Ακαδημία Αθηνών (συντονιστής καθηγητής Γλωσσολογίας
Παν. Αθηνών Χριστόφορος Χαραλαμπάκης)
Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα 2014
Ενα σημαντικό γεγονός κυκλοφορίας του ανωτέρω λεξικού με τη σφραγίδα της Ακαδημίας Αθηνών. Με σκοπό την παρουσίαση του θησαυρού της κοινής νεοελληνικής γλώσσας στη σημερινή δυναμική της μορφή… Κυρίως του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα. Με βασικές καινοτομίες του “χρηστικού λεξικού” να είναι όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλό του οι εξής:
– Κατάρτιση του λημματολογίου από εκτενείς βάσεις δεδομένων
– Καθιέρωση διπλής ορθογράφησης για ορισμένες λέξεις
– Σύντομοι και ουσιαστικοί ορισμοί των λημμάτων
– Αναγραφή της επιστημονικής ονομασίας ζώων και φυτών
– Ενοποίηση σημασιών. Διάκριση της σημασίας από τη χρήση
– Καταγραφή αυθεντικών παραδειγμάτων
– Αναλυτική παρουσίαση των συνδυαστικών δυνατοτήτων των λέξεων
– Ακριβής υφολογικός προσδιορισμός λέξεων και εκφράσεων
– Πραγμάτευση των στερεότυπων ή ιδιωματικών εκφράσεων και σταθερών
– Παράθεση της χρονολογικής εμφάνισης των αγγλικών και γαλλικών λέξεων όπως και των στερεότυπων εκφράσεων. Για να ανοίγονται έτσι νέοι ορίζοντες σε θέματα ιστορίας του πολιτισμού και των επιστημών… Μια νέα προσφορά μεγάλου χρηστικού λεξικού, με ακαδημαϊκή ευθύνη.
Αλλά λόγω τώρα των πρόωρων πάλι εκλογών τι γράφει το χρηστικό λεξικό για τις εκλογές (στη σελ. 514): Εκλογές ουσ. (θηλ.) (οι): Πολιτ. διαδικασία επιλογής υποψηφίων με ψηφοφορία, η οποία στοχεύει στη συγκρότηση σώματος πολιτικών κυρ. εκπροσώπων: (κοινό) βουλευτικές ή γενικές/δημοτικές/εθνικές/επαναληπτικές/ευρωπαϊκές/μαθητικές/περιφερειακές/προεδρικές/ τοπικές/φοιτητικές – αδιάβλητες/ δημοκρατικές/πρόωρες/αποτελέσματα/διενέργεια/διεξαγωγη/ ο νικητής των/προκήρυξη των/ ψήφισα στις-//για κόμμα ή υποψήφιο: Εχασε/κέρδισε/πήρε τις, κατεβαίνει στις- (βάζει υποψηφιότητα, ο πρώτος/δεύτερος γύρος των- (κατ’ επεκτ.) – για ανάδειξη…
Με βάση τη λέξη εκλογές στις ίδιες σελίδες αναφέρονται σχετικά λήμματα όπως: εκλογές, εκλογική, εκλογοδικείο, εκλογολογία, εκλογολόγος, εκλογομάγειρας, εκλόγιμος κ.λπ.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ
Σημαντικό γεγονός υψηλής πνευματικής προσφοράς για την αποπνευματοποιούμενη Ελλάδα και τη γλώσσα μας αποτέλεσε η έκδοση πριν έναν χρόνο από την Ακαδημία Αθηνών του Λεξικού της (1.820 σελίδες μεγάλου σχήματος) με τίτλο: “Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής γλώσσας – α…ω”.
Το χρηστικό αυτό λεξικό στηρίζεται σε πρωτογενή έρευνα και αποσκοπεί στην παρουσίαση του θησαυρού της κοινής νεοελληνικής στη σημερινή δυναμική της μορφή. Κυρίως του εικοστού και εικοστού πρώτου αιώνα.
