» Αποτελεσματική μόνο αν βασίζεται στη βιολογία του εντόμου
Όπως είναι γνωστό από 10ετίες, η κρίσιμη χρονικά στιγμή για την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς (Bactrocera oleae) και τη διάσωση στο μέγιστο δυνατό βαθμό της παραγωγής ελαιοκάρπου είναι στην αρχή του καλοκαιριού, τον Ιούνιο με αρχές Ιουλίου για τις κλιματικές συνθήκες της πεδινής Κρήτης.
Δηλαδή πριν τα ενήλικα άτομα του εντόμου περατώσουν την αναπαραγωγική “διάπαυση” ή λίγο μετά και πριν αρχίσει η μαζική εναπόθεσης αυγών από μεγάλο αριθμό γονιμοποιημένων θηλυκών στο νέο ελαιόκαρπο, ο οποίος αναπτύσσεται και προοδευτικά γίνεται κατάλληλος για τη θρέψη της “προνύμφης” (σκουλήκι). Η αναπαραγωγική διάπαυση του εντόμου περιλαμβάνει : αναστολή παραγωγής της φερομόνης (ορμόνη σύζευξης), αναστολή της ωρίμανσης ωαρίων στις ωοθήκες των θηλυκών, και αναστολή των συζεύξεων (Φωτογραφία). Προκαλείται από την έλλειψη ελαιοκάρπου κατάλληλου για τη θρέψη και ανάπτυξη της προνύμφης του εντόμου. Πρόκειται για στρατηγική επιβίωσης του εντόμου το οποίο τρέφεται αποκλειστικά από το μεσοκάρπιο του ελαιοκάρπου. Κάνει εξοικονόμηση ενέργειας για επιβίωση στην περίοδο Απρίλιος-Ιούνιος, η οποία είναι η μοναδική περίοδος του έτους κατά την οποία δεν υπάρχει ελαιόκαρπος κατάλληλος για να τραφεί η προνύμφη. Ο καρπός του προηγούμενου έτους, όσος δε μαζεύτηκε ή δε φαγώθηκε από πουλιά, έχει σαπίσει και πέσει από τα δέντρα από τα τέλη Απριλίου-αρχές Μαϊου ενώ ο νέος γίνεται κατάλληλος για να τραφεί η προνύμφη τον Ιούνιο με αρχές Ιουλίου στα πεδινά μέρη της Κρήτης. Σε ορεινούς ελαιώνες, παράδειγμα η κοιλάδα του Σέμπρωνα στο Δήμο Πλατανιά με υψόμετρο περίπου 620 μ , η αναπαραγωγική διάπαυση παρατηρείται στην περίοδο Ιουνίου-Ιουλίου, με καθυστέρηση σχεδόν ενός μηνός σε σύγκριση με τις πεδινές περιοχές λόγω ψυχρότερου κλίματος . Εάν λοιπόν ο πρώτος καθολικός δολωματικός ψεκασμός εφαρμοστεί σε μια εκτεταμένη ελαιοκομική περιοχή έγκαιρα, καθολικά και επιμελημένα , ώστε να θανατώσει το δάκο πριν τα θηλυκά εξερχόμενα από την αναπαραγωγική διάπαυση γονιμοποιηθούν σε σημαντικό ποσοστό και αρχίσουν να εναποθέτουν μαζικά τα αυγά τους στο νέο ελαιόκαρπο , τότε αποφεύγεται η πρώιμη πληθυσμιακή έκρηξη στην πρώτη γενιά(ιδρυτική) της νέας ελαιοκομικής χρονιάς. Έτσι, στη συνέχεια, αποφεύγονται οι πολυπληθείς αλλεπάλληλες γενιές που δύσκολα πλέον ελέγχονται . Σημειώνεται ότι κάθε γονιμοποιημένο θηλυκό μπορεί να εναποθέσει περί τα 300 γόνιμα αυγά σε διαφορετικούς καρπούς. Στην περίπτωση έγκαιρης και αποτελεσματικής καθολικής πρώτης επέμβασης, στη συνέχεια συνήθως δεν απαιτούνται περισσότερες από 2 έως 3 ακόμα δολωματικές επεμβάσεις στα τέλη Καλοκαιριού με αρχές Φθινοπώρου ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ζημιά στον ελαιόκαρπο κατά τη συγκομιδή. Τα παραπάνω παρουσιάστηκαν αναλυτικά από τον υπογράφοντα και σε άρθρο στα Χανιώτικα Νέα (ΧΝ) στις 15 Σεπτεμβρίου 2014. Ήταν πάλι μια χρονιά με δροσερό καλοκαίρι και πολύ υψηλούς πληθυσμούς του εντόμου, ενώ μέχρι τον Αύγουστο δεν είχε γίνει καμιά οργανωμένη δολωματική επέμβαση σε εκτεταμένες περιοχές, όπως ανέφεραν σχετικά δημοσιογραφικά άρθρα.
