Το 1996 έγραψα το βιβλίο μου για την κοινότητα Ασφένδου και εκατάγραψα περισσότερα από 350 τοπωνύμια. Εβγήκα στις κορφές για να υπολογίζω τις αποστάσεις και να βλέπω τα φαράγγια και έφτιαξα δικό μου χάρτη, που τον αριθμό από το κάθε τοπωνύμιο τον έβαλα και στον χάρτη όπου άρμοζε.
Σήμερα, αν θα ρωτήξει κανείς τους νεαρούς από το χωριό μου, κανένας δεν μπορεί να θυμάται πάνω από 15-20. Μα μέχρι προπολεμικά ήτανε η Ελλάδα περίπου κατά 30% αγροτική χώρα, ενώ τώρα έχει περιοριστεί σε μονοψήφιο αριθμό τοις εκατό. Ήτανε ο χωρικός δεμένος με τη φύση. Ειδικά στην κατ’ εξοχή κτηνοτροφική επαρχία μου, οι κτηνοτρόφοι ήτανε τις περισσότερες ώρες του εικοσιτετραώρου κοντά στο κοπάδι τους. Τότε που επικρατούσε ζωοκλοπή και τη νύχτα μένανε στο κοπάδι τους. Εξέρανε λοιπόν, όχι μόνο το τοπωνύμιο μα και τον κάθε βράχο και τον κάθε θάμνο. Τώρα, γενικά, ο τρόπος της ζωής άλλαξε και αλλάξανε τρόπο ζωής και οι κτηνοτρόφοι.
Κάθε κτηνοτρόφος έχει το υπόστεγό του και πηγαίνει με το αυτοκινητάκι του και ταΐζει και ποτίζει και αρμέγει και φεύγει. Δεν ενδιαφέρεται και δεν ασχολείται με τα τοπωνύμια.
Ούτε την ονομασία που είχε πριν το τοπωνύμιο επί του οποίου εχτίστηκε το υπόστεγο δεν την ξέρουνε τα παιδιά του. Αυτός ίσως την θυμάται.
Όλοι εμείς, οι παλιοί, εξέραμε τα “κατατόπια” και τα τοπωνύμια, μα οι νέοι δεν ξέρουνε τίποτα από αυτά. Σε διάστημα δύο -τριών γενεών κανείς δεν θα θυμάται τίποτα. Μα τα τοπωνύμια αποτελούνε μέρος της πολιτιστικής, της ιστορικής και της λαογραφικής μας κληρονομιάς και δεν πρέπει να χαθούνε. Πιο πάνω από τον Βουβά π.χ. το 1867 σε μια μάχη εσκοτώθηκε ένας εθελοντής, εκεί τον θάψανε και τώρα τοπωνύμιο έχει μείνει “Του εθελοντή το μνήμα”. Στις 20 Ιουλίου το 1821 έγινε της Αμπελου η μάχη μεταξύ Ασφένδου και Ασκύφου. Εκεί, όπως άκουσα από ένα γέρο (Γεώργιο Δασκαλάκη), εσκοτώθηκε μια γυναίκα που την παρανομιάζανε “Τέντα”. Εκεί, μόλις προβαίνουμε να μας φανεί ο Λάκκος τ’ Ασκύφου. Τώρα είναι τοπωνύμιο “Της Τέντας το Σελί”. Ο Σπήλιος του Φιδά στην Ίμβρο, έχει σχέση με έναν θρύλο με τον οποίο σχετίζεται και το χτίσιμο της εκκλησίας του Χριστού, στο Γόνυ τ’ Ασκύφου.
Το φαράγγι της Ίμβρου κατά την επανάσταση του 1866- 1869 ήτανε ορμητήριο των επαναστατών. Εκεί που θεραπεύανε τους τραυματίες το λέμε “Νοσοκομείο”, ως τοπωνύμιο. Εκεί που αποθηκεύανε τα πολεμοφόδια το λέμε “Στις Αποθήκες” και εκεί που είχανε σκοτωμένους Τούρκους το λέμε “Στους Τούρκους”.
Αυτά τα πράγματα είναι κρίμα να τα αφήνουμε υπό εξαφάνιση. Πάρα πολύ καλώς λαμβάνονται μέτρα για τα υπό εξαφάνιση είδη της πανίδας και της χλωρίδας. Πάρα πολύ κακώς όμως αφήνουμε να χαθούνε τα τοπωνύμια. Ακόμα στην επανάσταση αυτή ευρήκανε σε ένα σπήλιο τους πιο πολλούς κατοίκους των Κομητάδων και τους σφαγίασαν όλους και τώρα είναι τοπωνύμιο “Των Κομητιανών η Χώρα”. Τις ίδιες μέρες είχανε βρει τους κατοίκους του Πατσιανού και του Καψοδάσους στους σπήλιους Σκιστή και Αγιασμάτσι, μα επενέβη ο πρόξενος της Γαλλίας και δεν άφησε να τους σφαγιάσουνε αυτούς.
Φωνή βοώντος…
Πόσοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι τα τοπωνύμια αποτελούν θησαυρό που έχει εγκαταλειφθεί βορά στον ανελέητο χρόνο;