» …στο τέλος του µεγακύκλου των 56 ετών της Oικονοµίας
Ο θεµελιώδης σκοπός της ιστορικής ανάλυσης είναι να παρατηρήσει πώς εξελίσσονται τα συστήµατα, πώς µετασχηµατίζονται οι κοινωνίες, οι οικονοµίες και οι τεχνολογίες µε την πάροδο του χρόνου και, να εντοπίσει τους µηχανισµούς πίσω από αυτούς τους µετασχηµατισµούς.
Καθώς βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε τις πιο γρήγορες και βαθιές αλλαγές που έχουν συµβεί ποτέ, η µελέτη αυτών των µηχανισµών είναι πιο σηµαντική από ποτέ. Το 2024, βρισκόµαστε σε ένα σταυροδρόµι µιας τέτοιας µετασχηµατιστικής περιόδου, στο τέλος ενός παγκόσµιου οικονοµικού µεγακύκλου και στην αυγή ενός νέου. Η ιστορική αλλαγή, είτε σε πολιτικά συστήµατα, είτε σε οικονοµίες, είτε σε τεχνολογίες, δεν συµβαίνει αποµονωµένα. Οδηγείται από µια σύνθετη αλληλεπίδραση δυνάµεων—οικονοµικές καινοτοµίες, τεχνολογικές ανακαλύψεις, κοινωνικές µεταβολές και γεωπολιτικές αναδιατάξεις. Η κατανόηση των ευρύτερων προτύπων που διέπουν τις ιστορικές µεταβολές µας επιτρέπει να ερµηνεύσουµε την παρούσα χρονική στιγµή και να προβλέψουµε µελλοντικές εξελίξεις. Αυτό που παρατηρούµε σήµερα δεν είναι απλώς η συνέχιση καθιερωµένων τάσεων, αλλά η εκθετική επιτάχυνση της αλλαγής, ιδιαίτερα στους τοµείς της τεχνολογίας και της παγκόσµιας οικονοµίας. Ιστορικά, στιγµές σηµαντικής µετάβασης συχνά είχαν προκληθεί από τεχνολογικές καινοτοµίες. Οι Βιοµηχανικές Επαναστάσεις, για παράδειγµα, µεταµόρφωσαν θεµελιωδώς όχι µόνο την οικονοµία, αλλά και την ίδια τη δοµή της κοινωνίας, µεταβάλλοντας τη σχέση µεταξύ εργασίας, κεφαλαίου και παραγωγής. Αντίστοιχα, η ψηφιακή επανάσταση στα τέλη του 20ού αιώνα αναµόρφωσε βιοµηχανίες, δηµιούργησε νέες αγορές και επανακαθόρισε την επικοινωνία και την ανταλλαγή πληροφοριών. Σήµερα, το 2024, βρισκόµαστε στο χείλος µιας ακόµη επανάστασης, η οποία οδηγείται από την τεχνητή νοηµοσύνη, την αυτοµατοποίηση, την κβαντική υπολογιστική και τις τεχνολογίες ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Αυτές οι εξελίξεις δεν είναι αποµονωµένες, αλλά βαθιά συνδεδεµένες µε το παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα.
Η έννοια των οικονοµικών µεγακύκλων αναφέρεται σε µακροπρόθεσµα πρότυπα επέκτασης και συρρίκνωσης στην παγκόσµια οικονοµία. Αυτοί οι κύκλοι, που συχνά εκτείνονται σε πολλές δεκαετίες, χαρακτηρίζονται από φάσεις ανάπτυξης, κορεσµού, κρίσης και αναπροσαρµογής. Από το 1800, έχουµε γίνει µάρτυρες αρκετών τέτοιων κύκλων, καθένας µε τα δικά του ξεχωριστά χαρακτηριστικά, µε πιο πρόσφατα τη µεταπολεµική άνθηση, την άνοδο της παγκοσµιοποίησης στα τέλη του 20ού αιώνα και την τεχνολογική άνοδο που προκλήθηκε από την ψηφιακή επανάσταση. Ωστόσο, ο µεγακύκλος στον οποίο αφήνουµε αυτή την χρονιά—ο οποίος κυριαρχήθηκε από χαµηλά επιτόκια, υψηλό χρέος και άνευ προηγουµένου παρέµβαση των κεντρικών τραπεζών—φτάνει στο τέλος του σύµφωνα µε το διάγραµµα 1.
