Συγκοινωνούντα στην Τέχνη δοχεία
Από τη Λογοτεχνία στην εικαστική δράση
4. Ημέρας καρφιά δια σταύρωση
…βάλθηκα να σκαλίζω τις μέρες μου, να τις φέρνω άνω-κάτω, να ψάχνω. Ζητούσα να ψαύσω την ύλη των αισθημάτων. Ν’ αποκαταστήσω, από τις νύξεις που έβρισκα διάσπαρτες μέσα στον κόσμον, μια αθωότητα τόσο ισχυρή που να ξεπλένει τα αίματα -το άδικο- και να εξαναγκάσει τους ανθρώπους να μου αρέσουν. Δύσκολο -αλλά πώς να γίνει; Κάποτε νιώθω να ’μαι τόσοι πολλοί που χάνομαι. Θέλω να πραγματοποιηθώ έστω και στο μάκρος μιας ηλικίας που να ξεπερνά τη δική μου. Αν η ψευτιά δεν υπάρχει τρόπος να καταβληθεί ούτε από το χρόνο, τότε το παιχνίδι το έχασα.
Οδυσσέας Ελύτης,
«Μύρισαι το Άριστον» (1)
ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΩΣ ΑΦΟΡΜΗ ΜΑΕΣΤΡΙΚΗ
… «Ν’ αποκαταστήσω από τις νύξεις που έβρισκα διάσπαρτες μέσα στον κόσμο…»
Η πρόταση τίτλος «ημέρας καρφιά διασταύρωση» αναμφίβολα υπόκειται σε αμφισημία, δηλαδή τη χρησιμοποιώ με τη διπλή ερμηνεία, αναλύω: Τα καρφιά της ημέρας δια (την) σταύρωση (μου, σου, του) αλλά και ημέρας καρφιά (:) διασταύρωση με ή χωρίς ερωτηματικό ως μια λέξη πλέον που σημαίνει, εξακρίβωση της εγκυρότητας (πληροφορίας) μέσω διαφόρων πηγών, λεξικών, ηλεκτρονικών πληροφοριών, ειδήσεων, μαρτυριών κ.λπ.
Χρησιμοποιώντας την ημερολογιακή ντοκουμενταρισμένη πληροφορία όχι με επιστημονικό τρόπο αλλά με αρθρογραφικό, εν δυνάμει υποκατάστατο του δοκιμιακού χαρακτήρα με τη μορφή του κολάζ αλλά Μπένγιαμιν, επέλεξα τη χρησιμοποίηση ποιητικού υλικού από το βιβλίο του Οδυσσέα Ελύτη, «ο Μικρός Ναυτίλος» ως συνδετικό στοιχείο αντιδιαστέλλοντας την καθημερινότητα -ρεπορταζιακή- των αναφορών. Η λέξη καρφιά αναπόφευκτα με γυρνά στη δεκαετία του ’80 όταν χρησιμοποίησα μια ενότητα άρθρων δημοσιευμένων στα Χ.Ν., με τίτλο «Καρφιά Χωρίς αναισθητική» (εδώ ο όρος αναισθητική αμφίσημος και αυτός από την αισθητική επιστήμη των Τεχνών, αλλά και ευνόητα από την ένεση που προξενεί αναισθησία).
«…και η νοσταλγία ως προσωπικό φανταστικό μουσείο, θα ποτίζει πάντα τα εκθέματα της. Από εκεί και πέρα, η καλή λογοτεχνία, μαθαίνει να κάνει τους λογαριασμούς της με όλες τα μυθολογίες που από ιδιωτικές, γυρεύουν να γίνουν δημόσιες και δεσμευτικές. Κάτι τέτοιο χρειαζόμαστε και ως προς τον χειρισμό των κυμάτων νοσταλγίας».
Το τέλος άρθρου του Νικόλα Σεβαστάκη πήρε στις 2/11/14 από το διαδίκτυο, η υπεύθυνη λέσχης ανάγνωσης, Θεανώ Μποράκη, για λογαριασμό του διευρυμένου β’ τμήματος Λέσχης ανάγνωσης ενηλίκων. Η πολυδιαβασμένη Θεανώ, που τιμά την υπαλληλική της ιδιότητα με πάθος, μεράκι και αγάπη ως βιβλιοθηκονόμος (2), μου είπε μετά ότι διαπίστωσε πως είχα κάνει αναφορά στους αδελφούς Σεβαστάκη στις 1/11/14.
