Συγκοινωνούντα
Στην Τέχνη δοχεία
Το σκληρό έγκλημα
ως μια εξιστόρηση
ενός κινηματογραφιστή
Γιατί, αλίμονο σ’ εμέ, αλίμονο μου
Για πάντα της Ζωής το φως εχάθη!
«ποτε ξανά -ποτέ ξανά- πότε και πάλι»
Το δέντρο πια δεν ξανανθεί, μήτε πετάει ο αητός,
Που τσάκισε ο κεραυνός κι έριξε η ανεμοζάλη!
EDGAR ALLAN POE (1)
Και φεύγουμε τάχα χαρούμενοι
Από απροβλεψιά για την ανθρώπινη κακία
Τις ώρες που κεντάνε το φθινόπωρο τα πουλιά
Τις ώρες που τρέμουνε τ’ αστέρια
Στο κτύπημα του κεραυνού.
ΜΥΡΤΩ ΒΡΑΝΑ (2)
Αυτό το απόσπασμα από το ποίημα «Κύθηρα» το έγραψε η ποιήτρια και ζωγράφος Μυρτώ Βρανά το 1975 τη χρονιά που δολοφονήθηκε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι (3) και είναι αφορμή για να ξετυλίξω μια από τις ιδιαίτερες περιπτώσεις μιας ιδιόμορφης δολοφονίας σε συνδυασμό με την ταινία «Παζολίνι» του Εϊμπελ Φεράρα που ακόμα δεν είδαμε και που πρόσφατα παίχτηκε στο φεστιβάλ Βενετίας, με πρωταγωνιστή –σαν Παζολίνι-τον Γουίλιαμ Νταφόε, αλλά και την αριστουργηματική ταινία του Λουις Μπουνιουέλ «η εγκληματική ζωή του Αρτσιμπάλντο ντε λα Κρους» που προβάλλεται τώρα στην Αθήνα. Μια μαύρη κωμωδία «μια φάρσα ένα αστείο» όπως έλεγε ο ίδιος ο Μπουνιουέλ γυρισμένη το 1955 κατά τη Μεξικανική του περίοδο, το πρώτο από τα μεγάλα του αριστουργήματα (εξαιρούμαι το εμβληματικό σουρεαλιστικό βουβό «ο Ανδαλουσιανός σκύλος» του 1929 τη χρονιά που ο κορυφαίος σκηνοθέτης προσχώρησε στη σουρεαλιστική ομάδα του Παρισιού) ο Αρτσιμπάλντο (εξαιρετικός στο ρόλο ο Ερνέστο Αλόνσο) συνδέεται με μια σειρά δολοφονιών –που παρά την επιθυμία του να ’χει σκοτώσει τα θύματα- τα βρίσκει πάντα σκοτωμένα. Ανατρεπτικό χιούμορ με σουρεαλιστικές διακριτικές πτυχές και κυρίως μια κοινωνική κριτική σε μια συντηρητική κοινωνία προάγγελο των μεγάλων του ταινιών που θα ακολουθούσαν «Ναζωραίος», «Βιριδιάνα», «Τριστάνος» «ο εξολοθρευτής άγγελος» «η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας», ο θάνατος στο Μεξικό είχε την τιμητική του αναφέρει ο σκηνοθέτης στο βιβλίο του «η τελευταία πνοή»(4)
…έτσι εξαφανίζονται κάθε χρόνο , στη Λατινική Αμερική, χιλιάδες άτομα. Η οργάνωση για τα Ανθρώπινα δικαιώματα και η Διεθνής Αμνηστία μάταια παρεμβαίνουν. Οι εξαφανίσεις συνεχίζονται. Ενας Μεξικανός δολοφόνος εκτιμάται ανάλογα με το πόσες ζωές έχει αφαιρέσει. Λένε ότι χρωστάει τόσες ζωές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όταν ο αστυνόμος καταφέρει να τους συλλάβει, δεν υπολογίζει κανένα επίσημο τύπο.
…μια άλλη φορά, για την ταινία Η εγκληματική ζωή του Αρτσιμπάλντο νε λα Κρουζ, το συνδικάτο με υποχρέωσε να ηχογραφήσω μια μουσική. Παρουσιάστηκαν λοιπόν, σε μια αίθουσα ηχογραφήσεων, τριάντα μουσικοί και, επειδή έκανε πολλή ζέστη, έβγαλαν τα σακάκια τους. Σας διαβεβαιώνω ότι, τα τρία τέταρτα από δαύτους, είχαν ένα ρεβόλβερ, σε μια θήκη κάτω από τη μασχάλη τους…».
