«Προσωπικά, ακόμα κι αν δεν μπορούσα να βιοποριστώ από το θέατρο θα συνέχιζα να κάνω θέατρο γιατί το θέατρο μας υπενθυμίζει ότι είμαστε άνθρωποι, ότι μπορούμε να ονειρευόμαστε, να φανταζόμαστε, να χαιρόμαστε και να αισθανόμαστε». Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Χρήστος Συρμακέζης παρουσιάζει σήμερα στο Θέατρο 73100 στα Χανιά την παράσταση “Το ημερολόγιο ενός τρελού’’ του Νικολάι Γκόγκολ. Ένα έργο που μιλάει για την ψυχική ασθένεια και τη μοναξιά, αλλά συγχρόνως και για τη σκληρότητα της κοινωνίας απέναντι σε οτιδήποτε ξεφεύγει από τις νόρμες, απέναντι σε οτιδήποτε διαφορετικό και “λοξό”.
«Η εποχή μας εύκολα στέλνει κάποιον στην απομόνωση ή τον ωθεί στην αυτο-απομόνωση λόγω κοινωνικών, χαρακτηριολογικών παραγόντων κ.λπ.», σημειώνει ο πρωταγωνιστής της παράστασης ανοίγοντας την κουβέντα μας και λίγο πριν μου μιλήσει για τους «παράλληλους βίους» του ήρωα του Γκόγκολ, Αυξέντι Ιβάνοβιτς, με τον «δικό μας» Νικόλα Άσιμο, που για τον ίδιο αποτέλεσε το “κλειδί” για να γίνει πιο απτός και κατανοητός ο μυθιστορηματικός πρωταγωνιστής του Ρώσου κλασικού.
Τις σας συγκίνησε στο “Ημερολόγιο” του Γκόγκολ. Γιατί αυτό το έργο και γιατί σε αυτή τη συγκυρία;
Το “Ημερολόγιο” είναι ένα έργο κλασικό. Ωστόσο, αν δεν είχα έναν δικό μου λόγο να το ανεβάσω δεν θα το ανέβαζα. Το έχουν άλλωστε ανεβάσει πολλοί άλλοι πιο πριν και συνήθως με επιτυχία. Αυτό όμως που με έκανε να το επιλέξω είναι η σχέση του με την εποχή μας. Μια εποχή που εύκολα στέλνει κάποιον στην απομόνωση ή τον ωθεί στην αυτο-απομόνωση λόγω κοινωνικών, χαρακτηριολογικών παραγόντων κ.λπ. Αν για παράδειγμα κάποιος δεν ταιριάζει με την πόλη του, το εργασιακό του περιβάλλον ή με την εποχή του, εύκολα μπορεί να βρεθεί στο περιθώριο. Ένας τέτοιος ήρωας είναι ο Αυξέντι Ιβάνοβιτς του “Ημερολογίου”. Δεν ταιριάζει πουθενά. Υπάρχει βέβαια και μια προδιάθεση λόγω ψυχικής ασθένειας, η οποία “πυροδοτείται” από μια ερωτική απογοήτευση. Από εκεί και μετά, χάνει τα λογικά του.
