» Μια ζωγράφος που βλέπει και σκέπτεται τον κόσμο των παιχνιδιών
Για τη δεύτερη ατομική της έκθεση με τίτλο «Παιχνιδιών μνήμη», η Χριστίνη Κανιτσάκη ζωγραφίζει λάδια, ακρυλικά και υδατογραφίες έχοντας ως θέμα τον κόσμο των παιδικών παιχνιδιών.
Η ζωγράφος επανέρχεται με μια σειρά έργων με νέα θεματική, μετά την πρώτη της ατομική, το 2010, στο Μοναστήρι του Καρόλου που είχε τίτλο «Τοπία ψυχής», στην οποία κυριαρχούσαν οι μπλε και πράσινες αποχρώσεις παραπέμποντας στη ρευστότητα του νερού αλλά και όλων των πραγμάτων. Είναι γνωστό πόσοι σπουδαίοι καλλιτέχνες του μοντέρνου κινήματος εμπνεύστηκαν από τις δημιουργίες των παιδιών και από το παιδικό παιχνίδι.
Μπορεί κανείς να αναφέρει ενδεικτικά τον Pablo Picasso, τον Henri Matisse, τον Paul Klee και άλλους. Είναι επίσης γνωστό ότι πολλά έργα καλλιτεχνών εμπνέονται από τα παιδικά παιχνίδια και αρκεί να αναφέρει εδώ κανείς τον Alexander Calder, τον Jeff Koons και τον Maurizio Cattelan.
Ωστόσο η περίπτωση της Κανιτσάκη δεν εμπίπτει ούτε στη μία παράδοση που αναφέρθηκε ούτε στην άλλη. Εκ πρώτης όψεως η Κανιτσάκη χειρίζεται τα παιδικά παιχνίδια όπως οι ζωγράφοι στήνουν και χρησιμοποιούν τις νεκρές φύσεις. Στήνει με σκηνογραφική προσοχή τα αντικείμενά της, κάνοντας σχολαστική προετοιμασία στον καμβά και τους εμφυσά ζωή, ζωγραφίζοντάς τα πότε με τις αντανακλάσεις τους, πότε με τις σκιές τους, τοποθετώντας τα ταυτόχρονα σε ένα περιβάλλον που υπαινίσσεται έναν δικό τους κόσμο, εξίσου αληθινό με αυτόν που μας περιβάλλει. Ο κόσμος αυτός είναι ιδιαίτερος και φαίνεται να έχει τους δικούς του κανόνες που υπαγορεύονται από τις ατμοσφαιρικές αντιθέσεις γαλάζιου και κόκκινου στο φόντο, από ουρανούς και περιβάλλοντα που μάλλον θυμίζουν πειραματισμούς με την ίδια τη ζωγραφική πράξη και την αφαίρεση. Ο θεατής που περιεργάζεται τα παιχνίδια της Κανιτσάκη, ένα τρενάκι, ένα κουνιστό αλογάκι, ένα καρουζέλ, ένα αυτοκίνητο αντίκα, ένα πλοίο, έναν παλιάτσο κουρδιστό και μια σειρά από Κινέζικες κούκλες καταλαβαίνει, καθώς το βλέμμα του περιπλανείται στον περιβάλλοντα χώρο, ότι η ζωγραφική για την Κανιτσάκη είναι μια περιπέτεια που δεν έχει να κάνει μόνο με το θέμα με το οποίο καταπιάνεται.
