«Τα παραμύθια δεν ήταν για παιδιά, ήταν παραμυθία – παρηγοριά για τους μεγάλους και είχαν μια σπουδαία αποστολή στην κοινότητα. Βοηθούσαν τους ανθρώπους να βρουν διέξοδο στις δυσκολίες, ανακούφιζαν τις ψυχές τους, τους έδιναν θάρρος και τους συμβούλευαν κατά κάποιο τρόπο. Αυτό συνεχίζουν να κάνουν και στις μέρες μας!».
Η συγγραφέας Δέσποινα Τζιάκη μοιράζεται δημιουργικά ανάμεσα στην παιδική λογοτεχνία, τα λαϊκά παραμύθια και την εκπαίδευση, την οποία υπηρετεί για πολλά χρόνια ως νηπιαγωγός.
Οι “διαδρομές” συνάντησαν τη Χανιώτισσα συγγραφέα και εκπαιδευτικό λίγο πριν το βιβλίο της “Φιλάκια στο τσεπάκι” “πετάξει” για να δώσει το “παρών” στην Παγκόσμια Έκθεση Παιδικού βιβλίου, που θα γίνει στη Μπολόνια της Ιταλίας 6-9 Μαρτίου.
Μια συμμετοχή που στάθηκε αφορμή για να μιλήσουμε μαζί της για την παιδική λογοτεχνία και την παγίδα του διδακτισμού, τον αυθορμητισμό του παιδικού αναγνωστικού κοινού και την “ιαματική” επίδραση των παραμυθιών, αλλά και τη φαντασία που – όπως την έχουν διδάξει οι μικροί μαθητές της – είναι παρούσα στην πραγματικότητα…
Το βιβλίο σας “Φιλάκια στο τσεπάκι” είναι μεταξύ των ελληνικών βιβλίων που περιλαμβάνονται στην Παγκόσμια Έκθεση Παιδικού βιβλίου που θα γίνει στη Μπολόνια. Τι σημαίνει για εσάς ότι θα “ταξιδέψει” αυτό το παραμύθι σας σε μια τόσο μεγάλη έκθεση;
Είναι μεγάλη μου τιμή και έχω ενθουσιαστεί που το βιβλίο μου “ταξιδεύει” στη σπουδαία έκθεση παιδικού βιβλίου της Μπολόνιας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εκδοτικό οίκο “Υδροπλάνο” που διάλεξε και το δικό μου βιβλίο, ένα παιδικό εικονογραφημένο που εκδόθηκε το 2022. Πριν λίγους μήνες είχε ταξιδέψει και στην 54η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στο Κάιρο της Αιγύπτου. Μέσα από τέτοιες σπουδαίες διοργανώσεις μάς δίνετε η δυνατότητα να επικοινωνήσουμε το έργο μας σε ένα ευρύτερο κοινό αλλά κυρίως να πάρουμε ιδέες και να αποκτήσουμε αυτοπεποίθηση.
Το συγκεκριμένο παραμύθι μιλάει, μεταξύ άλλων, για την αντιμετώπιση του άγχους του αποχωρισμού. Πρέπει να έχουν τα παιδικά βιβλία μια εκπαιδευτική στόχευση ή αρκεί να συγκινήσουν τους αναγνώστες τους;
Ως αναγνώστρια κι εγώ θεωρώ ότι ένα καλό βιβλίο είναι αυτό που συγκινεί τον αναγνώστη. Όταν απευθυνόμαστε στα παιδιά θα πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας και τους περιορισμούς λόγω της ηλικίας τους και να τους προσφέρουμε ένα κείμενο, μια ιστορία που να έχει νόημα για αυτά και να είναι κατανοητό ως προς το νοητικό αλλά και το συναισθηματικό τους επίπεδο. Να συμβαδίζει με το επίπεδο ανάπτυξή τους διαφορετικά θα τα αφήσει αδιάφορα ή μπορεί να τους δημιουργήσει λανθασμένες αντιλήψεις για διάφορα θέματα.
Πώς αποφεύγει κανείς την παγίδα του διδακτισμού που μπορεί να υπονομεύσει την επικοινωνία με τα παιδιά;
Νομίζω ότι κάθε κείμενο που θα διαβαστεί από ένα παιδί ή που θα του διαβάσει ένας ενήλικας μεταφέρει κάποιες αξίες. Οι σκέψεις του ήρωα, οι αποφάσεις που θα πάρει, οι περιγραφές ακόμα που θα συναντήσει στην ιστορία σηματοδοτούν καταστάσεις. Πώς θα τις αποκωδικοποιήσει ο αναγνώστης εξαρτάται από τον ίδιο, τις δικές του εμπειρίες αλλά και από τον τρόπο που θα τις παρουσιάσει ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός αν μιλάμε για μικρά παιδιά. Ο διδακτισμός αποφεύγεται στα σύγχρονα παιδικά βιβλία και γενικότερα στην επικοινωνία μας με τα παιδιά αλλά είναι απαραίτητο να συζητάμε μαζί τους για πολλά και δύσκολα θέματα δίνοντάς τους τη δυνατότητα της δικής τους έκφρασης με σκοπό να αποκτήσουν κριτική σκέψη.
Όμως εμείς που είμαστε κοντά τους έχουμε ευθύνη να τους μεταφέρουμε αξίες και να τους καθοδηγήσουμε σε τρόπους συμπεριφοράς σ’ ένα πλαίσιο σεβασμού του εαυτού τους, των άλλων ανθρώπων και της φύσης.
