. Πολύ πριν συνοδεύσουν τα βήματα του πρώτου χορευτή ο ρυθμός, η μουσική και το άσμα, έπρεπε να βρει έναν τρόπο εξωτερίκευσης των συναισθημάτων του. Να δείξει στον ουρανό ή τη γη και στους γύρω του τον πόνο ή τη χαρά του. Κι αυτός ο τρόπος ήταν μόνο η κίνηση: συσπάσεις του προσώπου, ύψωμα χεριών στον ουρανό, ασυνάρτητες κινήσεις με τα χέρια ή τα πόδια, κάλεσμα και των συνανθρώπων του για συμμετοχή. Από τότε έχει αποδειχθεί ότι ο χορός, ως μορφή επικοινωνίας, είναι αμεσότερος από το λόγο. Ίσως γι αυτό και πληρέστερος.
Η «χοροθεραπεία» σήμερα κάτι παραπάνω λέει.
ΑΝ ΘΕΛΑΜΕ περίπου να ορίσουμε τι είναι ο χορός (λέξη αβέβαιης ετυμολογίας), θα λέγαμε πως είναι ένας κύκλος με πυρήνα την έκφραση ενός συναισθήματος, ενώ περιμετρικά κινούνται ο ρυθμός, η μουσική, τα βήματα, ο χορευτής (ή οι χορευτές), το τραγούδι, οι «παραλλαγές» των αρχιχορευτών κ.λπ. Είναι κυρίως το σύνολο των ρυθμικών κινήσεων ποδιών, χεριών σώματος και κεφαλής (όπως στους ποντιακούς ή τους κρητικούς χορούς) που εκτελούνται με μουσική υπόκρουση και ρυθμό, τραγούδι, σιωπή ή ιαχές: για τελετουργικούς ή κοινωνικούς σκοπούς στο παρελθόν (4), ή ψυχαγωγικούς σήμερα.
Ο ΧΟΡΟΣ μέχρι σήμερα παραμένει μια ανθρώπινη δραστηριότητα στην οποία δινόμαστε «ψυχή τε και σώματι». Είναι, όπως είχε πει η σπουδαία χορογράφος και χορεύτρια Μάρθα Γκράχαμ, «η κρυμμένη γλώσσα του σώματος». Έτσι την εκφράζει κι ο καζαντζακικός Ζορμπάς:
– «Αφεντικό έχω πολλά να σου πω… έχω πολλά να σου πω, μα δεν το πάει η γλώσσα μου. Θα τα χορέψω το λοιπόν». Και συνεχίζει ο Ζορμπάς: «Ένας δαίμονας είναι μέσα μου και μου φωνάζει χόρεψε, έτσι ξεπλαντάζω. Μια φορά που πέθανε το παιδί μου σηκώθηκα πάλι και χόρεψα. Οι άλλοι είπαν «τρελάθηκε ο Ζορμπάς». Μα εγώ ήξερα πως αν δε χόρευα εκείνη τη στιγμή θα τρελαινόμουνα».
ΟΛΟΙ οι λαοί έχουν τους χορούς τους. Ο καθένας τούς προσαρμόζει «μεταφράζοντας» τα συναισθήματά του σε κινήσεις ανάλογες με τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις ή τις ιδιομορφίες του τόπου του. Και σε κάθε τόπο σήμερα, εκτός από τους παραδοσιακούς, καλλιεργούνται και σύγχρονοι, της μόδας ή οι κλασικοί χοροί.
Η ΜΕΘΕΞΗ στο χορό είναι πολύ πιο ισχυρή και ενθουσιώδης από ό, τι στις άλλες τέχνες: Ένας τραγουδιστής κρίνεται από τη φωνή του σε «πανηγύρια», «κέντρα διασκέδασης» ή «στάδια». Ο ζωγράφος, ή ο γλύπτης, βλέπει τους πίνακές του σε «εκθέσεις». Ο συγγραφέας διαβάζει τα γραφόμενά του σε «παρουσιάσεις βιβλίων». Ο μουσικός παίζει σε «κοντσέρτα» ή «συναυλίες» κ.λπ. Μόνον ο χορευτής δεν δημιουργεί κάτι που να είναι έξω από τον εαυτό του: «παίζει» πλάθοντας το σώμα του. Που το «τεντώνει» ώσπου-κατά Καζαντζάκη-να σπάσει. Για την τελειότητα της κίνησης και την πληρότητα της έκφρασης.
Ο ΧΟΡΟΣ είναι δεμένος με τη γέννηση της ζωής, τη δουλειά, το γάμο, τη γιορτή, τον έρωτα, το θάνατο του ανθρώπου. Είναι τρόπος ύπαρξης, ειδικά για χώρες με βαρύ συναισθηματικό κόσμο και ιστορία, όπως ο ελληνικός. Κάποιος είπε «Δείξε μου πως χορεύει ένας λαός, και θα σου πω αν ο πολιτισμός του είναι άρρωστος ή υγιής». Δεν είχε άδικο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Το πρωταρχικό Χάος είναι συνώνυμο με την αταξία. Αλλά από το Χάος, με τη «Μεγάλη Έκρηξη», γεννήθηκε το σύμπαν και το φως (Γενηθήτω φως…). Και «ένα αστέρι που χορεύει» (κάθε αστέρι). Έτσι το Χάος θεωρείται πηγή ζωής: αυτή η αίσθηση είναι εμφανέστερη σε όλους τους μεγάλους Καλλιτέχνες, όταν δημιουργούν τα αριστουργήματά τους. Είτε πρόκειται για ζωγράφους, γλύπτες, συγγραφείς, μουσικούς, χορευτές, είτε για ποιητές, αρχιτέκτονες κ.λπ. Από την αταξία (στη σκέψη τους) καταφέρνουν να αποσπάσουν μεγαλοφυείς δημιουργίες.
-(2) Στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Οδύσσεια στο Διάστημα» (1968), η μουσική του Στράους («Τα κύματα του Δουνάβεως»), όπως και του Χατσατουριάν («Τάδε Έφη Ζαρατούστρα»), συνέθεταν ένα εντυπωσιακό, υποβλητικό, «χορευτικό» πλανητικό σκηνικό με τα θαυμάσια πρωτοποριακά για κινηματογράφο της εποχής διαστημικά εφέ της.
-(3) Παράδειγμα ελληνογενών λέξεων: Χορογράφος, χορογραφία: (γαλλ. Chorégraphie), χορόδραμα (συνών. Μπαλλέτο) (γαλ. Chorédrame), χοροεσπερίδα (συνών. χορός, πάρτι) (γαλλ. soirée dansante) κ.λπ.
-(4) Για τους χορούς στην αρχαία Ελλάδα (χοροί που ελάχιστα διαφέρουν από τους σημερινούς κρητικούς ή και ποντιακούς), μαθαίνουμε λεπτομερώς στην Ιλιάδα του Ομήρου (Ραψωδία Σ, περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα, όπου υμνείται η χαρά της ζωής με το χορό).
