Ι.-ΜΕ τη Συνθήκη της Λωζάννης (9/7/1923) επιτυγχάνεται, χάρη στην εύστροφη και επιδέξια διπλωματία του Ελευθερίου Βενιζέλου (φωτ. 1), μια ειρήνευση στην περιοχή που διαρκεί 100 χρόνια τώρα! Η εθνική μας ολοκλήρωση καθώς και η κρατική μας οντότητα είναι αναγνωρισμένες διεθνώς. Αποτελούν κεκτημένα παρά τις αλλεπάλληλες και συχνές αμφισβητήσεις με επιθετικές πρακτικές της Τουρκίας.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ αξία της Συνθήκης της Λωζάννης έγκειται στο ότι όρισε τα εθνικά σύνορα Ελλάδας και Τουρκίας όπως είναι σήμερα καθώς και τα σύνορα πολλών άλλων περιφερειακών χωρών που παλαιότερα ανήκαν στην Οθωμανική ή άλλη Αυτοκρατορία. Δεν ήταν καθόλου εύκολο για τον Εθνάρχη μας, γνώστη και θαυμαστό βιρτουόζο της διπλωματίας εκείνης της εποχής, να επιτύχει για την ηττημένη και ταπεινωμένη Ελλάδα (Μικρασιατική Καταστρτροφή, 1922) έστω και κάποιους ευνοϊκούς όρους!
Η ΣΥΝΘΗΚΗ της Λωζάνης λειτουργεί μέχρι σήμερα ως ασπίδα και επίκληση των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας, αλλά και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας. Η Συνθήκη αυτή ουσιαστικά σήμανε το τέλος των παλαιών Αυτοκρατοριών στη γηραιά ήπειρο και την ταυτόχρονη απαρχή των σύγχρονων εθνικών κρατών που απαρτίζουν την περιοχή.
ΙΙ.- ΜΙΑ από τις “παραπλευρες απώλειες” αυτής της Συνθήκης είναι ότι με την υπογραφή της αρχίζει η αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών, ώστε τα μελλοντικά έθνη (ελληνικό, τουρκικό) να ομογενοποιηθούν. Το τρίτο και πολυπληθέστερο, λοιπόν, κύμα φυγής των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Εύξεινου Πόντου, στο πλαίσιο της συμφωνίας ανταλλαγής των πληθυσμών, όπως συμφωνήθηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, άρχισε χωρίς φυσικά να τηρούνται οι διεθνείς κανόνες μετακίνησης. Είχαν προηγηθεί οι διωγμοί των Ποντίων του Καυκάσου το 1920 από τους μπολσεβίκους και η βίαιη εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου με τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922). Το 1923 και τώρα, το δράμα κορυφωνόταν.
ΚΑΡΑΒΙΕΣ προσφύγων έρχονται από τα Δαρδανέλλια και τη Σμύρνη, μεταφέροντας στοιβαγμένους στο κατάστρωμα και τα αμπάρια ξεριζωμένους Έλληνες, για να τους αφήσουν σε κάποιο ελληνικό λιμάνι και από εκεί να προωθηθούν στα ενδότερα της «μητέρας πατρίδας». Η Κρήτη δέχθηκε χιλιάδες από αυτούς που δεν άργησαν να ενσωματωθούν και να αποτελέσουν έναν ισχυρό κορμό για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού. Στα Χανιά φιλοξενήθηκαν δεκάδες οικογενειών προσφύγων που αργότερα δημιούργησαν την δραστήρια Αδελφότητα Μικρασιατών Νομού Χανίων “Ο Άγιος Πολύκαρπος”, το μνημείο προσφύγων καθώς και το Μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης (φωτ. 2). Επειδή, μνήμη ναι, λήθη όχι.