Μάλλον το θέμα της επιτρέπει να ταξιδέψει σε περιοχές της σκέψης, σε όλες αυτές τις αξίες και τις αρχές με τις οποίες ασχολήθηκε η αφηρημένη ζωγραφική, θέλοντας να απελευθερώσει τη ζωγραφική πράξη από την ενασχόληση με τον πραγματικό κόσμο και να την αφιερώσει στη μελέτη των αρχών του κόσμου αλλά και των ίδιων των ζωγραφικών αξιών. Υπό αυτήν την έννοια, η Κανιτσάκη μοιράζει τον καμβά ανάμεσα στην όραση και στη σκέψη, στο θέμα και στο περιβάλλον του, στο αντικείμενο και τη ζωγραφικότητα και κοιτά το θέμα, αλλά εξίσου κοιτά τις γραμμές και τα χρώματα που παράγει τα οποία δεν έχουν ουδεμία σχέση με το θέμα.1
Ξέρουμε ότι τα παιδιά πλάθουν έναν κόσμο με αφορμή τα παιχνίδια τους. Όταν παίζουν, τα παιχνίδια ζωντανεύουν, ο παλιάτσος μιλά, το πλοίο κινείται στο πέλαγος, το τρένο έχει σταματήσει στη στάση και η συνείδηση βρίσκεται σε αγαστή σχέση με το ασυνείδητο, για να πλάσει αυτόν τον κόσμο της χαράς και της απλότητας που ανέκαθεν γοήτευε τους καλλιτέχνες. Ο κόσμος των παιδικών παιχνιδιών είναι μια παραβολή για την Κανιτσάκη του κόσμου της ζωγραφικής, ενός κόσμου χωριστού μεν αλλά αναπόσπαστα συνδεδεμένου με την πραγματικότητα. Οι ζωγράφοι που συνηθίζουμε να λέμε ότι είναι στον κόσμο τους, μας δείχνουν τα πράγματα από μια πλευρά που είναι ασυνήθιστη και σημαντική και γι’ αυτό τους εμπιστευόμαστε πάντα σε θέματα γούστου, το οποίο δεν έχει να κάνει μόνο με την αισθητική αλλά και με την ηθική τάξη και συμπεριφορά. Χρειάζεται μια απόσταση ασφαλείας από τον κόσμο, για να τον καταλάβει κανείς καλύτερα και την απόσταση αυτή παρέχει η ζωγραφική.
Κι ενώ η Κανιτσάκη δημιουργεί την απόσταση αυτή από τον κόσμο, επιλέγοντας ένα διακριτό θέμα, τα παιδικά παιχνίδια στα οποία αφιερώνει ένα σημαντικό μέρος της δουλειάς της, από την άλλη πλευρά, η χαρακτηριστική θολότητα που ενίοτε διακρίνουμε στα έργα της, η κατά τόπους απουσία ξεκάθαρων περιγραμμάτων και ο τρόπος με τον οποίο συγχωνεύονται τα πράγματα και υπεισέρχονται το ένα στο άλλο, αξιοποιώντας την Αναγεννησιακή τεχνική του sfumato που επινόησε ο Leonardo da Vinci, δείχνει μια άλλου είδους πλησμονή. Η πλησμονή αυτή είναι ίδιας τάξης με αυτήν που κατάτρεχε τον Paul Cezanne να ενώσει τη φύση με την τέχνη, να μη θέλει… να διαχωρίσει τα καθορισμένα πράγματα όπως αυτά εμφανίζονται υπό το βλέμμα μας, από τον απροσδιόριστο τρόπο με τον οποίο αυτά εμφανίζονται· θέλει να ζωγραφίσει την ύλη τη στιγμή που προσλαμβάνει μια μορφή· θέλει να ζωγραφίσει την τάξη η οποία γεννιέται μέσα από μια αυθόρμητη οργάνωση.1
Η Κανιτσάκη ζωγραφίζει με καθαρό περίγραμμα αλλά πειραματίζεται και με τη θολότητα, το sfumato και τη συγχώνευση όλων των πραγμάτων όπως ο Joseph M. W. Turner, o Claude Monet, o Pierre-Auguste Renoir και ο Gerhard Richter, πριν από αυτήν. Είναι σαν να δημιουργεί μια απόσταση της τέχνης από την ζωή αλλά σαν να θέλει ταυτόχρονα να την καταργήσει, κάνοντας την τέχνη ζωή και τη ζωή τέχνη. Αυτή η αμφισημία με την οποία αντιμετωπίζει τον κόσμο ως ζωγράφος είναι καταστατική για την τέχνη που στηρίζεται αφενός στον κόσμο και τον αναδιπλασιασμό του, αφετέρου στη σκέψη που είναι επέκεινα του κόσμου αυτού. Με αυτή την έννοια, η Κανιτσάκη είναι μια ζωγράφος που βλέπει και σκέπτεται.
1. Jacques Derrida, Mémoires d’aveugle. L’autoportrait et autres ruines, Paris, Editions de la réunion des musées nationaux, 1990, σ. 23, 36, 43, 53. Ο Derrida δείχνει πώς ο ζωγράφος εξερευνά την όραση αλλά και την ίδια τη συνθήκη της που δεν είναι κατ’ ανάγκη ορατή, δουλεύοντας με τη μνήμη και τη σκέψη, πολλές φορές στα τυφλά.
2. Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, Η αμφιβολία του Σεζάν. Το μάτι και το πνεύμα, μτφ. Αλέκα Μουρίκη, Αθήνα, Νεφέλη, 1991, σ. 35.