Η αλήθεια είναι ότι η εποχή μας δεν ανέχεται “λοξές” ματιές κι οτιδήποτε ξεφεύγει από τα καθιερωμένα σταμπάρεται ως προβληματικό. Αισθάνεστε ότι έχουν στενέψει οι ορίζοντες της ελευθερίας των ανθρώπων;
Πολύ. Ιδιαίτερα οι άνθρωποι που ασχολούμαστε με την τέχνη και πιάνουμε πρώτοι ίσως τον παλμό μιας εποχής, νιώθουμε ότι αυτό ήδη συμβαίνει και θα γίνει ακόμα πιο άγριο. Είναι μια εποχή δε που έχουν ειπωθεί τόσα πολλά για τη διαφορετικότητα, τη δήθεν ανοχή ή την αποδοχή των παρεκκλίσεων κ.λπ. Στην πραγματικότητα όμως η κοινωνία μας, στην πολιτική και παγκόσμια συγκυρία που βρισκόμαστε, δεν ανέχεται τίποτα. Αυτό που συντελείται είναι ένας εκφασισμός της κοινωνίας που σπρώχνει στη μη ανοχή οτιδήποτε διαφορετικού, ενώ παράλληλα κυριαρχεί το κυνήγι αποκλειστικά υλικών αγαθών, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να ξεριζωθεί ένα κομμάτι ανθρωπιάς από τους ανθρώπους. Ένα κομμάτι που έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο άνθρωπος είτε με “Α” κεφαλαίο είτε με “α” μικρό, δεν μπορεί να κυνηγάει μόνο υλικά πράγματα. Η φύση του είναι διαφορετική. Σε αυτές λοιπόν τις Συμπληγάδες συνθλίβονται χαρακτήρες όπως ο Αυξέντι Ιβάνοβιτς και ο Νικόλας Άσιμος, που αποτέλεσε για εμένα κυρίαρχη επιρροή στα εφηβικά μου ακούσματα, και που στην παράσταση δημιουργώ μια συγχρονική σχέση ανάμεσα στα δύο αυτά πρόσωπα που υπήρξαν σε διαφορετικές εποχές.
Ο Άσιμος χαρακτηρίζονταν για τον αντικομφορμισμό του ως προσωπικότητα αλλά και τη βαθιά ευαισθησία του ως ποιητής. Σπανίζουν στις μέρες μας τέτοιες προσωπικότητες.
Ο Άσιμος είχε ισχυρές προσλαμβάνουσες κι έβλεπε κάποια χρόνια μπροστά. Επίσης, η σχέση του με την κοινωνία και με κάποιους θεσμούς, όπως η οικογένεια, ο στρατός, η εκπαίδευση, η κυρίαρχη λογική – λογιστική αντίληψη για τα πράγματα κ.λπ., ήταν συγκρουσιακή. Στο έργο τα τραγούδια και οι στίχοι του Άσιμου που χρησιμοποιώ, λειτουργούν σαν ένα “τραμπολίνο” για τον Ιβάνοβιτς, θέλοντας να δείξω ότι ο ήρωας δεν είναι ένα πρόσωπο που υπήρξε 2 αιώνες πριν. Αλλά τέτοιοι άνθρωποι υπήρξαν και πριν 30 χρόνια ή υπάρχουν ακόμα και σήμερα δίπλα μας. Γιατί υπάρχουν, έστω κι αν είναι λίγοι και σπανίζουν. Άνθρωποι – καλλιτέχνες της ζωής, όπως ο Αυξέντι Ιβάνοβιτς που κινδυνεύουν να καταλήξουν στο ψυχιατρείο και εντέλει να χαθούν γιατί δεν συμβιβάζονται με τις κοινωνικές νόρμες.
Πέρα από το θέατρο ασχολείστε και με το θέατρο σκιών και τον Καραγκιόζη. Πώς ένας ήρωας μιας άλλης εποχής επιβιώνει στις μέρες μας;
Ο Καραγκιόζης επιβιώνει με ένα παραπάνω ειρωνικό μειδίαμα από ότι στο παρελθόν και λίγο πιο περιθωριοποιημένος, παρότι όλοι προσπαθούν να τον εκσυγχρονίσουν. Το θέμα όμως είναι ότι μόλις πας να πειράξεις την παράδοση κάτι αυτομάτως “κλοτσάει”. Πόσο μοντέρνο δηλαδή μπορείς να κάνεις τον Μορφονιό, τον Νιόνιο ή τον Μπαρμπαγιώργο; Ο Καραγκιόζης από την άλλη μεριά είναι πιο διαχρονική μορφή από τους άλλους ήρωες των έργων του. Επομένως επιβιώνει -να το πως κάπως λαϊκά- με μαγκιά. Είναι, δηλαδή, μαγκιά του που βγαίνει και κάνει αυτά που κάνει σε μια εποχή όπου, σε λίγο, δεν θα υπάρχουν καν μετρητά, ενώ αυτός χρειάζεται λεφτά για να επιβιώσει αφού δεν έχει κάρτα και τερματικό στο μακρύ του χέρι. Επιβιώνει δηλαδή υπενθυμίζοντάς μας ότι υπάρχει κάτι που θέλει να μας απανθρωπίσει.
