Συγκοινωνούντα
Στην τέχνη δοχεία τεχνοκριτική
Η σγουρή φωτιά στη βιβλιοθήκη
Mνήμη Μιχάλη Γρηγοράκη
..πυραχώματα ξύλων εξαίσια σάρκα φωτιάς
Που αναμέλπει μαχαιρωτό ρόδισμα
Παλλόμενο με φλογάκια ορμήματα στο πύρινο
Με νεολαίους από τραχύτατη σιωπή
Με νεαρούς ερημίτες με κοπέλες ερημίτισσες
Αρχαϊκή ανωτερότητα της προϊστορίας
Κι ο Θεός επιτόπου δίχως κανένα βοερό θρήσκευμα
Η ατύχημα
Μεταφυσικά της διάνοιας
(από το «η σγουρή φωτιά στην πλατεία)
Του Νίκου Καρούζου (1) 26/12/1989
Ναι, «σγουρή φωτιά στην πλατεία» της Δημοτικής Αγοράς και ο μεγάλος Ελληνας ποιητής Νίκος Καρούζος μου προσφέρει 3 εναυσματικά κλειδιά για το κείμενο αυτό. Αναρωτιέμαι τι ώθησε ενδεχομένως νεολαίο με «ορμήματα στο πύρινο με τραχύτατη σιωπή» (παράλογο εγχείρημα) αντί να βγει και να καταδείξει με τον πύρινο λόγο της ουσιαστικής αντίστασης απέναντι στο σύστημα που προφανώς τον καταπίεσε στα μαθητικά του χρόνια αποκόπτοντάς τον από την «αρχαϊκή ανωτερότητα της προϊστορίας» εκείνης που θα έπρεπε να τον συνδέει με την ουσιαστική Ελληνικότητά του που εδώ και αιώνες είναι παγκόσμια γλώσσα. Εκείνη που οι στοχαστές πήραν ως ουσιαστική παρακαταθήκη και ως αντιδάνειο οι πολιτικοί τους μας πέταξαν μια υλιστική άμετρη υπερκατανάλωση, το λάιφ στάιλ, το φτωχό λεξιλόγιο, την καρικατούρα του Νεοέλληνα. Θα μας πεις γιατί να μην έχει απωθημένα Χουλιγκανικά, μένος ή και μανία ακόμα. Άλλωστε όπως γράφει ο Παυσανίας «πηγαίνοντας από τη Μεγάπολη στη Μεσσηνία και επτά έξω από την πόλη στα αριστερά του δρόμου, βλέπετε έναν ναό αφιερωμένο σε Θεότητες τις οποίες ονομάζουν Μανίες… Πιστεύω ότι αυτό είναι ένα παρωνύμιο που δίνουν στις Ευμενίδες γιατί μας βεβαιώνουν ότι εκεί ο Ορέστης καταλήφθηκε από μανία ύστερα από τον φόνο της μητέρας του». (2)
Αν αυτό είναι δείγμα της κλασικής αρχαιοελληνικής ανωτερότητας μέσα από μια καθολικά παγκόσμια κληρονομημένη ιστορική αποδοχή η προϊστορικά «αρχαϊκή» φύση και θέση βάζει τους όρους της μετα-επιστήμης όπως θα έλεγε προφητικά ο σπουδαίος «μυστικός» πεζογράφος και δοκιμιογράφος, ο αιρετικός για πολλούς, Ζωρζ Μπατάιγ (3). Η συνεχής μεταμόρφωση τεκμηριώθηκε από τους Αρχαίους μας προβολικά μέσα από την των αλλαγών. Και λέει ο Φρ. Νίτσε (4) για τον Ηράκλειτο «θέση όλες οι αντιφερόμενες δυνάμεις βαίνουν προς κάποια αρμονία, αφανή μεν στο κοινό μάτι, φανερή όμως σε όποιον αγκαλιάζει με το βλέμμα του τούτο τον κόσμο, συν εκείνον τον Θεϊκό οφθαλμό. Μπροστά στην πύρινη ματιά του εξατμίζεται ως και η ελάχιστη σταγόνα αδικίας σε αυτό το κεχυμένο ολόγυρα Σύμπαν».