Λένε ότι τα παιδιά είναι πιο δύσκολο κοινό, πιο αυστηρό. Συμφωνείτε με αυτό;
Τα παιδιά είναι αυθόρμητα και αν κάτι δεν τους αρέσει θα μας το πουν, αν κάτι τους φανεί αστείο θα γελάσουν, αν κάτι δεν καταλάβουν θα φανεί στην έκφρασή τους. Γι’ αυτό ναι μπορούμε να πούμε ότι είναι αυστηρό κοινό γιατί δε θα προσποιηθούν να μας πείσουν ότι αυτό που τους διαβάζουμε είναι καταπληκτικό. Βέβαια εξαρτάται και από αναγνωστικές εμπειρίες των παιδιών, από το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που προέρχονται, το επίπεδο της γλωσσικής τους ανάπτυξης και πολλούς άλλους παράγοντες. Γι’ αυτό οι παιδαγωγοί, οι εμψυχωτές και όσοι επιλέγουν να αξιοποιήσουν την παιδική λογοτεχνία θα πρέπει να είναι ευέλικτοι και να εκπαιδευτούν ώστε να προσαρμόσουν ένα κείμενο, μια ιστορία στην ομάδα τους, να διευκολύνουν τη διαδικασία χωρίς βέβαια να επέμβουν και να αλλάξουν το έργο του δημιουργού.
Εργάζεστε πολλά χρόνια ως νηπιαγωγός. Τι σας έχουν διδάξει τα παιδιά;
Πιστεύω ότι όσοι δουλεύουμε με παιδιά είμαστε τυχεροί! Μας δίνουν ενέργεια και αισιοδοξία! Με έχουν διδάξει πολλά και σημαντικά!
Όπως ότι όσο άσχημα κι αν πάνε κάποια φορά τα πράγματα η επόμενη μέρα ξεκινάει από την αρχή και είμαστε εμείς εκεί που μπορούμε να τ’ αλλάξουμε. Επίσης ότι μικρά καθημερινά πράγματα που εμείς οι μεγάλοι δεν τα αξιολογούμε είναι αυτά που μας κινητοποιούν, μας δίνουν χαρά, μας εμπνέουν για δημιουργικότητα. Και ότι η φαντασία είναι παρούσα στην πραγματικότητα!
Εκτός των άλλων είστε και μέλος της ομάδας των “Παραμυθάδων της πόλης των Χανίων”. Πιστεύετε ότι τα παραμύθια είναι υπόθεση μόνο παιδική;
Ναι είμαι μέλος της ομάδας αυτής και είναι πολύ σημαντικό γιατί έχω τη δυνατότητα να έρχομαι σε επαφή με άλλους ανθρώπους που αγαπούν και υπηρετούν το λαϊκό παραμύθι, να γνωρίζω νέες ιστορίες, να ανταλλάσσουμε απόψεις και να οργανώνουμε εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους όπως αυτές που θα πραγματοποιηθούν στην πόλη μας (18 και 19 Μαρτίου) στο πλαίσιο τους εορτασμού της Παγκόσμιας ημέρας αφήγησης. Τα παραμύθια δεν ήταν για παιδιά, ήταν παραμυθία – παρηγοριά για τους μεγάλους και είχαν μια σπουδαία αποστολή στην κοινότητα. Βοηθούσαν τους ανθρώπους να βρουν διέξοδο στις δυσκολίες, ανακούφιζαν τις ψυχές τους, τους έδιναν θάρρος και τους συμβούλευαν κατά κάποιο τρόπο. Αυτό συνεχίζουν να κάνουν και στις μέρες μας! Το παραμύθι είναι λόγος, λόγος προφορικός που τον υποστηρίζει ο αφηγητής με το σώμα του, τις εκφράσεις του και έχει μεγάλη δύναμη διαχρονικά.
Τι ανάγκη καλύπτει για εσάς η συγγραφή;
Η συγγραφή είναι ένας τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων, μια δημιουργική απεικόνιση του κόσμου του ψυχικού, του πραγματικού, του φανταστικού. Είναι η αίσθηση της ελευθερίας ότι μπορώ να φτιάξω ιστορίες μοναδικές χωρίς την έννοια του σωστού ή του λάθους. Μπορεί η φαντασία μου να απελευθερωθεί, να ταξιδέψει και να “συναντήσει” κόσμους άλλων ανθρώπων που ίσως τους κινητοποιήσει και τους οδηγήσει σε δικές τους πρωτότυπες δημιουργικές συνθέσεις!
Υπάρχει μια μαγική αίσθηση ότι κάπου, κάποτε αναγνώστες που δε θα γνωρίσω ποτέ θα διαβάσουν τις σκέψεις μου, τις ιστορίες μου. Είναι ένας τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας που με βοηθάει να βλέπω τον κόσμο γύρω μου με άλλο μάτι, μου δίνει δύναμη και με εμπνέει για δημιουργία. Πάντα μου άρεσαν τα βιβλία και το διάβασμα και πολλές φορές στάθηκαν πολύτιμοι σύντροφοι για να ξεπεράσω δυσκολίες στη ζωή μου.
Έκθεση Παιδικού βιβλίου -Μπολόνια 2023
Η 60η Διεθνής Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια θα πραγματοποιηθεί από 6 έως 9 Μαρτίου 2023. Παράλληλα θα πραγματοποιηθεί και η νεοσύστατη έκθεση BolognaBookPlus 2023 (BBPlus) που φέτος η ελληνική εκδοτική παραγωγή θα είναι τιμώμενη αγορά (αυτή η έκθεση διοργανώνεται για δεύτερη χρονιά). Η BBPlus ξεκίνησε το 2020 σε συνεργασία με την ιταλική ένωση εκδοτών (AIE) και με στόχο την ευρύτερη δυνατή προσέγγιση εκδοτών και αναγνωστών.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, προγραμματίζεται, μεταξύ άλλων, ειδικό αφιέρωμα στο έργο της Άλκης Ζέη.