Το 2024 σηµατοδοτεί µια κρίσιµη καµπή. Η παγκόσµια οικονοµία αντιµετωπίζει τις συνέπειες της πανδηµίας του COVID-19, τις πληθωριστικές πιέσεις, τις αυξανόµενες γεωπολιτικές εντάσεις και την αυξανόµενη συνειδητοποίηση ότι οι υπάρχουσες οικονοµικές δοµές είναι µη βιώσιµες µακροπρόθεσµα. Τα οικονοµικά παραδείγµατα που χαρακτήρισαν τα τελευταία 30 χρόνια—παγκοσµιοποίηση, ελεύθερο εµπόριο και νοµισµατική πολιτική—αµφισβητούνται. Με πολλούς τρόπους, το 2024 αντιπροσωπεύει το σηµείο καµπής, όπου το υπάρχον παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα θα υποστεί µια ριζική µεταµόρφωση, πιθανότατα δίνοντας τη θέση του σε νέα µοντέλα οικονοµικής διακυβέρνησης, νοµισµατικής πολιτικής και εµπορικών σχέσεων.
Το διεθνές χρηµατοπιστωτικό σύστηµα µπορεί να υποστεί σηµαντικές µεταρρυθµίσεις. Οι κεντρικές τράπεζες, οι οποίες υπήρξαν καθοριστικές στη σταθεροποίηση των οικονοµιών µέσω ανορθόδοξων νοµισµατικών πολιτικών, ενδέχεται να χρειαστεί να επανεξετάσουν τις προσεγγίσεις τους υπό το πρίσµα των πληθωριστικών πιέσεων και των µη βιώσιµων επιπέδων χρέους. Τα ψηφιακά νοµίσµατα, η τεχνολογία blockchain και οι πλατφόρµες αποκεντρωµένης χρηµατοδότησης (DeFi) αναδεικνύονται επίσης ως πιθανοί παράγοντες που θα αλλάξουν τον τρόπο µε τον οποίο διεξάγονται οι παγκόσµιες συναλλαγές, προκαλώντας την κυριαρχία των παραδοσιακών χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων.
Γίνεται σαφές ότι αυτή η χρονιά σηµατοδοτεί µια κρίσιµη στιγµή στην εξέλιξη της παγκόσµιας οικονοµίας και του τεχνολογικού τοπίου. Η σύγκλιση πολλαπλών δυνάµεων—οικονοµικών, τεχνολογικών και γεωπολιτικών—υποδηλώνει το τέλος της παλαιάς τάξης και την αρχή µιας νέας. Ο τρόπος µε τον οποίο θα διαχειριστούµε αυτές τις µεταβάσεις θα καθορίσει την πορεία των επόµενων δεκαετιών. Αυτή η στιγµή απαιτεί όχι µόνο κατανόηση του παρελθόντος, αλλά και εκτίµηση των µηχανισµών που καθοδηγούν την ιστορική αλλαγή.
Οι προκλήσεις που αντιµετωπίζουµε είναι τεράστιες, αλλά εξίσου µεγάλες είναι και οι ευκαιρίες. Όπως προηγούµενες εποχές τεχνολογικής και οικονοµικής µεταµόρφωσης οδήγησαν σε νέες περιόδους ανάπτυξης και ευηµερίας, έτσι και οι αλλαγές που συµβαίνουν το 2024 θα µπορούσαν να ανοίξουν τον δρόµο για µια πιο ανθεκτική, δίκαιη και καινοτόµα παγκόσµια οικονοµία. Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται προσεκτική διαχείριση, καθοδηγούµενη από βαθιά κατανόηση της ιστορικής αλλαγής και των µηχανισµών που τη διαµορφώνουν.