ΠΛΕΙΣΤΟΙ ΟΣΟΙ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ
Το ιδιαιτέρως αισθητικής δημιουργίας εξώφυλλο – οπισθόφυλλο είναι κατάθεση – σχεδιασμός (σε συνεργασία με τον Γιώργο Περγαντίνα) του φίλτατου ακαδημαϊκού γλύπτη (που έργο του είναι και ο ανδριάντας του Πατριάρχη Αθηναγόρα έξω από τον Μητροπολιτικό Ναό των Εισοδίων στα Χανιά). Ομως για την πραγμάτωση αυτού του χρηστικού λεξικού συμβάλλανε οικονομικά κρατικοί οργανισμοί, υπουργεία, ιδρύματα, υπηρεσίες και πλείστα όσα πρόσωπα όπως ακαδημαϊκοί, πανεπιστημιακοί καθηγητές, γλωσσολόγοι, ηλεκτρονικοί, ερευνητές, φιλόλογοι, λεξικογράφοι, τυπογράφοι κ.λπ. Σε όλους – όλες που προσφέρανε τις πολύτιμες υπηρεσίες τους αναφέρονται σε μια ολόκληρη σελίδα με δύο στήλες σε προεισαγωγικό κείμενο μετά τον πρόλογο της Ακαδημίας με τίτλο: “Ευχαριστίες…”.
ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΣ ΠΛΟΥΤΟΥ
Στον πρόλογό του ο Βασίλειος Χ. Πετράκος, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών (2010-2014) αναφέρεται στη μικρή χρονική πορεία που χρειάστηκε για το λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, ως την ώρα (από το 1933 ως το 2014) για να πραγματοποιηθεί το σημαντικό γεγονός έκδοσης και κυκλοφόρησης του Λεξικού “Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας” για να πει και τα εξής: «Η Ακαδημία με το χρηστικό λεξικό δεν αποβλέπει σε ρύθμιση της γλώσσας, αποδεδειγμένως ανεδαφική, τουλάχιστον από τα χρόνια του Κοραή. Παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο και επιστημονικά εξακριβωμένα την πραγματική μορφή της νεοελληνικής του γλωσσικού πλούτου και τις θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητές της. Παράλληλα με το Λεξικό δίδονται αναγκαίες λεξικογραφικές πληροφορίες
“ΑΥΤΟ ΘΑ ΠΕΙ ΓΛΩΣΣΑ ΖΩΝΤΑΝΗ” ΝΑ ΕΧΕΙ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΗΣ
για την κατανόησή της από τους Ελληνες και την εκμάθησή της από τους ξένους». Για να προσθέσει επίσης ότι: «Το μέγα πλήθος των νεολογισμών και των νέων σημασιών που περιέχονται στο Χρηστικό Λεξικό είναι το αψευδές μαρτύριο αυτού του γεγονότος, που δείχνει τη δημιουργική δύναμη των Ελλήνων στη γλώσσα και διαψεύδει όσους θρηνούν για τη φθορά της». Συνεχίζεται έως σήμερα εκείνο που είχε διακηρύξει ο Στέφανος Αθ. Κουμανούδης: «Αυτό και θα ειπή γλώσσα ζωντανή, να έχη εις κάθε χρόνο τα δικά της».
Τέλος γράφει: Το χρηστικό λεξικό είναι έργο μεγάλο και συλλογικό. Πολλοί εργάστηκαν στη σύνταξή του και εξίσου πολλοί συνετέλεσαν με διάφορους τρόπους στην πραγματοποίησή του. Μνημονεύονται στις επόμενες σελίδες κι η Ακαδημία Αθηνών τους ευχαριστεί για την πολύτιμη προσφορά τους. Εχοντας παρακολουθήσει από την πρώτη στιγμή τη δημιουργία και τη συνεχή πρόοδο του Λεξικού απευθύνω τις ευχαριστίες της Ακαδημίας προς τον καθηγητή Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, άοκνο εμψυχωτή και κύριο συντελεστή του καθώς και προς τους συνεργάτες του.
ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ
Τα περιεχόμενα του “Χρηστικού Λεξικού της νεοελληνικής γλώσσας α…ω” (έκδοση Εθνικό Τυπογραφείο Αθήνα 2014) είναι: – Δομή και οργάνωση του Λεξικού – Συντομογραφίες – Σύμβολα – Λήμμα α-ω – Λατινικές εκφράσεις και ξένα ακρωνύμια.
Την ξενάγηση στη δομή και την οργάνωση του Λεξικού την πραγματοποιεί ο άοκνος εμψυχωτής και κύριος συντελεστής – συντονιστής της πραγμάτωσής του, ο καθηγητής Χριστόφορος Χαραλαμπάκης με αναλυτικό κείμενο τεσσάρων σελίδων και οκτώ στηλών.
Σ’ αυτό το κείμενό του περιλαμβάνονται οκτώ μεγάλες ενότητες με υποκεφάλαια στην κάθε μια ως κάτωθι:
ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΚΡΟΥΕΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΑΙΣΘΗΜΑ
1) Εισαγωγή για τις καινοτομίες του Λεξικού
2) Οδηγίες για τη χρήση του Λεξικού
1α) Τα λήμματα καταγράφονται με απόλυτη αλφαβητική σειρά, με εξαίρεση άκλιτες ξένες λέξεις του τύπου ντε γιούρε, ποτ πουρί… β) οι λατινικές εκφράσεις οι περισσότερες από τις οποίες ανήκουν στο λόγιο ή απαιτητικό λεξιλόγιο έχουν συγκεντρωθεί σε παράρτημα (σελίδες 1817-1819) γ) Αποφεύγονται όσο γίνεται τα υπολήμματα με εξαίρεση τα επιρρήματα, τα υποκοριστικά και τα μεγεθυντικά… δ) Ορισμένες μετοχές λημματογραφούνται ως επίθετα βλ. εμφιαλωμένος τι σημαίνει.
2) Μετά την κεφαλή του λήμματος ακολουθεί σε ορθογώνιες αγκύλες η μεταγραφή στο πολυτονικό σύστημα, παραλείπεται συχνά η δήλωση της περισπωμένης σε ουσιαστικά που λήγουν σε -ας/-ου και πάντοτε σε λέξεις με το μόρφημα -τζης/-τζου για τον λόγο ότι ο τονισμός αυτός προσκρούει στο κοινό γλωσσικό αίσθημα.
Από τον αριθμό 2 ως τον αριθμό 19 των οδηγιών αναφέρονται οι γραμματικές πληροφορίες, τα κλιτικά παραδείγματα, οι ισοδύναμες ορθογραφήσεις, οι ομόηχες λέξεις, η προφορά, οι υφολογικοί – πραγματολογικοί δείκτες, οι γνωστικοί τομείς, οι σημασίες του λήμματος, οι ορισμοί, τα παραδείγματα, τα συνώνυμα, τα σύμπλοκα, κύρια ονόματα χωριών και τοπωνύμια. Τα ακρωνύμια και η ετυμολογία.
ΟΙ ΟΚΤΩ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Επαναλαμβάνουμε ότι στη Δομή και οργάνωση του μεγάλου “Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής γλώσσας” (όπως αναφέρει ο συντονιστής της έκδοσης καθηγητής της Γλωσσολογίας κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης) περιλαμβάνονται οκτώ μεγάλες ενότητες: 1) Εισαγωγή, 2) Οδηγίες για τη χρήση του Λεξικού, 3) Επιλογή και τρόπος παρουσίασης του λημματολογίου, 4) Ορθογραφία, 5) Υφολογικοί – πραγματολογικοί δείκτες, 6) Συνώνυμα – αντώνυμα, 7) Κανόνες ορθής κρίσης, 8) Ετυμολογία.