Στις 27 Αυγούστου φέτος τα ΧΝ δημοσίευσαν εκτεταμένο άρθρο με πολλά υποκεφάλαια του φίλου και επί πολλά χρόνια Διευθυντή του Ινστιτούτου Υποτροπικών και Ελιάς Χανίων Δρα Νίκου Μιχελάκη, για το φετινό σοβαρό πρόβλημα προστασίας του καρπού της ελιάς ιδιαίτερα στο Ηράκλειο. Μεταξύ άλλων αναφέρονται αλλεπάλληλες συσκέψεις συναγερμού τον Αύγουστο (!) και ενώ είχαν ήδη γίνει 3 δολωματικές επεμβάσεις. Στο παραπάνω άρθρο επισημαίνεται η σύσταση αρμοδίων για άμεσες επεμβάσεις κάλυψης , δηλαδή “λούσιμο” των ελαιοδέντρων με διάλυμα εντομοκτόνου το οποίο εισχωρεί στο μεσοκάρπιο της ελιάς και σκοτώνει την προνύμφη του δάκου. Στο ίδιο άρθρο επισημαίνονται ως σημαντικά αίτια της αναποτελεσματικότητας, μεταξύ άλλων : μειωμένη χρηματοδότηση, γραφειοκρατία, μη έγκαιρη εφαρμογή της πρώτης επέμβασης και πολλά άλλα. Στις 4 Σεπτεμβρίου πάλι στα ΧΝ, σε άρθρο του Γιώργου Κώνστα, με τίτλο “Λάθος οι ολικοί ψεκασμοί”, επισημαίνεται η έντονη διαφωνία υπευθύνων της δακοκτονίας στο Νομό Χανίων για ψεκασμούς ολικής κάλυψης. Επίσης αναφέρεται ότι σε παραθαλάσσιες περιοχές του Αποκόρωνα έχουν ήδη γίνει 4 ψεκασμοί.
Στο ίδιο φύλλο των ΧΝ υπάρχει και άρθρο με θέμα την απαγόρευση σε δημοσιογράφους παρακολούθησης σύσκεψης για την πρόοδο της δακοκτονίας στην Αντιπεριφέρεια Χανίων.
Συμπερασματικά:
1) Γνωρίζουμε αρκετά καλά και από 10ετίες τη βιολογία και την οικολογία του δάκου της ελιάς. Υπάρχει πληθώρα δημοσιευμένων αποτελεσμάτων έρευνας των Ιδρυμάτων: Ινστιτούτου Υποτροπικών και Ελιάς Χανίων, Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, Ομάδας Εντομολογίας του Εθνικού Κέντρου Ερευνών “Δημόκριτος”, Ινστιτούτου Ελιάς Κερκύρας, Εργαστηρίων Εντομολογίας Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Γεωπονo-Δασολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αλλά και Εθνικών και Διεθνών Ερευνητικών Προγραμμάτων υπό την αιγίδα του Υπουργείου Γεωργίας, καθώς και αποτελέσματα ερευνών Ιδρυμάτων άλλων Μεσογειακών ελαιοκομικών χωρών.