Επέλεξα τις αναφορές αυτές του κορυφαίου κινηματογραφιστή αφού στις σεναριακές εγγραφές των ταινιών διαπιστώνουμε πως οι κυρίαρχοι δυο θεματικοί άξονες που επαναλαμβάνονται αδιάκοπα είναι ο έρωτας και ο θάνατος και στον Ελληνικό και στον παγκόσμιο κινηματογράφο.
Λογής – λογής θάνατοι σε περιπετειώδη, γκανγκστερικό, πολεμικό, φανταστικό πλαίσιο ενταγμένοι. Από το «Μαρία Πενταγιώτισσα» το «Νησί των γενναίων» μέχρι το «Αποκάλυψη τώρα» και το «Αλιεν», κινηματογράφος χωρίς θανατερή αίσθηση δε θα υπήρχε και αν στην ποίηση οι αναφορές μπορεί να είναι έμμεσες αντιπεριγραφικές, στην 7η τέχνη τα πράγματα είναι αναπόφευκτα δραματοποιημένα απτά, έως σπαρταριστά, ελάχιστες φορές αφήνουν την φαντασία του θεατή να τη συνθέσει. Στις εικαστικές τέχνες αφού η εικόνα εκ προοιμίου είναι παγωμένη, μπορεί να συμβεί και το ένα και το άλλο, ακόμα και στις αναπαραστατικότερες, περιγραφικότερες συνθέσεις. Ενδεικτικά, παρουσιάζω σήμερα δυο αριστουργήματα (δεν θα υποκαταστήσω το ρόλο των ιστορικών της Τέχνης), του μεγάλου Φλαμανδικού Μπαρόκ: ο θρίαμβος του θανάτου (1562, λάδι σε μουσαμά 117χ162 Μουσείο Πραντο, εδώ ο θάνατος πολλαπλά περιγραμμένος. «ο θάνατος της Παρθένου» (1565, λάδι σε καμβά 24χ34 Λονδίνο, princes Gate collection) εδώ ο θάνατος είναι υπαινικτικά συμβολοποιημένος).(5)
Ξαναγυρνώ στον Παζολίνι που σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις είχε πει «ο φασισμός δεν καίει μόνο σάρκα, μας σπρώχνει στον ολοκληρωτικό αφανισμό και αυτός ο φασισμός που πολέμησε με τη στάση ζωής του και τις ταινίες του (6) τον σκότωσε, αφού ο Πινο Πελοζι ο 17 χρονος «δολοφόνος» του, μετά την αποφυλάκιση του χρόνια αργότερα δήλωσε «ο Παζολίνι εκτελέστηκε από νεοφασίστες». Η ποιητική – κοινωνική και ιδιαίτερα ελεύθερη (για την εποχή) προσωπική του ζωή, ενοχλούσε τους αντιδραστικούς φασιστικούς κύκλους που κατήγγειλε…» «κοιμήσου Περσεφόνη στη αγκαλιά της γης στου κόσμου το μπαλκόνι ποτε μην ξαναβγείς» λέει ο Ν. Γκάτσος και μελοποιεί ασύγκριτα στα «Παράλογα» ο Μάνος Χατζιδάκις και είναι αυτό το μπαλκόνι της δήθεν προοδευτικής πολιτισμικής αναζήτησης ταυτότητας που χλεύασε («αυριανικά» τον Μάνο), τον Παζολίνι και τον τρυφερό απλό μετρ του χρωστήρα Ντέιβιντ Χόκνεϊ όταν τον περασμένο Μάρτιο ο 23χρονος βοηθός του Ντομινικ Ελιοτ βρέθηκε νεκρός στο παραθαλάσσιο σπίτι του ζωγράφου στο Μπριντλιγκτον της Αγγλίας είχε πιει οξύ έπειτα από χρήση ναρκωτικών ουσιών. Το σκάνδαλο για το θάνατο του εραστή του επιδείνωσε –όπως και του Γκόγια- την κώφωση του… Φανταστείτε τώρα επειδή κάποια έργα ζωγραφικά της Μυρτώ Βρανά έχουν παρόμοια άμεση χρωματική απόδοση να επιχειρούσα μια παράλληλη κατηγοριοποίηση με βάση μια «κατσαρόλα – ισμών» στο πλαίσιο ενός υστερομοντέρνου ιδιώματος σε Χόκνεϊ και Βρανά, ή το αντίστοιχο στην ποίηση Πόε-Βρανά, η παράθεση δε σημαίνει αυτομάτως και σύγκριση εν ονόματι κανενός θανάτου γιατί θα γινόταν αυτομάτως ο θάνατος στην ιεραρχημένη – άρα και αξιολογημένη- ιστορική ανάδειξη των πεπραγμένων δημιουργιών, ανασύρω από το «η διαστροφή της ανάγνωσης(7) «η εσφαλμένη κατηγοριοποίηση βιβλίων όπως «το μοναστήρι της Πάρμας» ή «η ζωή του Μπενβενούτο Τσελίνι» (πρόκειται για την αυτοβιογραφία του Ιταλού καλλιτέχνη, η οποία θεωρείται η σημαντικότερη της Αναγέννησης και μια από τις πιο γλαφυρές και εντυπωσιακές όλων των εποχών. Εκεί, ο Τσελίνι αναφέρει χωρίς καμιά αναστολή διάφορες εγκληματικές του πράξεις μεταφρ. Γ. Λεωτσάκος εκδ. Άγρα) «η επιβλαβής επίδραση του στη λογοτεχνία έγκειται στο ότι επιμένει να αγνοεί πως κάθε σοβαρή αποτύπωση της ζωής οφείλει να κρίνεται όχι από τα γεγονότα που παρουσιάζει αλλά από την αίσθηση του συγγραφέα για τη σημασία τους. Βλαβερό βιβλίο είναι το ασήμαντο βιβλίο: Aπό το συγγραφέα εξαρτάται, όχι από το θέμα, κατά πόσο η ενατένιση της ζωής θα οδηγήσει…».