Ο όρος κλειδί «προσωπικό φανταστικό μουσείο» αλλά Μαλρό, διαπιστώνεται από τον προσεκτικό αναγνώστη των κειμένων μου να επανέρχεται συχνά. Σήμερα, ανασύρω «θραύσματα» από το αντίστοιχο του Ο. Ελύτη απ’ το «ο Μικρός Ναυτίλος», συνδυαστικά με τα καρφιά μου.
ΣΑΒΒΑΤΟ 1/11
Πνευματικό Κέντρο Χανίων, τιμητική εκδήλωση για τον πεζογράφο και ακαδημαϊκό Θανάση Βαλτινό, για το έργο του μίλησαν ο Γιάννης Δημητρακάκης (καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης). Πυκνή σε νοήματα ομιλία, ανέδειξε τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη γραφή του, από «την κάθοδο των εννέα» και εντεύθεν, με εμπεριστατωμένες αναφορές, χωρίς όμως να πλατειάσει (ικανότητα του ομιλητή), πάντως, απέφυγε να τον κατατάξει ως μοντέρνο, μεταμοντέρνο, εκλεκτιστικό κ.λπ. και η Βάρβαρα Περράκη (φιλόλογος, αντιδήμαρχος Πολιτισμού Δήμου Χανίων), προσέγγισε περισσότερο το δίπολο: ιστορικότητα και θεματικό περιεχόμενο με λυρικότροπη πρωτοτυπία, γλαφυρά, παραστατικά. Και οι δυο συγκίνησαν τον συγγραφές που όμως, ΓΚΑΠ ΓΚΟΥΠ, καρφώνω: απευθύνθηκε σε τόσο μικρό κοινό για την αξία του. Είναι κρίμα και προβληματίζει ότι από τους περίπου 600 μάχιμους φιλολόγους που εργάζονται στο Νομό, υπήρχαν στο ακροατήριο 4-5 της δημόσιας εκπαίδευσης και άλλοι τόσοι της ιδιωτικής (φροντιστήρια), θα ’ταν και 7-8 συνταξιούχοι…
Γίνεται μεταξύ άλλων λόγος για το βιβλίο «Ανάπλους» (3), από το οποίο χρησιμοποιώ ως εργαλειακό -μου- θραύσμα το απόσπασμα
«-σε μια υποσημείωση παραπέμπεις: Θανάσης Βαλτινός, Πρώτη νύχτα μετά την καινούρια σελήνη. Για την προέλευση του κειμένου. Αλλά τέτοιο βιβλίο, δεν υπάρχει
Baλτινός: -βεβαίως όχι, παιχνίδι μπορείς να το δεις ως πρόκληση. Έχω ξανακάνει τέτοια πράγματα
-πρόκληση προς ποιους;
Β-και προς εμένα. Προόριζα αυτό το κομμάτι για αρχή ενός μυθιστορήματος που δε γράφτηκε όμως ποτέ. Και θα ήταν τι; Αυτό που κάνομε τώρα. Ο Θάνατος και η λαγνεία εκείνων των χρόνων. Ρετάλια μνήμης, Σπαράγματα…»
Τώρα, χρησιμοποιώ το υπόλοιπο και τελευταίο μέρος του ποιήματος του Ελύτη «αν η ψευτιά δεν υπάρχει τρόπος να καταβληθεί ούτε από τον χρόνο, τότε το παιχνίδι το έχασα».
Και ναι, και ο Βαλτινός, χρησιμοποιεί την Αριστοτελική ρήση «η τέχνη ψεύδεται ως δει», συμπληρώνω είναι μια αληθοφανής σύμβαση, ένα παιχνίδι με τους νόμους του Σύμπαντος που δίνει επίγεια η ίδια η ζωή, η καθημερινότητα που αφήνει –όμως- ιστορία, μέσα από τις αισθήσεις μας. Θυμήθηκα, τα δημοσιευμένα κατά συνθήκη ψεύδη του Ενρίκε Βιλας Ματας, όπως τα εξομολογείται στον Ανταίο Χρυσοστομίδη σε συνέντευξή του, δημοσιευμένη στις «κεραίες της εποχής μας»(4) «και προς εμένα» λέει ο Βαλτινός. Αυτό αισθάνομαι όταν βάζω στα μπουκάλια (ως εικαστική μεταμοντέρνα αντίληψη προσαρμοσμένη στις ιδιότυπες σύγχρονες απαιτήσεις) αποξηραμένα φαγητά, φρούτα, καρπούς -βλέπε και Ecology Report 33 (2005)- και είναι «ως προς τι» διαφορετικό, από το να ξαναγυρνώ στον Ελύτη και το «μικρό Ναυτίλο».
ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΤΣΑΛΟ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΤΗΣ ΣΥΚΙΑΣ κι από το φύλλο της συκιάς στο ρόδι, όπως από του Κούρο στον Ηνίοχο κι από τον Ηνίοχο στην Αθηνά (σελ. 55).
ΕΚΦΡΑΖΟΜΑΙ ΟΠΩΣ ΕΝΑ ΠΕΡΓΑΜΟΝΤΟ στον πρωινόν αέρα. Η διήθηση, που δεν την αντιλαμβάνεται άλλος κανείς, αυτή έχει σημασία. Μεσ’ από τους κοινωνικούς αγώνες, τη λαχτάρα για δίκιο και για ελευθερία, το αναπαλλοτρίωτο του ατόμου: μια ευωδία!
Ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ τόσο μεγάλος ή τόσο μικρός όσο οι έννοιες που συλλαμβάνει, από τον Άγγελο αρχινώντας ίσαμε τον Δαίμονα. Είναι όσο το μέρος που απομένει όταν οι δύο αυτές αντίπαλες δυνάμεις αυτοεξουδετερωθούνε. Αν μου αρέσει ν’ ανάγομαι στην ευγένεια του δέντρου ή να μετατρέπω σε αίνιγμα τις λύσεις, είναι γι’ αυτό. Για να υποκαθίσταμαι στο παιδί που ήμουνα και να διαθέτω πάλι, εντελώς δωρεάν, την απέραντη εκείνη ορατότητα, την ισχυρότερη, τη διαρκέστερη από κάθε άλλης λογής Επανάσταση (σελ. 89).
ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΤΗΝ ΕΥΩΔΙΑ
ΣΤΗ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΙΔΑΚΗ
Δευτέρα 3/11, στο βιβλιοπωλείο «το βιβλίο», συν παρουσιάζω με τον συγγραφέα Αθανάσιο Βαλβλίδα το βιβλίο «Χωρίς παρόν». Καρφώνω, ΓΚΟΥΠ, λίγος κόσμος, α-να-πο-φευ-κτα, αφού γίνεται στον αγαπησιάρικο χώρο του ίδιου του βιβλιοπωλείου η φιλόξενη μορφή του βιβλιοπώλη Γιώργου Σκανδάλη. Η αξιαγάπητη, σεμνή προσωπικότητα του Α. Βαλβλίδα βοηθάει, τι να υποκαθίσταμαι στο παιδί που ήμουνα και να διαθέτω πάλι (και ΠΑΛΙ καρφιά που δεν πληγώνουν δεν αφήνουν αίματα πίσω, καρφιά στην αγάπη βουτηγμένα), εντελώς δωρεάν την απέραντη εκείνη ορατότητα…, μου ανοίγει την κάνουλα του δομημένου αυτοσχεδιασμού. Τα πρόσωπα -χαμογελαστό- του Φουκώ και του Μαλρώ στο φανταστικό (του) μουσείο με βγάζουν από το αδιέξοδο να κάνω μια συμβατική ακαδημαϊκή παρουσίαση. Η επιλογή «μαεστρική» του συγγραφέα να ακουστούν εμβόλιμα στίχοι του μελοποιημένοι από άξιους συνθέτες(5), με την υπέροχη ερμηνεία του Σπύρου Σακκά (έχει συνεργαστεί με τον Πέτρο Περάκη που ήταν στο ακροατήριο και αναφέρθηκε σε ανέκδοτη φάση της συνεργασίας τους και στην ιδιαίτερη χρησιμοποίηση των στίχων του Λεωνίδα Κακαρογλου). Η αφήγηση τόσο απτή και ρεαλιστική, των αποσπασμάτων που διάβασε ο Αντώνης Παλιερακης, ήρθε και έδεσε αγαπησιάρικο γλυκό, το περγαμόντο που γράφει και ο Ελύτης, σαν μα «διήθηση, που δεν την αντιλαμβάνεται άλλος κανείς» ίσως γιατί αυτό το μυστικό φιλτράρισμα εν-κατοικεί στο ιστορικό κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου και που βγαίνει ποιητικά σαν τα έργα