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΔΥΝΑΜΗ – Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Γλώσσα Νεοελληνική με το χρηστικό λεξικό της από το Α ως το Ω που εκφράζει και παρουσιάζει τον θησαυρό της ελληνικής γλώσσας στη σημερινή δυναμική της μορφή… όπου στον πυρήνα ανήκουν 70.000 λήμματα. Ομως στο Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής γλώσσας αναπτύσσονται περίπου 75.000 λήμματα, σύμπλοκα και στερεότυπες εκφράσεις από τα 120.000 που υπάρχουν στην ηλεκτρονική βάση…
Στο Λεξικό καταγράφονται 5.000 περίπου νεολογισμοί. Επίσης καταγράφονται λέξεις (επιλεκτικές) που αποκλίνουν από τη νόρμα, λέξεις που έχουν ιδιαίτερη ιστορική αξία, αλλά και όσες είναι αρχαιοπρεπείς και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε απαιτητικά κείμενα…
ΕΔΩΣΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΟΥ Ο Χ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ
Ενα λεξικό σπουδαίο, σύγχρονο, γλωσσικό, παιδευτικό Λεξικό με τη σφραγίδα της Ακαδημίας Αθηνών που το ξεκίνησε από τα χρόνια του πολέμου για να το πραγματοποιήσει 85 χρόνια μετά.
Με τελική φάση προς την έκδοσή του την πρωτοβουλία του προέδρου του 2003 (ακαδημαϊκού Γρηγορίου Σκαλκέα) σημαντικού χρηματικού ποσού που έκανε δυνατή την πραγματοποίηση του παλαιού στόχου της Ακαδημίας Αθηνών έκδοσής του. Για το τελικό μεγάλο αυτό επίτευγμα όπως ήδη αναφέραμε εργάστηκαν με υψηλό βαθμό ενδιαφέροντος και ευθύνης πλείστοι όσοι ειδικοί σε κάθε τομέα.
Βέβαια, ο καθηγητής Χριστόφορος Χαραλαμπάκης έδωσε την ψυχή του γι’ αυτό το επίτευγμα συνεχίζοντας το έργο των μεγάλων Κρητών γλωσσολόγων όπως ο Γεώργιος Χατζηδάκης, ο Μανώλης Κριαράς και άλλοι καθώς και συνταυτισμένων με αυτούς επίτιμου δημότη Χανίων και συναδέλφου του πρωτοπόρου γλωσσολόγου Γεώργιου Μπαμπινιώτη, ο οποίος πρωτοκυκλοφόρησε το 1998 το Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (2.032 σελίδες) ανοίγοντας τον δρόμο πανελλήνιας αύξησης του ενδιαφέροντος για ανάγνωση λεξικών για τη γλώσσα.
ΓΛΩΣΣΑ: ΚΑΘΟΡΙΖΕΤΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ – ΥΠΟΚΕΙΤΑΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Αλλά τι γράφει για τη γλώσσα που αποτελεί το προνόμιο του ανθρώπου στη γη και εκφράζει την ιδιαίτερη γλωσσική κληρονομιά για την παγίωση και μετάδοση από γενιά σε γενιά εμπειρίας, γνώσης και συναισθηματικότητας.
Ενα σύστημα το οποίο βασίζεται σε νοητικές διαδικασίες, καθορίζεται κοινωνικά και υπόκειται στην ιστορική εξέλιξη…
Στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών όλες οι λέξεις που παράγονται από την ως σήμερα εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας καταλαμβάνουν δύο ολόκληρες σελίδες σε έξι στήλες πυκνής γραφής ακόμα και για τη γλώσσα της μηχανής.
Ομως η ποιότητα της σύγχρονης νεοελληνικής μας έκφρασης κινδυνεύει ουσιαστικά από τις αμέτρητες παραφθορές κακής χρήσης της σε όλους τους τομείς γλώσσας, επικοινωνίας στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη σύγχυση γλωσσών που μας κατακλύζει. Ενας σοβαρός κίνδυνος τον οποίο δεν πρέπει να παραλείψουμε να τον αντιμετωπίσουμε και να τον υπερβούμε με ουσιαστικές προσπάθειες των γλωσσολόγων μας, των εκπαιδευτικών μας, των λογοτεχνών μας, των πολιτικών μας και της γλωσσικής παραφθοράς από τα μέσα έντυπης και μαζικής ηλεκτρονικής επικοινωνίας με το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας να αποτελεί σημαντική απόδειξη αυξημένου ενδιαφέροντος της Ακαδημίας Αθηνών.
