Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι DIGITALIS lutea L. (Διγιτάλις η κίτρινη – συνώνυμο, Δακτυλίτις η κίτρινη). Ανήκει στην οικογένεια των Σκροφουλαριϊδών. Η πιο γνωστή Δακτυλίτιδα είναι η Digitalis purpurea (Δακτυλίτιδα η πορφυρά) η οποία όμως δεν φύεται στην Ελλάδα. Φύονται όμως στη χώρα μας τουλάχιστον πέντε είδη, εκ των οποίων τα δύο πλέον συνήθη είναι η Κιτρίνη -στην οποία αναφερόμαστε σήμερα- και η Μεγαλανθής .
Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Διονυσίου Πύρρου “Βοτανική πρακτική” του 1938, εκτός της Πορφυράς υπάρχουν η Ροδέα, η μικρή Ισπανική, η μεγάλη με τα λευκά άνθη, η Λουτέα η λεγόμενη κίτρινη, η Φερογίνεα, η της Ανατολής, η μεγάλη Ισπανική, η Ακανθωτή των Καναρίων και η Καρποφόρος. Τα συναντούμε με τις κοινές ονομασίες Χελιδονόχορτο, Κορακόχορτο ή Κορακοβότανο. Τα είδη της Δακτυλίτιδας είναι ποώδη φυτά με χνουδωτά φύλλα που τον πρώτο χρόνο σχηματίζουν ρόδακα στη βάση. Τον δεύτερο χρόνο αναπτύσσουν βλαστό όρθιο, αδιακλάδιστο, ύψους έως 120 εκατοστά, με φύλλα μεγαλύτερα προς τα κάτω, λογχοειδή, με έντονη νεύρωση ιδιαίτερα στην κάτω επιφάνεια. Τα άνθη τους είναι κόκκινα, κίτρινα ή ροζ, σε ωραία μακριά ταξιανθία βότρυ. Εχουν σχήμα καμπάνας με κατεύθυνση προς τα κάτω, με εσωτερικά στίγματα ή δίχειλα με το κάτω χείλος μεγαλύτερο. Στην Δακτυλίτιδα την Κίτρινη τα άνθη έχουν στεφάνη μήκους 2 έως 2,5 εκατοστών και είναι υπόλευκα ή υποκίτρινα χωρίς κηλίδες. Από τα άνθη στη συνέχεια γίνονται κάψουλες με πολλούς σπόρους. Φυτρώνει δίπλα σε ρέματα και στις άκρες των δρόμων σε όλη την Ευρώπη. Μολονότι η Digitalis lutea έχει τις ίδιες ουσίες με την κοινή Δακτυλίτιδα καλλιεργείται σπανίως για φαρμακευτικούς σκοπούς.
Τα φυτά του γένους Δαχτυλίς παρά τις τοξικές τους ιδιότητες χρησιμοποιούνται και ως καλλωπιστικά για τις ωραίες τους ταξιανθίες.
Ιστορικά στοιχεία
Δεν είναι γνωστό αν οι αρχαίοι Ελληνες χρησιμοποιούσαν κάποιο είδος Δακτυλίτιδας ως καρδιοτονωτικό.
Η ονομασία Δακτυλίτις προέρχεται από το σχήμα των ανθέων που ομοιάζουν με δάκτυλα γαντιού. Κατά μία άλλη εκδοχή η ονομασία προέρχεται λόγω της ομοιότητας του φυτού με την δακτυλήθρα που είχαν οι γυναίκες για να ράβουν.
Στην Ευρώπη χρησιμοποιήθηκε για τις θεραπευτικές της ιδιότητες από τον 13ο αιώνα. Το χρησιμοποιούσαν τότε εξωτερικώς για την επούλωση των ελκών. Σύμφωνα με την παράδοση, αργότερα ένας γιατρός ο Γουίλιαμ Γουίτερινγκ το 1775 άρχισε να πειραματίζεται με κάποια βότανα που είχαν χρησιμοποιήσει ασθενείς του με θετικά αποτελέσματα σε καρδιακά προβλήματα. Τελικά ξεχώρισε ως πιο σημαντικό το Χελιδονόχορτο (Δακτυλίτιδα) και το 1785 δημοσίευσε έκθεση για τη Δακτυλίτιδα και μερικές από τις φαρμακευτικές της χρήσεις. Ο Γουίτερινγκ είχε αντιληφθεί σωστά ότι η θεραπευτική δόση της Δακτυλίτιδας είναι πολύ κοντά στην ποσότητα στην οποία αναπτύσσονται τοξικές παρενέργειες και ότι συνεπώς χρειαζόταν μεγάλη προσοχή στη χορήγησή της. Ακολούθησε περαιτέρω ανάλυση και τελικά έγινε εξαγωγή των γλυκοσιδίων διγοξίνη και διγιτοξίνη που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στη θεραπεία των καρδιακών νόσων.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα της Δακτυλίτιδας έχουν έντονη πικρή γεύση και περιέχουν γλυκοσίδες, όπως διγιταλίνη, διγιτοξίνη κ.α. που έχουν καρδιοτονωτικές και νευροτονωτικές ιδιότητες. Περιέχουν επίσης σαπωνίνες, φλαβονοειδή, οξέα, χολίνη κ.ά. Ολόκληρο το φυτό περιέχει 63 γλυκοσίδια καταταγμένα σε 5 ομάδες.