του τρυφερού Μανώλη Σαριδάκη, του Ηρακλειώτη φίλου που ζωγραφίζει μέσα από ένα ιδιότυπο Ελληνικό υπερρεαλισμό -σκοτεινό και φωτεινό ταυτόχρονα- υπαινικτικό αλλά και αναλυτικό, όμως τόσο αυστηρά οργανωμένο στο τελάρο. Του αφιερώνω δυο στίχους από το ίδιο ποίημα ΧΧΙ σελ. 89 «κοίταζα το κομμάτι που χωρούσε στο μεγάλο τετράγωνο παράθυρο: λίγες καμένες στεριές και μια λουρίδα κύμα βαθυκύανο…» και μερικές λέξεις σκόρπιες επιλεκτικά από Καρφώνω: ΓΚΟΥΠ! Ας όψεται η κρίση, άλλες εποχές θα ανέβαινα στην Αθήνα μ αφορμή μια τέτοια έκθεση και καμιά δεκαριά ακόμα ταυτόχρονα, τώρα μένω στη διαπίστωση: η έκθεση του Μανώλη Σαριδάκη «ιδιωτικά τοπία», στον εικαστικό κύκλο, κλείνει σήμερα 8/11 στις 22.00’ στην οδό Καρνεάδου 20 στο Κολωνάκι. Για το Μανώλη και τη ζωγραφική του, θα αναφερθούμε σε επόμενο κείμενο, με αφορμή το βιβλίο με την αναδρομική παρουσίαση της ζωγραφικής του πατέρα του, Δημήτρη Σαριδάκη.(6)
ΓΚΑΠ, ΓΚΟΥΠ, ΓΚΑΠ, καρφώνω ξανά και ξανά.
Με κάλυψε η στάση της εφημερίδας Χ.Ν., στην είδηση για παύση από τη θέση της γενικής διευθύντριας Αρχαιοτήτων της Μαρίας Βλαζάκη. Προσωπικά δε με εξέπληξε, γνωρίζοντας τον ακέραιο χαρακτήρα της σημαντικής επιστήμονος και ανθρώπου, φίλης Μαρίας. Αντιλαμβάνομαι γιατί τώρα κατεστημένες εξουσίες λειτουργούν έτσι ΚΑΙ απέναντί της. Είμαι σίγουρος, ότι σύντομα θα δικαιωθεί.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Oδυσσέας Ελύτης “Ο μικρός ναυτίλος” εκδ. “Ικαρος” με προμετωπίδα του σπουδαίου και παραγνωρισμένου ζωγράφου του μοντερνισμού Γεράσιμου Στέρη.
(2) Η Θεανώ Μποράκη ως βιβλιοθηκονόμος γνώριζε ότι ο Σεπουλδεβα αγαπούσε και είχε επισκεφθεί την Κρήτη. Αλλά προφανώς άφησε να αναδείξουν οι αναγνώστες της λέσχης το ότι οι πρωταγωνιστές του βιβλίου του Ζορμπάς και Μπουμπουλίνα είναι παρμένοι από το γνωστό παγκόσμιο βιβλίο του Καζαντζάκη και φυσικά μου δόθηκε η ευκαιρία να το τεκμηριώσω αφού η σπουδαία λογοτεχνία δεν έχει σύνορα.
(3) Θανάση Βαλτινού “Αναπλους” μυθιστόρημα με την μορφή συνέντευξης πάνω σε μια ιδέα της Ευγενίας Φακίνου από την Κρίστα Στρατήγη το 2004. Εκδ. της “Εστίας” (θα επανέλθουμε).
(4) Ενρικε Βιλας Μάτας: Η συνέντευξή του στον Α. Χρυσοστομίδη εκδ. Καστανιώτη στην σελ. 552 αναφέρεται στις επινοημένες ψεύτικες συνεντεύξεις που έκανε ο Ματας ως δημοσιογράφος σε καλλιτέχνες όπως ο Νουρέγιεφ στη Βαρκελώνη. Π. Χαϊσμιθ Καστοριάδης μεταξύ των “θυμάτων” του.
(5) Οι συνθέτες θα παρουσιαστούν μ’ αφορμή μια μικρή συνέντευξη με τον Π. Περάκη που θα ακολουθήσει
(6) Ο Δημήτρης Σαριδάκης ίσως τους επόμενους μήνες (πρόθεση του Μανώλη) να παρουσιαστεί το σημαντικό έργο του πατέρα του στα Χανιά. Βλέπουμε.