Είναι σαν να λέει στον νεαρό που διακατέχεται κυρίως από ενοχή, αντιφάσεις, πόνο και έχει αγανάκτηση…, ενδυνάμωσε το εσωτερικό σου σύμπαν, ιεράρχησε την αγανάκτησή σου, πέρασέ την από τα φίλτρα τη κοινωνικοπολιτικής αντι-στάσης, μη την αναλώνεις σε ανόητες πράξεις… Και για τα «ατυχήματα μεταφυσικά της διάνοιας» ξαναγυρίζω στον Νίτσε και τις σημειώσεις του 1872 «η διάνοιά μας είναι μια δύναμη που δρα στην επιφάνεια των πραγμάτων, αλλιώς: “υποκειμενική”. Γνωρίζει μέσω εννοιών πα’ να πει όλη η νόησή μας: μια ταξινόμηση, μια ονοματοθεσία… Ο άνθρωπος κατέχει την απόλυτη γνώση μόνο όταν μετράει και μόνο εν χώρω. Δηλαδή, τα ύστατα όρια όλων των αντιληπτών πραγμάτων συνιστούν ποσότητες, ο άνθρωπος δε νοεί ποιότητες, μόνο ποσότητες». Πρόκειται για μια βασική θέση του Kepler: «ο κόσμος μετέχει ποσοτήτων κι ο ανθρώπινος νους τίποτα πιο στέρεο δεν αντιλαμβάνεται απ’ τις ποσότητες που μπορεί να δει» αυτό προβολικά αν το μεταφέρω στις απόψεις του Πωλ Κλεε «για τη μοντέρνα τέχνη το σχέδιο είναι ποσότητες (που συγκρίνονται) και το χρώμα είναι ποιότητες (που ενυπάρχουν στον άνθρωπο, τις αντιλαμβάνεται όπως συγκρίνει το αλάτι και τη ζάχαρη, ως προς την αλμυρότητα και τη γλυκύτητα τους. Φυσικά οι σχέσεις είναι αμοιβαίες, αλλά και απαραίτητες όπως αυτές που προσδιορίζονται μέσω των ατυχημάτων μεταφυσικά -δηλαδή βιωματικών έντεχνων διατυπώσεων- παραπλεύρως της ποσοτικής διάνοιας είναι κοντολογίς η ειδοποιός διαφορά από τη μετρήσιμη υπερ-τεχνολογική ανάλωση του ανθρωπίνου γένους με τα γνωστά ιστορικοκοινωνικά αδιέξοδα του καπιταλισμού.
Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜ. ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗ
Η είδηση λίγο μετά την Πρωτοχρονιά ότι κάποιος έκαψε βιβλία έξω από τη δημοτική αγορά, δίπλα στο καινούργιο κιόσκι της «ανταλλακτικής βιβλιοθήκης» μου δημιούργησε ανάμεικτα συναισθήματα, αυτόματα καταδίκασα την πράξη, σταδιακά έψαχνα αιτίες, τη σχέση βιβλίου – εκπαίδευσης, τον ρόλο των βιβλιοθηκών στην πόλη, τις πολιτισμικές δομές του τόπου.
Την Τετάρτη 8/1 στην τιμητική εκδήλωση του Δήμου Χανίων στον φίλο ποιητή και σπουδαίο πνευματικό άνθρωπο Δημήτρη Κακαβελάκη, με αφορμή την ξανα-παρουσίαση των τριών ποιοτικών βιβλίων του στη βιβλιοθήκη, χειμαρρώδης στο τέλος μίλησε για την αποπνευματοποίηση της σύγχρονης κοινωνίας, μάλιστα κατήγγειλε τη δημοσιοϋπαλληλική λειτουργία των ανθρώπων που υπηρετούν τον πολίτη μέσα από την τέχνη «Χρόνος, ωράριο, δεν υπάρχει στις λειτουργίες του Πολιτισμού» δήλωσε και πρότεινε ένα πλαίσιο ποιητικών δραστηριοτήτων που θα καταστήσουν τα Χανιά κέντρο Μεσογειακής ποίησης, έχει επαφές με μεσογειακές πόλεις). Χάρηκα, έναν σοφό παθιασμένο, όχι απλά σκεπτόμενο διανοούμενο, αλλά έναν γνήσιο Έλληνα που προτάσσει το τοπικό για το Οικουμενικό σε μια νήσο τόσο… παρα-ξενη… Κρήτη.
«Σκιά» Στη Νήσο/ σκιά χαμού/ ώρες φωτός/ έτη σκότους/ δοκοί σάπιοι
Επιδρομές αλλοφύλων οπτασίες συντρόφων/ θεώνται/ την κατακαίουσα φλόγα
Τις ριπές των κυμάτων/ τη συντριβή των ελεύθερων άστρων/
Την κονιορτοποίηση του σιταριού/ στις μυλόπετρες του θανάτου
Η εκδήλωση τέλειωσε, ο κόσμος αποχώρησε, έμεινα τελευταίος στη μεταμορφωμένη αίθουσα της Δημ. Βιβλιοθήκης. Μεγάλα σλογκανάτα γράμματα στους τοίχους, θυμήθηκα την αυστηρή για χρόνια διαρρύθμιση της βιβλιοθήκης που μας προδιέθετε για αναγνωστική πειθαρχία, η μομφή του αείμνηστου Κώστα Πατεράκη με το αυστηρό βλέμμα πλανήθηκε στον χώρο. Στο πίσω γραφείο ο άλλος αείμνηστος εργάτης της συλλεκτικής μανίας ο ακούραστος Μιχάλης Γρηγοράκης, δεν είχε ωράριο, μόνο μεράκι.