Το έτος 2024 σηµατοδοτεί την αυγή µιας νέας εποχής που θα διαµορφώσει την πορεία της ανθρωπότητας για το υπόλοιπο του αιώνα. Αυτή η περίοδος, η αρχή ενός νέου µεγακύκλου 56 ετών, υπόσχεται βαθιές µεταµορφώσεις σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής, καθοδηγούµενες από εκθετικές τεχνολογικές προόδους. Όπως και οι προηγούµενοι κύκλοι (1800-1856, 1856-1912, 1912-1968, 1968-2024) στην ιστορία, η περίοδος 2024-2080 θα αντιµετωπίσει τη φάση στασιµότητας από το 2024 έως το 2052, ακολουθούµενη από µια φάση ισχυρής οικονοµικής ανάπτυξης από το 2052 έως το 2080. Νέες τεχνολογίες—ιδιαίτερα στην ενέργεια, την τεχνητή νοηµοσύνη (AI) και τη βιοτεχνολογία—θα βρεθούν στο επίκεντρο, όπως ακριβώς η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες επαναστατικοποίησαν τις τελευταίες δεκαετίες (1968-2024). Αυτές οι καινοτοµίες θα επαναπροσδιορίσουν όχι µόνο τις οικονοµίες αλλά και τις γεωπολιτικές ισορροπίες, τις κοινωνικές δοµές και την παγκόσµια κατανοµή ισχύος.
Ένα από τα πιο κρίσιµα στοιχεία της φάσης της στασιµότητας, που αναµένεται να διαρκέσει έως το 2052, είναι η συνεχιζόµενη παγκόσµια κρίση χρέους. Καθώς ο κόσµος πλησιάζει το τέλος του τρέχοντος κύκλου χρέους, πολλά νοµίσµατα αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο υποτίµησης, ενώ η ζήτηση για χρυσό ως ασφαλές καταφύγιο πλούτου αναµένεται να αυξηθεί δραµατικά. Αυτή η εξέλιξη δεν είναι πρωτοφανής στην παγκόσµια οικονοµική ιστορία, καθώς παρόµοιες κρίσεις έχουν σηµειωθεί επανειληµµένα σε διάφορες εποχές. Κατανοώντας τα ιστορικά δεδοµένα και τους µηχανισµούς που διέπουν τις οικονοµικές κρίσεις χρέους, µπορούµε να αναλύσουµε πώς αυτή η φάση θα επηρεάσει τα παγκόσµια χρηµατοοικονοµικά συστήµατα και τις οικονοµίες.
Κατά τη διάρκεια µιας κρίσης χρέους, όταν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες επιδιώκουν να καλύψουν τις δαπάνες τους µέσω του δανεισµού ή της εκτύπωσης περισσότερων χρηµάτων, η προσφορά νοµισµάτων αυξάνεται υπέρµετρα. Αυτό συχνά οδηγεί σε υποτίµηση των νοµισµατικών µονάδων.
Οι επενδυτές και οι αποταµιευτές, βλέποντας την αξία των χρηµάτων τους να µειώνεται, στρέφονται προς τον χρυσό, ο οποίος παραδοσιακά θεωρείται ως ασφαλές καταφύγιο πλούτου σε περιόδους κρίσεων. Αυτή η αυξανόµενη ζήτηση για χρυσό είναι µια κλασική αντίδραση απέναντι στην αβεβαιότητα των χρηµατοοικονοµικών συστηµάτων και την απειλή πληθωρισµού.
Ο χρυσός από τις αρχές του 2000 έχει φθάσει από τα 200$ στα 2.720$. Τα ρολόγια Rolex από 12.000$ στις αρχές του 2017 έφθασαν στα 21.200$ (αφού έκαναν υψηλό στα 30.000$ τον Φεβρουάριο του 2022). Το Bitcoin από τις 11.000$ στις αρχές του 2023 έφθασε στα 69.000$. Οι επενδυτές αναζητούν απεγνωσµένα καταφύγια σταθερότητας για την διασφάλιση των χρηµάτων τους.
Αν και τα κρυπτονοµίσµατα δεν θεωρούνται παραδοσιακά σταθερά περιουσιακά στοιχεία, έχουν αρχίσει να παίζουν σηµαντικό ρόλο στο επενδυτικό χαρτοφυλάκιο ορισµένων επενδυτών. Το Bitcoin, για παράδειγµα, θεωρείται από ορισµένους ως «ψηφιακός χρυσός» λόγω της σπανιότητάς του και της ανεξαρτησίας του από τα παραδοσιακά τραπεζικά συστήµατα.
