Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Rosmarinus officinalis (Δενδρολίβανο το φαρμακευτικό). Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών.
Το συναντούμε με τις ονομασίες ρόσμαρι, διοσμαρίνη, ροσμαρίνι, αρισμαρί, αρισμαρές, δενδρολίβανο, λασμαρί, λιβανόδεντρο.
Είναι αειθαλής θάμνος που το ύψος του μπορεί να φτάσει τα δύο μέτρα. Το συναντούμε σπάνια αυτοφυές στον τόπο μας. Ιδιαίτερα αρωματικό φυτό, με κλάδους καστανωπούς. Τα φύλλα του έχουν μήκος από 1 έως 4 εκατοστά, αντίθετα, επιφυή, γραμμοειδή, δερματοειδή, σε σκουροπράσινο λαμπερό χρώμα στο πάνω μέρος, με πίλημα λευκό στο κάτω και άκρες αναδιπλωμένες. Ταξιανθίες μικρές, καλυμμένες από αστεροειδείς τρίχες στις μασχάλες των φύλλων. Στεφάνη 10-12 χιλιοστά, μπλε – λιλά ανοιχτό, σπάνια λευκή ή ρόδινη, με δύο χείλη, το πάνω δισχιδές, το κάτω τρίλοβο. Είναι μελιτογόνο φυτό και οι μέλισσες το απολαμβάνουν.
Είναι τέλειο καρύκευμα για σάλτσες, ψητά στη σκάρα, σούπες και ένα σωρό άλλες εφαρμογές στην ελληνική κουζίνα.
Ιστορικά στοιχεία
Πολύ γνωστό βότανο στους αρχαίους Έλληνες. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως «τετάρτη λιβανωτίς». Το χρησιμοποιούσε σε καταπλάσματα για τη θεραπεία των αιμορροΐδων, των κονδυλωμάτων και των χοιράδων, με άριστα όπως αναφέρει αποτελέσματα. Το συνιστούσε επίσης σαν εμμηναγωγό και διουρητικό.
Στην αρχαιότητα το έκαιγαν σαν θυμίαμα για να ευχαριστήσουν τους θεούς και το θεωρούσαν δώρο της Αφροδίτης στους ανθρώπους. Το ονόμαζαν και «πόα των στέψεων» γιατί το χρησιμοποιούσαν μαζί με μυρτιά και δάφνη για κατασκευή στεφάνων για στέψεις.
Η ονομασία Rosmarinus σημαίνει «δάκρυ της θάλασσας», προέρχεται από την ιδιότητα του φυτού να ζει κοντά στη θάλασσα και αντιπροσώπευε το σύμβολο της πίστης στους γάμους και κηδείες, γιατί από την αρχαιότητα γνώριζαν πως το φυτό ενεργοποιεί και τονώνει την μνήμη.
Φύλλωμα δενδρολίβανου συνόδευε τους Φαραώ στην τελευταία τους κατοικία.
Για χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιήθηκε στη λαϊκή ιατρική για να εμποδίσει την πτώση των μαλλιών και να αντιμετωπίσουν τη σεξουαλική ανικανότητα που οφείλεται σε σωματική και πνευματική κούραση. Το χρησιμοποιούσαν για τις αμβλώσεις και πίστευαν έντονα πως μειώνει ή ακόμη και θεραπεύει τον σακχαρώδη διαβήτη.
Το βοτανολόγιο του Μπάνκες (1525) αναφέρει για το δενδρολίβανο «Αν αισθάνεσαι αδύναμος, βράσε τα φύλλα σε καθαρό νερό και πλύσου και μετά θα λάμπεις. Μύρισέ το και θα νοιώθεις νέος».
Τους τρυφερούς βλαστούς κοπανισμένους τους χρησιμοποιούσαν για τις αιμορροΐδες και τις ρίζα του φυτού βρασμένη σε κρασί για τη δυσεντερία.
Τη σκόνη του αποξηραμένου φυτού τη χρησιμοποιούσαν για πληγές και τραύματα λόγω της αντισηπτικής ιδιότητας του βοτάνου.