Κλείνω μ’ ένα απόσπασμα από το «Κάδρο» του Δημήτρη Καλοκύρη (8)…κατεβαίνουμε την πλαγιά με τις εγκαταστάσεις. Έκανε ζέστη. Ο θάνατος σου καταβαίνει το ποτάμι σέρνοντας πάνω στο ντουβάρι με τα χρώματα τις αναμμένες λάμπες τα στολίδια τα αργυρά, τα χημικά ανάκατα με τα μέταλλα πολύφωτα, ατμοί σιγοσφυρίζοντας παλιούς σκοπούς στα βορινά φιλάκια, μάτια που την περιγελούν, παγώνει.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Εντγαρ Αλαν Πόε υπάρχουν πολλές μονογραφίες για τον μεγάλο ποιητή του 19ου αιώνα από το “Πόε” τόμος Α’ εκδ. Πλέθρον
(2) Μυρτώ Βρανά γεν. στο Πλωμάρι Λέσβου το 1948. Ζωγράφος, σπούδασε στη Ρώμη στην Academia Belle Arti. Δίδαξε εικαστικά σε δημοσ. σχολ. της Αθήνας έχει πάρει μέρος σε αρκετές εκθ. ζωγραφικής έχει δείξει έργα της σε ατομικές πρόσφατα τελείωσα στις 158 στο Μοναστήρι του Καρόλου με εισαγωγικό κείμενο του Κων. Πρωϊμου. Εχει εκδόσει ποιητικές συλλογές.
(3) Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Μπολώνια 1922 Ρώμη 1975. Σπούδασε ιστορία της τέχνης και φιλολογία, ιδρυτής του περιοδικού “Officina” (1955) Ποιητής και μέγας σκηνοθέτης από το 1961. Προκάλεσε συχνές εισαγγελικές παρεμβάσεις όπως στις ταινίες του “Σαλό” και “Ro.Go.Pa.G.”.
(4) Λούις Μπουνιουέλ “η τελευταία πνοή”. Μεταφρ. Μαρία Μπαλάσκα, εκδ. “Οδυσσέας” Ενα βιβλίο τρυφερό με χιούμορ όπου ξετυλίγει αναμνήσεις κυρίως από τα γυρίσματα των σπουδαίων ταινιών του.
(5) Πήτερ Μπρίγκελ “Ο θρίαμβος του θανάτου” αποδίδεται λαθεμένα “ο πόλεμος του καρναβαλιού με τη Σαρακοστή” σε σάιτ της google όπως και νάχει αυτό το έργο ευρηματικό το χρησιμοποίησε ο μέγας συνθέτης Gyorgy Ligeti στην μοντέρνα όπερα του “Le Grand Macabce”.
(6) Μερικά αριστουργήματα του Παζολίνι “Ακατόνε” “Μάμα Ρόμα”, “Κατά Ματθαίου Ευαγγέλιο”, “Μήδεια” (με τη Μαρία Κάλας) “Χοιροστάσιο”
(7) Διαστροφή της ανάγνωσης” του Edith Wharton μεταφρ. Ευαγ. Ανδριτσάνου σειρά “Ο άτακτος λαγός” εκδ. “Αγρα”.
(8) Δημήτρη Καλοκύρη γεν. το 1948 στο Ρέθυμνο. Σημαντικός ποιητής πεζογράφος δοκιμιογράφος αρθρογράφος. Από “Τα φανταστικά φουγάρα” εκδ. “Τραμ” Θεσσαλονίκη 1977
