Ο Αύγουστος είναι ο μήνας της Παναγίας. Το Πάσχα του καλοκαιριού όπως αποκαλείται. Κατάσπαρτη είναι η ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα από μεγαλοπρεπείς ναούς ή ταπεινά ξωκκλήσια αφιερωμένα στη Θεοτόκο, την οποία ο λαός μας ιδιαιτέρως ευλαβείται και ευσεβώς τιμά. Τα περισσότερα από αυτά πανηγυρίζουν τον Δεκαπενταύγουστο στην Κοίμησή Της. Και στον Νομό μας πάμπολλα είναι τα προσκυνήματα της σε διάφορα χωριά και γειτονιές.
Μεταξύ αυτών και το απέριττο εκκλησάκι στον κάτω Πλατανιά, κοντά στο παλιό γήπεδο με το ιδιόμορφο σχήμα. Το μικρότερο δυτικό κτίσμα είναι το πιο παλιό, ενώ το ανατολικό μεγαλύτερο, προστέθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα με τη φροντίδα του γέρο παπα-Γιάννη Φραγκάκη (1798-1900). Το εκκλησάκι σημειώνεται σε χάρτη των Ενετών (σχέδιο αγνώστου) του 17ου αιώνα, που απεικονίζει τον κόλπο των Χανίων και της Σούδας και βρίσκεται στην Εθνική Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Αναφέρεται ως «LA MAD(ONA) FANEROMENI», δηλαδή Παναγία Φανερωμένη. Η παράδοση που έχει φτάσει ως τις μέρες μας, εξηγεί το προσωνύμιο της Θεοτόκου με βάση τη «φανέρωση» φωτός, ως σημείου σωτηρίας στη συγκεκριμένη παραλία του Πλατανιά, σε κάποιους ναυτικούς που κινδύνευαν να πνιγούν νύκτα στο φουρτουνιασμένο κρητικό πέλαγος. Οι ίδιοι λίγο αργότερα έκτισαν και το εκκλησάκι σε ένδειξη πίστεως και ευγνωμοσύνης στο πρόσωπό Της.
Με την ίδια πίστη και ευλάβεια ο ορθόδοξος λαός μας πανηγυρίζει έκτοτε τον Δεκαπενταύγουστο στην Παναγία Φανερωμένη του Πλατανιά, που αποκαλείται από τους ντόπιους και ως «Γυρογιαλίτισσα» επειδή ο ναΐσκος βρίσκεται κοντά στην παραλία, στο γυρογιάλι.
Ιδιαίτερα τα μεταπολεμικά χρόνια, όταν ο κόσμος άρχιζε να αναπτύσσεται οικονομικά, το πανηγύρι στον Πλατανιά ήταν από τα πλέον φημισμένα. Την παραμονή, αλλά και την κυριώνυμη ημέρα, πλήθος Χανιωτών, αλλά και από τα γειτονικά χωριά, με τα λεωφορεία φυσικά, (αφού Ι.Χ. κυκλοφορούσαν ελάχιστα) κατέκλυζαν το χωριό. Προσέρχονταν αφενός μεν για να ανάψουν το κεράκι τους στη χάρη της, αλλά και να διασκεδάσουν στις αυτοσχέδιες ταβέρνες που δημιουργούνταν στα καφενεία του Πλατανιά με κρητικές ζυγιές και λαϊκές ορχήστρες. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται ασφαλώς τα γλέντια που στήνονταν στις ταβέρνες του Κερατά και του Κουκούτση, ως τις αρχές της δεκαετίας του ’80.
Όμως η περίοδος του Δεκαπενταύγουστου στον Πλατανιά συνδέεται και με ένα θλιβερό ιστορικό γεγονός που συνέβη αμέσως μετά το πανηγύρι, στις 16 Αυγούστου του 1896.
Ήταν εποχές που ο κρητικός λαός αγωνιζόταν να αποκτήσει την ελευθερία του και να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό με κάθε τίμημα. Οι επαναστάσεις του, οι εχθροπραξίες, οι ταραχές και τα αντίποινα ήταν συχνότατα επαναλαμβανόμενο γεγονός την ταραγμένη εκείνη περίοδο με πολλά θύματα και καταστροφές. Η «Σύμβαση της Χαλέπας» που υπογράφτηκε το 1878 και παραχωρούσε κάποια προνόμοια στους Χριστιανούς, καταπατούνταν απροκάλυπτα από τους Τούρκους. Ενέδρες, αιματηρά επεισόδια και συμπλοκές σημειώνονταν αδιάκοπα σε πολλές περιοχές του τόπου μας. Σε περίπτωση που οι Κρήτες επαναστάτες είχαν νίκες και επιτυχίες στην ύπαιθρο, σφοδρές και απάνθρωπες χωρίς έλεος ήταν οι αντιδράσεις του τουρκικού όχλου στα Χανιά, κατά του χριστιανικού πληθυσμού.
Μετά από ένα τέτοιο περιστατικό, όπου οι επαναστάτες κατατροπώνουν τον στρατό του Αβδουλάχ Πασά στον Σταλό τον Μάιο του 1896, αρχίζουν εκτεταμένες σφαγές και λεηλασίες στην πόλη των Χανίων από τους Τούρκους. Το μένος τους όμως δεν εκτονώθηκε μόνο μέσα στην πόλη. Η εκδικητικότητά τους και η μανία τους επεκτάθηκε και εκτός της πόλης, στην περιοχή όπου υπέστησαν τη μεγάλη ήττα. Έτσι αφού οργανώθηκαν και εξοπλίστηκαν καταλλήλως, στράφηκαν κατά του αμάχου πληθυσμού των παραλιακών χωριών πυρπολώντας τον Σταλό.