Κατά τον 14ο αιώνα ήταν πασίγνωστο το «νερό της βασίλισσας της Ουγγαρίας». Αυτό όπως λέγεται θεράπευσε την βασίλισσα της Ουγγαρίας σε ηλικία 72 ετών, από μερική παράλυση και το έφτιαχναν με 3 μέρη βάμμα δενδρολίβανο και 1 μέρος λεβάντα.
Χρησιμοποιούσαν τις μικρές ρίζες του φυτού με μέλι ήταν για να καθαρίζουν τα έλκη και βρασμένες σε κρασί για να θεραπεύουν τους κολικούς των εντέρων.
Χρησιμοποιούσαν τον χυλό της ρίζας για τους επιληπτικούς και για θεραπεία σε χρόνια στηθικά νοσήματα. Τον χυλό ανάμικτο με πιπέρι και κρασί τον συνιστούσαν κατά του ικτέρου.
Στα νησιά το χρησιμοποιούσαν σαν αντιψωρικό και φθειροκτόνο, ιδίως κατά των φθειρών του εφηβαίου, σε αλοιφή από κορφές του φυτού βρασμένες με λίπος
Σε εξωτερική χρήση το συγκεκριμένο μίγμα ήταν εξαιρετικό για εντριβές σε περιπτώσεις ρευματισμών, ουρικής αρθρίτιδας και γενικά σωματικούς πόνους.
Στην Κρήτη η χρήση του φυτού ήταν διαδεδομένη και έλεγαν για αυτό «Αν δεν θέλετε να ξαναδείτε άσχημα όνειρα, βάλτε ένα κλαδί δενδρολίβανου κάτω από το μαξιλάρι σας»
Συστατικά-χαρακτήρας
Είναι βότανο θερμαντικό, ξηρό, με δριμεία γεύση και πικρό. Η οσμή του πολύ δυνατή. Περιέχει μεγάλη ποσότητα αιθέριου ελαίου που λαμβάνεται με απόσταξη, είναι ευωδέστατο και το χρησιμοποιούσαν στη σύνθεση του «ύδατος της Κολωνίας» και σε παλιότερες εποχές παρασκεύαζαν από αυτό το «νερό του δενδρολίβανου» και το νερό της Βασίλισσας της Ουγγαρίας» που αγαπούσαν πολύ οι αρωματοποιοί. Το αιθέριο έλαιο περιέχει βορνεόλη, λιναλόλη, κανφένιο, κινεόλη και καμφορά.
Το βότανο περιέχει ακόμη αλκαλοειδή (ροσμαρισίνη), φλαβονοειδή (διοσμίνη – η οποία είναι αποτελεσματικότερη από την ερυθρίνη για την τόνωση των τριχοειδών αγγείων και την μείωση της εξαγγείωσης αίματος από αυτά), τανίνες, πικρό στοιχείο και ρητίνες,
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από Απρίλιο μέχρι Ιούνιο. Θεραπευτικές ιδιότητες έχουν τα φύλλα και τα λεπτά κλαδιά του φυτού. Τα φύλλα συλλέγονται όλο το καλοκαίρι, αλλά η καλύτερη εποχή είναι η περίοδος της ανθοφορίας. Το αυτοφυές είναι καλύτερο και πλουσιότερο σε συστατικά από το καλλιεργημένο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Δρα ως αντισηπτικό, αντισπασμωδικό, αρωματικό, στυπτικό, καρδιακό, άφυσο, χολαγωγό, εφιδρωτικό, εμμηνοπαυσιακό, δυναμωτικό, οφθαλμικό, τονωτικό, στομαχικό.
Χρησιμοποιείται ειδικά ως τονωτικό σε άτομα που νοιώθουν πεσμένα και κουρασμένα διανοητικά ή νευρικά.
Το αιθέριο έλαιο αυξάνει τη ροή του αίματος ανά περιοχή και είναι αναλγητικό, αντιρρευματικό και διεγερτικό.