Ωστόσο, τα κρυπτονοµίσµατα παρουσιάζουν υψηλές διακυµάνσεις και ρίσκα, γεγονός που καθιστά την επένδυση σε αυτά πιο αβέβαιη σε σχέση µε άλλα σταθερά περιουσιακά στοιχεία καθώς δεν αντιπροσωπεύουν καµία αξία. Παρά τις προκλήσεις, υπάρχουν επενδυτές που θεωρούν τα κρυπτονοµίσµατα ως µια εναλλακτική λύση σε περιόδους οικονοµικής αβεβαιότητας.
Αυτή η φυγή κεφαλαίων από την παραγωγική διαδικασία µπορεί να επιδεινώσει την κρίση, καθώς µειώνει περαιτέρω τη ρευστότητα στις αγορές και εντείνει τις πληθωριστικές πιέσεις. Το φαινόµενο αυτό δεν είναι νέο· παρόµοιες καταστάσεις έχουν καταγραφεί σε διάφορες περιόδους της παγκόσµιας ιστορίας, όπως στην εποχή του Μεσοπολέµου και στη µεγάλη ύφεση του 1930.
Ένα από τα πιο άµεσα αποτελέσµατα του χρέους (το οποίο δηµιουργείται όταν οι κυβερνήσεις δαπανούν περισσότερα χρήµατα από τα έσοδα τους) και της υποτίµησης των νοµισµάτων είναι η άνοδος του πληθωρισµού την τελευταία τριετία. Καθώς η αξία των χρηµάτων µειώνεται, οι τιµές των αγαθών και των υπηρεσιών αυξάνονται, επιβαρύνοντας τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Η µείωση της αγοραστικής δύναµης των καταναλωτών έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην οικονοµική δραστηριότητα, ενώ οι επιχειρήσεις βρίσκονται αντιµέτωπες µε αυξηµένα κόστη παραγωγής και µειωµένη κερδοφορία.
Μια άλλη συνέπεια είναι ότι οι χώρες που αντιµετωπίζουν κρίση χρέους συχνά αναγκάζονται να αποπληρώνουν τα χρέη τους σε υποτιµηµένα νοµίσµατα. Αυτή η πρακτική µπορεί να οδηγήσει σε σηµαντική απώλεια αξίας για τους πιστωτές, ιδιαίτερα εάν τα χρέη είναι σε διεθνές νόµισµα ή συνδεδεµένα µε τον χρυσό. Επιπλέον, η αποπληρωµή των χρεών µε υποτιµηµένα νοµίσµατα ασκεί πρόσθετη πίεση στα παγκόσµια χρηµατοοικονοµικά συστήµατα, καθώς οι πιστωτές υφίστανται ζηµιές και µειώνεται η εµπιστοσύνη στο παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα.
Η κρίση χρέους που αναµένεται να συνεχιστεί θα µπορούσε να έχει βαθιές επιπτώσεις στη σταθερότητα των παγκόσµιων χρηµατοοικονοµικών συστηµάτων. Οι τράπεζες και τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα που είναι εκτεθειµένα σε επισφαλή δάνεια ή σε χώρες που αντιµετωπίζουν κρίση χρέους θα αντιµετωπίσουν αυξηµένους κινδύνους. Επιπλέον, τα κράτη θα αναγκαστούν να αναθεωρήσουν τις οικονοµικές τους πολιτικές, προσπαθώντας να περιορίσουν τα ελλείµµατα και να βρουν τρόπους για τη σταθεροποίηση του νοµίσµατός τους.
Σε παγκόσµιο επίπεδο, η κρίση αυτή θα µπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγές στον τρόπο µε τον οποίο οι χώρες διαχειρίζονται τα χρέη τους, ενώ θα µπορούσε να ενισχύσει τις τάσεις προς την υιοθέτηση εναλλακτικών συστηµάτων, όπως τα ψηφιακά νοµίσµατα ή άλλες µορφές περιουσιακών στοιχείων που θεωρούνται ασφαλέστερα. Η αναζήτηση σταθερών νοµισµάτων και εναλλακτικών µορφών πλούτου θα µπορούσε να αναµορφώσει τις διεθνείς χρηµατοοικονοµικές σχέσεις και να οδηγήσει σε έναν επαναπροσδιορισµό των κυρίαρχων οικονοµικών δοµών.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