Ανθιση – Χρησιμοποιούμενα μέρη – Συλλογή
Το βότανο ανθίζει Ιούνιο και Ιούλιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα τους που συλλέγονται τον δεύτερο χρόνο πριν την ανθοφορία σε ηλιόλουστες ημέρες και αποξηραίνονται αμέσως στους 50-60 βαθμούς για να διατηρήσουν τα συστατικά τους.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι ισχυρό καρδιοτονωτικό. Χρησιμοποιούμενο εξωτερικώς σε καταπλάσματα είναι εξαιρετικό για την περιποίηση πληγών.
Η Δακτυλίτιδα επενεργεί αποκλειστικά και μόνο στους καρδιακούς μυς. Χρησιμοποιείται εσωτερικά για την καρδιακή ανεπάρκεια κυρίως ταχυπαλμίες και αρρυθμίες, υπερτροφία της καρδιάς, λευκωματουρία και κατά της οξείας πνευμονίας. Η χρησιμοποίηση της πρέπει να γίνεται πάντα με τις οδηγίες ιατρού. Το φυτό είναι δηλητηριώδες.
Η κίτρινη δακτυλίτιδα περιέχει καρδιοενεργούς γλυκοζίτες (συμπεριλαμβανομένων των καρδενολιδών α- ακετυλοδιγιτοξίνης, ακετυλοδιγιτοξίνης και λανατοσίδης). Ολοι δρουν για να δυναμώσουν τον αρτηριακό σφυγμό της αδύνατης καρδιάς. Εχει χρησιμοποιηθεί λίγο στη βοτανοθεραπευτική, αλλά είναι γεγονός ότι είναι μία λιγότερο τοξική εναλλακτική λύση σε σχέση με την κοινή δακτυλίτιδα και τη χνουδωτή δακτυλίτιδα (D. lanata). Παρουσιάζει παρόμοιες θεραπευτικές δράσεις, αλλά τα αλκαλοειδή που περιέχει μεταβολίζονται και αποβάλλονται ευκολότερα από τον οργανισμό. Οπως και οι άλλες δακτυλίτιδες, αυτό το φυτό υποστηρίζει την καρδιά σε περιπτώσεις κακής λειτουργίας ή ανεπάρκειας, αυξάνοντας την ισχύ των συστολών, βελτιώνοντας τη σταθεροποίηση του καρδιακού ρυθμού και ελαττώνοντας την πίεση του αίματος, με το να διεγείρει έντονα την παραγωγή ούρων, πράγμα το οποίο μειώνει το συνολικό όγκο αίματος.Η λήψη εσωτερικά του βοτάνου πρέπει να συνδυάζεται με ταυτόχρονη λήψη σκευασμάτων καλίου.
Η εξάντληση του καλίου, που μπορεί να συνοδεύει τη διούρηση, ευαισθητοποιεί το μυοκάρδιο στη δακτυλίτιδα και μπορεί να επιτρέψει την εμφάνιση τοξικότητας σε μια κατά τα άλλα συνηθισμένη δοσολογία. Οι ασθενείς με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, σοβαρή πνευμονοπάθεια ή αρκετά προχωρημένη καρδιακή ανεπάρκεια, ενδέχεται να είναι περισσότερο ευαίσθητοι στη δακτυλίτιδα και ως εκ τούτου επιρρεπείς στην εμφάνιση αρρυθμίας.
Παρασκευή και δοσολογία
Χρησιμοποιείται εσωτερικά υπό μορφή σκόνης στεγνωμένων φύλλων, για τους ενήλικες σε δοσολογία 0,05 έως 0,1 γραμμάριο δύο με τρεις φορές την ημέρα. Τα φύλλα παρασκευάζονται ως έγχυμα. Σ’ ένα φλιτζάνι βραστό νερό ζεματίζουμε 0,5 γραμμάρια ξηρού βοτάνου. Από αυτό πίνουμε ένα κουτάλι φαγητού, τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Αντενδείκνυται σε περιπτώσεις βραδυκαρδίας και νεφρικής ανεπάρκειας.
Υπερβολικές δόσεις προκαλούν ναυτία, εμετούς, βραδυκαρδία, οπτικές διαταραχές και λιποθυμία. Μερικά από τα συστατικά του βοτάνου μπορούν να συσσωρευτούν στον οργανισμό και να προκαλέσουν δηλητηρίαση. Σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιείται χωρίς την εντολή και παρακολούθηση ιατρού.
Υ.Σ.: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@herb.gr