Το δενδρολίβανο είναι διεγερτικό του κυκλοφοριακού συστήματος και νεύρων. Ασκεί τονωτική και ηρεμιστική δράση στο πεπτικό σύστημα και για τον λόγο αυτό είναι χρήσιμο όταν υπάρχει ψυχολογική ένταση. Το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή μπορεί να εκδηλώνεται με τη μορφή δυσπεψίας που συνοδεύεται από τυμπανισμό, πονοκέφαλους ή κατάθλιψη που συνδέεται με μυϊκή εξασθένηση.
Σε γαργάρες είναι χρήσιμο για την αντιμετώπιση ελκωδών πληγών του στόματος.
Εξωτερικά μπορεί να το χρησιμοποιήσουμε για την ανακούφιση μυϊκών πόνων, ισχιαλγίας και νευραλγίας. Σε περιπτώσεις ρευματισμών βουτάμε το πονεμένο μέρος σε έγχυμα του φυτού ή το επαλείφουμε.
Το ζεστό έγχυμα είναι θαυμάσιο για γρίπη, κρυολογήματα, ρευματισμούς και δυσπεψία.
Το έγχυμα των ανθέων (πάντα με κλειστό καπάκι για να μην εξατμιστούν τα αιθέρια έλαια) είναι πολύ καλό για πονοκέφαλο, κολικό, κρυολόγημα και νευρική διαταραχή.
Αποσταμένο νερό με άνθη χρησιμοποιείται για οφθαλμικές πλύσεις.
Σε κομπρέσες είναι καλό για εξαρθρώσεις και στραμπουλίγματα.
Ενεργεί ως διεγερτικό στους θύλακες των τριχών και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις πρόωρης φαλάκρας και δρα κατά της πιτυρίδας (μαζί με βόρακα και κρύο νερό). Στην περίπτωση αυτή το αιθέριο έλαιο του φυτού είναι πολύ αποτελεσματικό.
Για να παραχθεί 1 κιλό ελαίου απαιτούνται 200 κιλά δενδρολίβανου.
Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, για εντριβές, λουτρά, την ενίσχυση του κυκλοφοριακού, τους ρευματισμούς, τους μώλωπες, τις πληγές και τα έλκη.
Έμβρεγμα δενδρολίβανου σε λευκό κρασί τονώνει την καρδιά, την όραση και βελτιώνει την μνήμη, ενώ παράλληλα ενεργοποιεί τους νεφρούς και βοηθά σε πρόβλημα υδρωπικίας. Το κρασί αυτό βοηθά επίσης σε πονοκεφάλους που προκαλούνται από αδύναμη κυκλοφορία.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλάκια του τσαγιού ξηρά φύλλα και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Βοηθά σε γρίπη, ρευματικούς πόνους, δυσπεψία, κόπωση, πονοκέφαλο.
Σε βάμμα η δοσολογία είναι 1-2 ml βάμματος τρεις φορές την ημέρα και το παίρνουμε ως διεγερτικό και τονωτικό. Συνδυάζεται με σκουτελλάρια, βρώμη ή σταυροβότανο για την κατάθλιψη.
Το αιθέριο έλαιο είναι άριστο για την ανακούφιση των πονεμένων άκρων ή τη νευρική εξάντληση. Βάζουμε 10 σταγόνες στο μπάνιο μας.
Για μασάζ διαλύουμε 1 ml ελαίου δενδρολίβανου σε 25 ml αμυγδαλέλαιου και κάνουμε μασάζ στις αρθρώσεις και τους μυς που πονάνε, στο κεφάλι για να διεγείρουμε την αύξηση των μαλλιών και στους κροτάφους για τον πονοκέφαλο.
Προφυλάξεις
Η κατανάλωση δενδρολίβανου σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να είναι επιβλαβής, ιδίως για τις έγκυες στις οποίες μπορεί να προκαλέσει αποβολή. Συμπτώματα της υπερδοσολογίας είναι ζαλάδες, παραισθήσεις, σπασμοί ενώ προκαλούνται βλάβες στο βλεννογόνο των νεφρών και των εντέρων.
Και στην μαγειρική όμως αν βάλουμε μεγαλύτερη ποσότητα από όσο πρέπει, το φαγητό θα πάρει μια γεύση καμφοράς.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