2) Επίσης, γνωρίζουμε καλά τις καταστροφικές συνέπειες των ψεκασμών κάλυψης που συνήθως έχουν ως αποτέλεσμα τα πολύ επικίνδυνα τοξικά υπολείμματα τόσο στο λάδι όσο και στους βρώσιμους ελαιόκαρπους, τη μόλυνση του περιβάλλοντος, αλλά και τη θανάτωση ωφελίμων εντόμων με αρνητικά αποτελέσματα στη φυτοπροστασία. Παράδειγμα η εξάπλωση μυκητολογικών ασθενειών στην ελιά λόγω θανάτωσης των παρασιτοειδών του λεκανίου, στα μελιτώδη αποχωρήματα του οποίου αναπτύσσονται οι μύκητες της καπνιάς . Επομένως είναι ανεπίτρεπτο να γινόμαστε συχνά μάρτυρες καταστροφής σημαντικού μέρους του γεωργικού εισοδήματος σε εκτεταμένες ελαιοκομικές περιοχές, περιοχές που συχνά δεν διαθέτουν άλλο αξιόλογο γεωργικό εισόδημα, από αναποτελεσματική και ερασιτεχνική οργάνωση της σχετικά ασφαλούς δολωματικής καταπολέμησης του εντόμου και την εν συνεχεία καταφυγή στους ψεκασμούς καθολικής κάλυψης ή διαβροχής.
Όπως γίνεται φανερό από τα παραπάνω η γνώση υπάρχει, απομένει, ίσως το σπουδαιότερο, η αποτελεσματική οργάνωση της αντιμετώπισης του προβλήματος . Συγκεκριμένα : 1) Έγκαιρη και επιμελής παρακολούθηση (έναρξη τέλη Μαϊου-αρχές Ιουνίου για την πεδινή Κρήτη) της γονιμότητας των θηλυκών δάκων καθώς και της έναρξης εναπόθεσης γονίμων αυγών και εμφάνιση των μικρών προνυμφών στο νέο καρπό της χρονιάς. Η παραπάνω παρακολούθηση απαιτεί καλά καταρτισμένο και ευσυνείδητο προσωπικό. 2) Άμεση πρώτη καθολική δολωματική επέμβαση σε ευρύτερες ελαιοκομικές περιοχές λίγο πριν ή με την έναρξη γονίμου προσβολής του νέου ελαιοκάρπου. 3) Στη συνέχεια, παρακολούθηση του ύψους του πληθυσμού του εντόμου και της προσβολής του ελαιοκάρπου και άμεσες “διορθωτικές” καθολικές δολωματικές επεμβάσεις όταν ο πληθυσμός και η προσβολή του καρπού αυξάνονται σημαντικά. Όπως γίνεται φανερό το “παιχνίδι” κερδίζεται ή χάνεται στις αρχές καλοκαιριού. Περιπτώσεις που τον Αύγουστο δεν έχει γίνει καμία καθολική επέμβαση ή έχουν ήδη γίνει 3-4 επεμβάσεις δείχνουν αποτυχία και άσκοπη σπατάλη δημοσίου χρήματος. Στην ανεπίτρεπτη περίπτωση καθολικών διαβροχών , έχουμε επιστροφή στη ζοφερή εποχή της εκτεταμένης μόλυνσης από τα τοξικά υπολείμματα των συνθετικών εντομοκτόνων της περιόδου 1950-1960 . Τέλος να σημειώσω ότι επειδή το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού ελαιοκομικών περιοχών όπως τα Χανιά έχει μικρό ή μεγάλο εισόδημα από την καλλιέργεια της ελιάς, είναι αυτονόητη η δυνατότητα ενημερωτικής παρουσίας σε σχετικές συσκέψεις αρμοδίων οργάνων δημοσιογράφων ή και εκπροσώπων ελαιοπαραγωγών για καλόπιστη ενημέρωση των άμεσα ενδιαφερομένων παραγωγών αλλά και των καταναλωτών του εθνικού προϊόντος.
Σ.Σ Στη φωτό απεικονιζονται αρσενικός και θηλυκός δάκος σε διαδικασία ζευγαρώματος. Στον ελαιώνα τα θηλυκά ζευγαρώνουν συνήθως μια φορά στη ζωή τους και αυτό αρκεί για τη γονιμοποίηση εκατοντάδων αυγών.