Τι είναι αυτό που όπως εξελίσσονται τα πράγματα κινδυνεύουμε να στερηθούμε; Το όνειρο; Τη φαντασία;
Ακόμα και τη χαρά. Οι διαφορές σε ανθρώπινο επίπεδο από το 2021 και μετά είναι μεγάλες…
Αναφέρεστε στο αποτύπωμα της πανδημίας και του εγκλεισμού;
Ναι. Η περίοδος αυτή αποτέλεσε μια “χρυσή ευκαιρία” για να τεσταριστεί ο εγκλεισμός μεγάλων μαζών. Να τεσταριστεί η καταστολή αλλά και η αυτο-καταστολή. Κι επειδή ακριβώς υπάρχει αυτή η αυτο-καταστολή δεν ανεχόμαστε το διαφορετικό ή το ανθρώπινο που είπαμε προηγουμένως. Δεν ανεχόμαστε ακόμα και το γραφικό που υπήρχε παλαιότερα.
Απέναντι σε όλο αυτό το περιβάλλον που περιγράφετε, τη διαμεσολαβημένη επικοινωνία και τον κοινωνικό έλεγχο, το θέατρο, ως μια “χειροποίητη” τέχνη, μοιάζει από μόνο του σαν μια πράξη αντίστασης. Το νιώθετε κάπως έτσι;
Οτιδήποτε κι αν κάνεις, κωμωδία, παιδικό, Καραγκιόζη ή ό,τι άλλο, δηλώνει με έναν τρόπο ότι αυτό είναι κάτι ζωντανό κι ότι ακόμα επικοινωνούμε και θα επικοινωνούμε όσο υπάρχουν ανθρώπινες σχέσεις. Προσωπικά, ακόμα κι αν δεν μπορούσα να βιοποριστώ από το θέατρο και αναγκαζόμουν να κάνω κάτι άλλο για να ζήσω, θα συνέχιζα να κάνω θέατρο γιατί το θέατρο μας υπενθυμίζει ότι είμαστε άνθρωποι κι ότι μπορούμε να ονειρευόμαστε, να φανταζόμαστε, να χαιρόμαστε και να αισθανόμαστε.
Η παράσταση
Η Ομάδα Εκτός των Τειχών παρουσιάζει το έργο του Νικολάι Γκόγκολ “Το ημερολόγιο ενός τρελού’’ σήμερα, Σάββατο 24 και αύριο, Κυριακή, 25 Φεβρουαρίου στις 21.00 στο Θέατρο 73100 (Ιονίου Πελάγους 8 – πίσω από τον Χαλκιαδάκη max) στα Χανιά. Το “Ημερολόγιο”, γραμμένο το 1835, αποτελεί ένα σχεδόν αυτοβιογραφικό κείμενο του ίδιου του συγγραφέα και αποτελεί μια πολύ προσωπική απόπειρα κατανόησης της ψυχικής ασθένειας.
Σκηνοθεσία – ερμηνεία: Χρήστου Συρμακέζη.
Σκηνικό-κοστούμια: Χρήστος Συρμακέζης και Ιφιγένεια Παπαματθαιάκη.
Φροντιστήριο – Φωτισμός – Αφίσα: Ιφιγένεια Παπαματθαιάκη.
Τηλέφωνο κρατήσεων: 6942980981.