Η είδηση ότι έρχονται «οι βασιβουζούκοι» ανάγκασε πολλούς χωριανούς να εγκαταλείψουν τον Πλατανιά με τις οικογένειές τους, βρίσκοντας καταφύγιο σε συγγενικά σπίτια σε απόμακρα χωριά, ακόμα και στην Κίσαμο.
Και πράγματι η καταιγίδα δεν άργησε να ενσκύψει. Στις 16 Αυγούστου 1896, την επομένη της Παναγίας που «τόλμησαν» να γιορτάσουν οι ραγιάδες, εξαγριωμένοι και αδίστακτοι οι βάρβαροι εφορμούν στον πάνω Πλατανιά. (Τότε στον κάτω, ήταν μόνο το εκκλησάκι.) Σπάζουν πόρτες και λεηλατούν, βάζουν φωτιές στα ταπεινά σπιτάκια και τα λιγοστά περιουσιακά στοιχεία των εξαθλιωμένων. Σφάζουν αδιακρίτως όσους βρίσκουν μπροστά τους. Στα γραφικά σοκάκια του χωριού διαδραματίζονται απίστευτα σκληρές σκηνές και το αίμα ρέει στα καλντερίμια του. Θύματα του μεγάλου μακελειού ο Νικόλαος Μιχ. Αυγουσιανάκης, ο Σταμάτης Μ. Μαραμπουτάκης, ο Εμμαν. Δ. Κοτζαμανάκης, ο Γεώργιος Εμ. Μαθιουλάκης, ο Εμμαν. Δ. Μυλωνάκης, ο Δημήτρης. Α. Σφυριδάκης, η Αικατερίνη Ξυλάκη, αλλά και οι δύο γιοι του παπα-Γιάννη Φραγκάκη, ο Αντώνης και ο Μανώλης. Πυρπολούνται τα σπίτια των Χαραλ. Πουλαδάκη, Ιωάννη Πατσουράκη, Αναγνώστη Κατσικουλάκη, Δημήτρη Πρωιμάκη, Θεόδωρου Φουμάκη, Δημήτρη Μαστορακάκη, Γρηγόρη Καλαφατάκη, Ιωάννη Παλαιτσάκη κ.ά.
Ηταν μια αποφράδα μέρα που σημάδεψε το χωριό και έμεινε στη μνήμη των παλαιών Πλατανιανών, ως μια θλιβερή επέτειος γεμάτη πόνο και οδύνη. Ομως το αίμα και αυτών των αθώων θυμάτων πότισε το δένδρο της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας του νησιού, που τόσο ποθούσαν και για το οποίο αγωνίστηκαν οι παππούδες μας. Και τα αποτελέσματα που δικαίωσαν τη θυσία τους, δεν άργησαν να φανούν με την Ημιαυτονομία της Κρήτης και αργότερα με την Ένωσή της στον εθνικό κορμό.
Σήμερα ο πολυσύχναστος, πολύχρωμος και κοσμοπολίτικος Πλατανιάς, απολαμβάνει τα προνόμια της ελευθερίας του τόπου μας, που απορρέουν και από αυτή τη θυσία των συγχωριανών μας. Γι’ αυτό η μνήμη τους πρέπει να παραμένει ζωντανή και η ευγνωμοσύνη μας αιώνια. Για αυτό η ιστορική μνήμη θα πρέπει να παραμένει αναλλοίωτη και να μεταδίδεται στις επερχόμενες γενιές. Για να γνωρίζουν από πού έρχονται, ποιοι είναι και να μπορούν να καθορίζουν το μέλλον τους, διατηρώντας την πίστη, τις αξίες και τις παραδόσεις του λαού μας, κόντρα στη λαίλαπα της ισοπέδωσης.
Ο Δεκαπενταύγουστος πλέον στον Πλατανιά, που όλη την καλοκαιρινή περίοδο ζει ένα καθημερινό γλέντι, έχει περιοριστεί στις θρησκευτικές ακολουθίες που τελούνται όλο το δεκαπενθήμερο στο γραφικό εκκλησάκι της Παναγίας. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων η παραμονή και η ημέρα της εορτής της Κοιμήσεως, όπου ψάλλονται τα Εγκώμια της Θεοτόκου (επιτάφιος θρήνος) και γίνεται περιφορά του Επιταφίου της μέχρι την Κεντρική πλατεία. Φέτος για πρώτη φορά, κατά την επιστροφή, θα γίνει δέηση στο παρακείμενο Μνημείο των Πεσόντων της Κοινότητας, για να θυμηθούμε και να αποδώσομε σιωπηρά την οφειλόμενη τιμή μετά από ένα και πλέον αιώνα, στους αδίκως σφαγιασθέντες χωριανούς μας κατά την 16η Αυγούστου 1896. Ας είναι η μνήμη τους αιωνία. Χρόνια πολλά.
*πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Πλατανιά
Πηγές:
«Αγώνες και νεκροί 1830-1930» Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνα 1930
«Ο Πλατανιάς της ιστορίας και των αναμνήσεων» Τιμ. Κ. Φραγκάκης. Χανιά 2013
επ ειδη ο εγκεφαλος διαμορφωνεται με βαση τις εμπειριες που προηγηθηκαν και αρα ειμαστε προιοντα του παρελθοντος και μονο γιαυτο θα πρεπει να ξερουμε τι συνεβη.ας ειναι ελαφρυ το χωμα που τους σκεπεζει.