Από τις θύμησές μου, με τράβηξε ένα συγκεκριμένο γεγονός, 2 άντρες ενός ασθενοφόρου, ήρθαν στο τέλος για να κατεβάσουν με το αναπηρικό καροτσάκι την υπέροχη συντρόφισσα του αξιοθαύμαστου Δημήτρη. Ήθελε να τον τιμήσει, αγόγγυστα, αυτό που δεν έκαναν τόσοι -υποτίθεται- φίλοι του βιβλίου. Ανατρίχιασα! Είναι δυνατό; Η βιβλιοθήκη να μην έχει ανελκυστήρα… στον 21ο αιώνα. Μετά θυμήθηκα τις αντίστοιχες ελλείψεις σε άλλα δημόσια κτήρια, μελαγχόλησα.
Την άλλη μέρα, συνομίλησα με την προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης, κυρία Βιβή Χουδαλάκη, η οποία προσπαθεί με χαμόγελο, όπως και η Αρετή, η Θεανώ και οι άλλοι βιβλιοθηκονόμοι. Μου είπε ότι κάνει έναν αγώνα για να πάνε σε ένα σύγχρονο κτήριο και συμφωνήσαμε ότι μια λύση θα ήταν να ανακατασκευαστεί το παλιό ΙΚΑ και να δοθεί ως μια σύγχρονη βιβλιοθήκη, πολλαπλά επισκέψιμη. Τα θέμα, θα μας ξαναπασχολήσει.
ΔΕΝΤΡΟΒΟΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Αναζητώ από τη θεματική ενότητα «η ζωή στη βιβλιοθήκη, κείμενα για τον τόπον της ανάγνωσης» του περιοδικού «Το Δέντρο» τεύχος 185-186, Μάρτιος 2012. Σε επιμέλεια του Τάσου Γουδέλη, παρουσιάζονται πρωτότυπα άρθρα για τη βιβλιοθήκη σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων, ενδεικτικά:
Αννα Βενέζη, Κώστα Βρεττάκου, Σεθ Γκονειν, Γιώργου Δαρδανου (μεταξύ άλλων σήμερα από τα περισσότερα 11.000 νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία δεν υπάρχει ούτε μια βιβλιοθήκη), Λεωνίδα Εμπειρίκου, Φάνη Ι. Κακριδή, Μιχαήλας Καραμπίνη, Αχιλλέα Κοριακίδη Χ., Ε. Μαραβέλια (με προμετωπίδα δυο στίχους του Μαν. Αναγνωστάκη «τα βράδια ξαγρυπνούσαμε στα βιβλία με τις αρχαίες ηρωικές ιστορίες τον αθώο μας ύπνο τυράννησαν οι αντίλαλοι των φημισμένων πολεμιστών», Ρει Μπροντμπερι, Παμπλο Νερούντα, Δημήτρη Ραφτόπουλου, Εφης Ρίτσου, Ροδρίγο Φρεσάν και Εύα Μπέη «είχε μια πολύ ιδιάζουσα σχέση με τη γνώση». Η φίλη Ευα, καλή ζωγράφος και τελευταία σύντροφος του Νίκου Καρούζου περιγράφει τη μυθική ασκητική ζωή του μεγάλου ποιητή, τον είχα επισκεφτεί και το είχα διαπιστώσει δεν είχε ούτε έπιπλα, όπως λέει και η Εύα, τις δυο τελευταίες δεκαετίες ο Ν.Κ., δεν είχε καθόλου βιβλιοθήκη, λίγα σκόρπια βιβλία …
Όμως λάτρευε τη μάθηση και την αντλούσε από παντού. Όρθιος στα περίπτερα… στα βιβλιοπωλεία για τις καινούργιες εκδόσεις. Ο Νίκος που λάτρευε τους εικαστικούς καλλιτέχνες και έγραφε κριτικά σημειώματα για αρκετούς από τους φίλους του.
Ανασύρω από τα «Σπαράγματα» του.
-ο χορός που αρέσει στο ένα και παν/αλλά τελικά δεν τον χορεύει
-(Παουλ Κλεε) Η ζωγραφική δεν είναι πιθηκισμός του ορατού, το αντίθετο:
-΄Εσομαι αετός και τέλος.
ΚΑΦΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ
ΕΝΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΗ
Η προφητική ταινία “Φαρενάιτ 451”, παραγωγής του 1966 σε σενάριο και σκηνοθεσία του Φρανσουά Τρυφφώ (5), από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Ρει Μπραντμπερι. Είναι η πρώτη έγχρωμη ταινία του Τρυφφώ, γυρισμένη με μαεστρική δεινότητα και αποτελεί μια ποιοτική ταινία – σταθμός στην ιστορία του Γαλλικού σινεμά. Η ταινία είναι ένα παραμύθι της πρώτης ηλεκτρονικής φάσης του κόσμου που ζήσαμε όμως με μια μετατόπιση του χρόνου που στα πλαίσια της επιστημονικής φαντασίας μελλοντολογικά, επίκαιρη, με σαφείς πολιτικές θέσεις απέναντι στον ολοκληρωτισμό, καυτό ζήτημα για την αποσταλινοποιημένη αριστερά, τα ανατρεπτικά εκείνα χρόνια. Ο σκηνοθέτης κινείται σε ένα πλαίσιο ανανεωτικής σκηνοθεσίας στο περίφημο «νέο κύμα» την ίδια εποχή περίπου που ο Γκονταρ είχε τελειώσει το Αλφαβιλ μια επίσης «πολιτική ταινία επιστημονικής φαντασίας. Την πολιτική δεύτερη φάση του μοντερνισμού (εάν θεωρήσουμε ότι η πρώτη φάση στηρίχτηκε γύρω από τον Γερμανικό εξπρεσιονισμό τη δαιμονική οθόνη, με κορύφωση το 1925-1936, Λαγκ, Μουρναου κ.λπ.
Υπηρετεί ο Τρυφφώ μέσα σπουδαίες ερμηνείες όπως η Τζούλι Κρίστι (Αιντα/Κλαρις) και Οσκαρ Βερνερ (Μονταγκ). Ο Μονταγκ πρωταγωνιστής πυροσβέστης ανάμεσα σε συναδέλφους του που δε σβήνουν φωτιές, αλλά καίνε τα βιβλία και κυνηγάνε τους διανοούμενους που εχει εξαιρετικά αποδοθεί στο μυθιστόρημα του Μπραντμπερι. Οι 451 Βαθμοί της κλίμακας Φαρενάιτ είναι η θερμοκρασία που καίγεται ένα βιβλίο. Ο συμβολισμός ευανάγνωστος: οι ρυθμοί της ζωής γίνονται όλο και πιο γρήγοροι με αποτέλεσμα να μην υπάρχει χρόνος (και όχι χώρος) για βιβλία. Το περιεχόμενο του κάθε βιβλίου συμπτύσσεται ξανά και ξανά μέχρι που κατέληξε μερικές φράσεις, αρκετά σύντομο, δηλαδή ώστε να μην απαιτεί χρόνο. Εάν αυτή τη διαπίστωση τη μεταφέρουμε στο σήμερα, αντιλαμβανόμαστε γιατί αυτό που υπαινίσσεται ο Μπραντμπερι, ισχύει τώρα στο σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η διαπιστωμένη αποπνευματοποίηση, καταδεικνύει γιατί το εγχείρημα με την ανταλλακτική βιβλιοθήκη του Δήμου Χανίων δεν έχει ουσιαστικό αντίκρισμα. Αναμφισβήτητα, πρέπει να αλλάξουν οι δομές αξιοποίησης της γνώσης μέσω του βιβλίου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Νίκου Καρούζου από τη συλλογή “Κυανό Κοβάλτιο” εκδ. το 1991 “Ικαρος”. Το αλλιώς μπλε κομπάλτ χρώμα που χρησιμοποιούν ιδιαίτερα οι ζωγράφοι. Γνωστή η αγάπη του Ν.Κ. για την ζωγραφική.
(2) Από το κεφάλαιο “Ο ακρωτηριασμός ως θυσία και το κομμένο αυτί του Βικέντιου Βαν Γκογκ” του Ζωρζ Μπατάϊγ εκδ. “Νεφέλη”.
(3) Ζωρζ Μπατάϊγ και ο περίφημος του “Ηλιακός Πρωκτός” εκδ. “Νεφέλη”.
(4) Φρειδερίκος Νίτσε “Η φιλοσοφία στα χρόνια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας” εκδ. Gutenberg.
(5) “Φρανσουά Τρυφφώ” από το “κινηματογραφικό αρχείο 7” εκδ. “Αιγόκερως”.
